Η Εκκλησία..

Το πολίτευμα της Εκκλησίας βάσει των επιστολών των αγίων Ιγνατίου Αντιοχείας και Πολυκάρπου Σμύρνης

Βασίλειος Δ. Τζέρπος, Δρ. Θεολογίας Παν/μίου Αθηνών

 

Οι επιστολές του Ιγνατίου, καθώς επίσης και η επιστολή του Πολυκάρπου προς Φιλιππησίους, έργα του α’ μισού του β’ αιώνος μ.Χ., περιέχουν σημαντικότατες πληροφορίες για το πολίτευμα της Εκκλησίας. Η εξέταση των έργων των δύο αυτών Πατέρων γίνεται στο ίδιο κεφάλαιο της εργασίας μας, διότι και οι δύο προέρχονται από εκκλησίες της περιοχής της Μ. Ασίας (Αντιόχεια και Σμύρνη αντίστοιχα), και επίσης διότι με την μεταξύ τους επικοινωνία (επιστολή Ιγνατίου προς Πολύκαρπον[1]) φαίνεται ότι προϋποθέτουν κοινή εμπειρία της εκκλησιαστικής καταστάσεως στην ευρύτερη περιοχή της Μ. Ασίας.

α. Επιστολή Ιγνατίου προς Ρωμαίους.

Στην επιστολή αυτή ο Ιγνάτιος δεν φαίνεται να κάνει λόγο, η έστω κάποια τουλάχιστον νύξη για την οργάνωση της εκκλησίας της Ρώμης. Η μόνη αναφορά σε εκκλησιαστικό αξίωμα γίνεται όταν ο ίδιος ο Ιγνάτιος, αναφερόμενος στον εαυτό του, αυτοχαρακτηρίζεται ως «επίσκοπος Συρίας»[2]. Γνωρίζοντας ότι ο Ιγνάτιος είναι επίσκοπος της τοπικής Εκκλησίας της Αντιοχείας, η αναφορά του  ως επισκόπου Συρίας δηλώνει ξεκάθαρα μία υπερτοπική εμβέλεια του αξιώματός του, θυμίζοντας τον περιοδευτή προφήτη των Πράξεων και της Διδαχής[3].

β. Προς Εφεσίους.

Στην επιστολή αυτή του Ιγνατίου συναντούμε τρεις όρους, δηλωτικούς εκκλησιαστικού αξιώματος. Πρόκειται για τους όρους «επίσκοπος»[4], «πρεσβυτέριον»[5] και «διάκονος»[6].

Ο όρος «επίσκοπος» είναι ο πλέον συνήθης στην επιστολή αυτή. Χρησιμοποιείται αρχικά για να δηλώσει το αξίωμα του Ονησίμου, ως επισκόπου της τοπικής εκκλησίας των Εφεσίων[7]. Ο ίδιος όρος χρησιμοποιείται όταν ο Ιγνάτιος παροτρύνει τους Εφεσίους να είναι «υποτασσόμενοι τω επισκόπω και τω πρεσβυτερίω…»[8]. Συμβουλεύει επίσης τους Εφεσίους να βρίσκονται σε ενότητα με τον επίσκοπό τους «ως η Εκκλησία Ιησού Χριστώ, και ως Ιησούς Χριστός τω Πατρί…»[9]. Μια ενότητα, η οποία κυρίως απαιτείται κατά την τέλεση της Ευχαριστίας[10], αλλά και γιατί τον «επίσκοπον … ως αυτόν τον Κυριον δει προσβλέπειν…»[11].

Σύμφωνα με όλα τα παραπάνω, ο επίσκοπος αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο της τοπικής εκκλησίας της Εφέσου. Μαζί όμως με τον επίσκοπο, στην επιστολή αυτή του Ιγνατίου σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει και το πρεσβυτέριον, το σώμα δηλ. των πρεσβυτέρων. Και σ’ αυτούς, σύμφωνα με την προτροπή του Ιγνατίου, οι Εφέσιοι πρέπει να υποτάσσονται[12], εφ’ όσον «το … αξιονόμαστον πρεσβυτέριον … ούτως συνήρμοσται τω επισκόπω, ως χορδαί κιθάρα…[13]«.

 Ο όρος «διάκονος» αναφέρεται μόνο μία φορά: «περί δε του συνδούλου μου Βούρρου, του κατά Θεόν διακόνου υμών εν πάσιν ευλογημένου, εύχομαι παραμείναι αυτόν εις τιμήν υμών και του επισκόπου»[14]. Ο «κατά Θεόν διάκονος» δεν θα πρέπει να συγχέεται εδώ με τον γνωστό μας σήμερα γ’ βαθμό της ιερωσύνης. Η απάντηση, στο τι ακριβώς είναι ο διάκονος, έρχεται από την προς Κολοσσαείς επιστολή του αποστόλου Παύλου, όπου το σχήμα «σύνδουλος-διάκονος» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την σχέση του Παύλου με τον Τυχικό και τον Επαφρά[15]. Οι δύο αυτοί υπήρξαν άμεσοι βοηθοί και συνεργάτες του Παύλου. Ο Βούρρος λοιπόν ήταν ένας αντίστοιχος συνεργάτης του Ιγνατίου[16].

 Τα συμπεράσματα από την επιστολή αυτή του Ιγνατίου είναι πολλά. Ιδιαίτερης προσοχής όμως θα πρέπει να τύχει η εξάρτηση του Ιγνατίου από τις επιστολές του Παύλου. Σημαντικό όμως είναι και το γεγονός ότι το αποτέλεσμα της εξάρτησης αυτής αντανακλά στην προέλευση του αξιώματος του επισκόπου. Το παύλειο σχήμα «απόστολος-διάκονος» γίνεται στον Ιγνάτιο «επίσκοπος – διάκονος», γεγονός που ίσως υποδηλώνει πολλά για την σχέση αποστόλου (Παύλος) και επισκόπου (Ιγνάτιος) για την αποστολικότητα του εκκλησιαστικού αξιώματος του επισκόπου[17].

 γ. Μαγνησιεύσιν.

Στην επιστολή αυτή χρησιμοποιούνται πέντε όροι για να δηλώσουν κάποιο εκκλησιαστικό αξίωμα· «επίσκοπος»[18], «πρεσβύτερος»[19], «πρεσβυτέριον»[20], «προκαθήμενος»[21], «διάκονος»[22], «διακονία»[23].

Ευθύς εξ αρχής, ο Ιγνάτιος στην επιστολή του αυτή ευχαριστεί τον επίσκοπο των Μαγνησίων Δαμά και τους πρεσβυτέρους Βάσσο και Απολλώνιο, καθώς επίσης και τον διάκονο Ζωτίονα[24]. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως έχουμε μπροστά μας μία σαφή εικόνα της δομής του ιερατείου της τοπικής εκκλησίας των Μαγνησίων.

 Πράγματι, κεφαλή της τοπικής εκκλησίας είναι ο επίσκοπος, στον τα μέλη της θα πρέπει να υποτάσσονται[25]. Ο επίσκοπος όμως εμφανίζεται πάντοτε στην επιστολή αυτή από κοινού μαζί με τους πρεσβυτέρους. Όπως ο επίσκοπος αντλεί το κύρος του επειδή βρίσκεται «εις τόπον Θεού»[26], έτσι και οι πρεσβύτεροι επειδή βρίσκονται «εις τύπον συνεδρίου των αποστόλων»[27]. Ο επίσκοπος, μολονότι αποτελεί το πλέον σεβαστό πρόσωπο της κοινότητας[28], δεν προΐσταται μόνος της τοπικής αυτής εκκλησίας. Η υπόδειξη του Ιγνατίου είναι σαφής· «άνευ του επισκόπου και των πρεσβυτέρων μηδέν πράσσετε…»[29], τονίζοντας έτσι ιδιαιτέρως την σημασία του ρόλου των πρεσβυτέρων στην διαποίμανση της τοπικής εκκλησίας.

Οι πρεσβύτεροι αναφέρονται επίσης στην επιστολή αυτή και με τον τίτλο «προκαθήμενοι», εφ’ όσον η προτροπή του Ιγνατίου «ενώθητε τω επισκόπω και τοις προκαθημένοις εις τύπον και διδαχήν αφθαρσίας»[30] προϋποθέτει, κατ’ αντιστοιχία του προηγουμένου σχήματος «επίσκοπος-πρεσβύτεροι», να εννοήσουμε υπό τον τίτλο «προκαθήμενοι» τους πρεσβυτέρους. Με αυτήν την ερμηνεία ο εν λόγω στίχος ενισχύει και το προηγούμενο συμπέρασμά μας.

Οι διάκονοι όμως, σύμφωνα πάντα με τις πληροφορίες της εν λόγω επιστολής, πουθενά δεν φαίνονται να προΐστανται της κοινότητας. Αντιθέτως, ο διάκονος «υποτάσσεται τω επισκόπω ως χάριτι Θεού, και τω πρεσβυτερίω ως νόμω Ιησού Χριστού»[31]. Η σημασία του στίχου είναι μεγάλη. Για πρώτη φορά ο διάκονος παρουσιάζεται «υποταγμένος» όχι μόνο στον επίσκοπο, αλλά και στους πρεσβυτέρους[32]. Παρ’ όλα αυτά, οι διάκονοι δεν έχουν αμελητέα αποστολή, διότι έχουν αναλάβει την «διακονία Ιησού Χριστού»[33].

Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε πως η ιδιαίτερη σημασία της επιστολής αυτής συνίσταται στο γεγονός της διασαφήνισης του ρόλου του κάθε αξιώματος, που διαμορφώνει το ιερατείο της τοπικής εκκλησίας των Μαγνησίων. Η δομή του ιερατείου είναι για πρώτη φορά τριπλή· ο επίσκοπος, οι πρεσβύτεροι (πρεσβυτέριον) και οι διάκονοι[34].

δ. Τραλλιανοίς

Η επιστολή του Ιγνατίου προς την τοπική εκκλησία των Τράλλεων δεν φαίνεται να παρουσιάζει κάτι διαφορετικό ως προς το εκκλησιαστικό πολίτευμα, όπως αυτό προκύπτει από τις επιστολές του Ιγνατίου, που έχουμε ήδη εξετάσει. Το ακόλουθο χωρίο είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό ως προς την δομή του τοπικού ιερατείου· «… πάντες εντρεπέσθωσαν τους διακόνους ως Ιησούν Χριστόν, ως και τον επίσκοπον, όντα τύπον του πατρός, τους δε πρεσβυτέρους ως συνέδριον Θεού και ως σύνδεσμον αποστόλων. χωρίς τούτων εκκλησία ου καλείται»[35]. Η δομή λοιπόν του τοπικού ιερατείου της εκκλησίας αυτής είναι τριμερής. Κέντρο της και επικεφαλής του τοπικού ιερατείου είναι ο επίσκοπος, που μαζί με τους πρεσβυτέρους (η και πρεσβυτέριον) αποτελούν τα στελέχη εκείνα της Εκκλησίας, προς τα οποία οι πιστοί θα πρέπει να υποτάσσονται «ως τοις αποστόλοις Ιησού Χριστού»[36], και χωρίς τα οποία «εκκλησία ου καλείται»[37].

Η αναφορά του τοπικού ιερατείου της εκκλησίας των Τράλλεων στους αποστόλους[38] είναι ιδιαίτερα σημαντική. Το κύρος των τοπικών εκκλησιαστικών αξιωματούχων και η αιτία υποταγής των μελών της τοπικής αυτής εκκλησίας σ’ αυτούς οφείλεται στην αυθεντία του αποστολικού αξιώματος, γεγονός που ερμηνεύεται μόνο αν λάβουμε υπ’ όψη μας τα περί αποστολικότητας (αποστολική διαδοχή και προέλευση) των αξιωμάτων του τοπικού εκκλησιαστικού ιερατείου.

Η επιστολή όμως αυτή έχει και μία ιδιαιτερότητα έναντι των υπολοίπων επιστολών του Ιγνατίου, για τις πληροφορίες που μας παρέχει σχετικά με τον ρόλο των διακόνων. Ο Ιγνάτιος είναι σαφής· «Δει δε και τους διακόνους όντας μυστηρίων Ιησού Χριστού κατά πάντα τρόπον αρέσκειν. Ου γαρ βρωμάτων και ποτών εισίν διάκονοι, αλλ’ εκκλησίας Θεού υπηρέται»[39]. Οι διάκονοι, ως μέλη και αυτοί της τοπικής εκκλησίας, είναι, σύμφωνα με τον Ιγνάτιο, υποτεταγμένοι στον επίσκοπο[40]. Ο ρόλος τους μέσα στην τοπική εκκλησιαστική κοινότητα, ως μελών του ιερατείου, δεν θα πρέπει να εξαντλείται στην προετοιμασία των κοινών γευμάτων («αγάπες»), παραπέμποντας στους επτά διακόνους των Πράξεων[41], αλλά για πρώτη φορά συνδέεται με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας («…διακόνους όντας μυστηρίων Ιησού Χριστού…»)[42] και θεωρούνται ως «…εκκλησίας Θεού υπηρέται».

Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε πως η εικόνα της δομής του τοπικού ιερατείου της εκκλησίας των Τράλλεων είναι τριμερής και θα μπορούσε να παρασταθεί με το σχήμα επίσκοπος – πρεσβύτερος (πρεσβυτέριον) – διάκονοι. Η τιμή και το κύρος της θέσης τους μέσα στην τοπική εκκλησιαστική κοινότητα υποχρεώνουν τον Ιγνάτιο να δηλώσει πως «χωρίς τούτων εκκλησία ου καλείται»[43], εφ’ όσον ο ρόλος τους είναι άμεσα συνδεδεμένος  με την τέλεση των μυστηρίων της Εκκλησίας. «Ο χωρίς επισκόπου και πρεσβυτερίου και διακόνου πράσσων τι, ούτος ου καθαρός εστιν τη συνειδήσει»[44].

ε. Φιλαδελφεύσιν

Και σ’ αυτήν την επιστολή του Ιγνατίου προς την τοπική εκκλησία της Φιλαδελφείας οι σχετικές με το εκκλησιαστικό πολίτευμα πληροφορίες συνάδουν προς την ήδη διαμορφούμενη από τις προηγούμενες επιστολές του Ιγνατίου εικόνα. Το τοπικό ιερατείο αποτελείται από τον επίσκοπο, τους πρεσβυτέρους και τους διακόνους[45]. Κεντρικό πρόσωπο και της εκκλησίας αυτής είναι ο επίσκοπος, εφ’ όσον «όσοι γαρ Θεού εισίν και Ιησού Χριστού, ούτοι μετά του επισκόπου εισίν»[46]. Επιπλέον, ο Ιγνάτιος δεν παραλείπει να υπενθυμίσει ότι «το πνεύμα εκήρυσσεν, λέγον τάδε· χωρίς του επισκόπου μηδέν ποιείτε»[47]. Η αυθεντία και η κεντρικότητα της θέσης του επισκόπου μέσα στην τοπική εκκλησία ανάγεται στον ίδιο τον Χριστό, αφού ο ίδιος ο Ιγνάτιος μαρτυρεί ότι «επίσκοπον έγνων ουκ αφ’ εαυτού, ουδέ δι’ ανθρώπων κεκτήσθαι την διακονίαν, την εις το κοινόν ανήκουσαν, ουδέ κατά κενοδοξίαν, αλλ’ εν αγάπη Θεού πατρός και Κυρίου Ιησού Χριστού»[48].

Ο ρόλος που υπηρετεί το ιερατείο της τοπικής αυτής εκκλησίας είναι άμεσα συνδεδεμένος με την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Η μαρτυρία του Ιγνατίου είναι ιδιαίτερα σημαντική· «Σπουδάσατε ουν μία ευχαριστία χρήσθαι· μία γαρ σαρξ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, και εν ποτήριον εις ένωσιν του αίματος αυτού· εν θυσιαστήριον, ως εις επίσκοπος άμα τω πρεσβυτερίω και διακόνοις, τοις συνδούλοις μου· ίνα, ο εάν πράσσητε, κατά Θεόν πράσσητε»[49].

Στο τελευταίο αυτό χωρίο, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής ο χαρακτηρισμός των διακόνων ως «συνδούλων». Αντίστοιχο χαρακτηρισμό των διακόνων είχαμε και στην προς Εφεσίους επιστολή του Ιγνατίου[50]. Εκεί ο Ιγνάτιος χαρακτήριζε τον διάκονο Βούρρο ως «σύνδουλό» του, γεγονός που είχαμε συσχετίσει με το σχήμα «σύνδουλος-διάκονος» της προς Κολοσσαείς επιστολής του απ. Παύλου[51], καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ο Βούρρος υπήρξε άμεσος συνεργάτης και βοηθός του Ιγνατίου, κατά το πρότυπο του Παύλου με τους Επαφρά και Τυχικό[52]. Προφανώς και στην παρούσα επιστολή του Ιγνατίου έχουμε το ίδιο ακριβώς γεγονός· οι διάκονοι αποτελούν τους στενούς συνεργάτες του επισκόπου. Συμφωνα με τον Α. Lemaire, φαίνεται ότι έχουν και καθήκοντα περιοδευτών, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την προτροπή του Ιγνατίου προς τους Φιλαδελφείς «χειροτονήσαι διάκονον εις το πρεσβεύσαι εκεί (ενν. η Αντιόχεια) Θεού πρεσβείαν»[53] με σκοπό να εξασφαλίσουν την επικοινωνία και σχέση της εκκλησίας τους με την τοπική Εκκλησία της Αντιόχειας[54]. Το νόημα του απαρεμφάτου χειροτονήσαι θα πρέπει μάλλον να εκληφθεί ως χειροθεσία του διακόνου με σκοπό να φέρει εις πέρας την αναληφθείσα απ’ αυτόν αποστολή, και όχι ως χειροτονία στο συγκεκριμμένο βαθμό της τοπικής εκκλησιαστικής ιεραρχίας ενός μέλους της τοπικής εκκλησίας, προκειμένου να εκτελέσει κάποια αποστολή.

Η στενή σχέση του Ιγνατίου με τους διακόνους, ώστε αυτοί να θεωρούνται συνεργάτες και βοηθοί του, επιβεβαιώνεται και από την μαρτυρία του ίδιου του Ίγνατίου για τον διάκονο Φίλωνα, από την Κιλικία, και για τον Ρέο Αγαθόποδα, από την Συρία, οι οποίοι τον συνοδεύουν και τον βοηθούν στο ποιμαντικό του έργο (εν λόγω θεού)[55]. Πρόκειται αναμφιβόλως για στελέχη εξαιρετικού κύρους (ανδρός μεμαρτυρημένου – ανδρί εκλεκτώ). Ιδιαίτερης, τέλος, προσοχής χρήζει η αναφορά σε κάποιο Βούρρο «πεμφθέντος … από Εφεσίων και Σμυρναίων…» στον Ιγνάτιο. Πρόκειται αναμφίβολα για τον διάκονο Βούρρο της προς Εφεσίους επιστολής του Ιγνατίου, γεγονός που θεμελιώνει την άποψη ότι το εν χρήσει λεξιλόγιο του Ιγνατίου προς δήλωση των εκκλησιαστικών αξιωμάτων είναι παγιωμένο και σε ισχύ για όλες της τοπικές εκκλησίες, προς τις οποίες απευθύνεται.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι πέρα από τα ήδη γνωστά για την τριμερή διαίρεση του ιερατείου της τοπικής εκκλησίας (επίσκοπος-πρεσβύτεροι-διάκονοι), ο Ιγνάτιος με την επιστολή αυτή παρέχει ιδιαίτερα σημαντικές πληροφορίες για την κατώτερη βαθμίδα του τοπικού ιερατείου, τους διακόνους. Αυτοί φαίνεται πως πέρα από τα καθήκοντά τους εντός των ορίων της τοπικής εκκλησίας, που υπηρετούν, έχουν και κάποιο ρόλο περιοδευτών, με σκοπό την εξασφάλιση της επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων τοπικών εκκλησιών. Βοηθούν, τέλος, τους επισκόπους τους κατά τις μετακινήσεις τους «εν λόγω Θεού». Η συνολική αυτή εικόνα των διακόνων ωθεί τους ερευνητές να τους συγκρίνουν με τους συνεργάτες του Παύλου, σύμφωνα με το βιβλίο των Πράξεων[56].

στ. Σμυρναίοις

Οι σχετικές με το πολίτευμα της Εκκλησίας πληροφορίες της εν λόγω επιστολής αρύονται κυρίως από το ακόλουθο απόσπασμά της:

 «Πάντες τω επισκόπω ακολουθείτε, ως Ιησούς Χριστός τω Πατρί, και τω πρεσβυτερίω ως τοις αποστόλοις· τους δε διακόνους εντρέπεσθε, ως θεού εντολήν. Μηδείς χωρίς του επισκόπου τι πρασσέτω των ανηκόντων εις την εκκλησίαν. Εκείνη βεβαία ευχαριστία ηγείσθω, η υπό τον επίσκοπον ούσα, η ω αν αυτός επιτρέψη. Όπου αν φανή ο επίσκοπος, εκεί το πλήθος έστω· ώσπερ όπου αν η Χριστός Ιησούς, εκεί η καθολική εκκλησία. Ουκ εξόν εστιν χωρίς του επισκόπου ούτε βαπτίζειν ούτε αγάπην ποιείν· αλλ’ ο αν εκείνος δοκιμάση, τούτο και τω Θεώ ευάρεστον, ίνα ασφαλές η και βέβαιον παν ο πράσσεται»[57].

Αδιαμφισβήτητα, η τοπική εκκλησία της Σμύρνης εμφανίζει την ίδια εικόνα με τις εκκλησίες των υπολοίπων επιστολών του Ιγνατίου. Κέντρο και κεφαλή της εκκλησίας είναι ο επίσκοπος. Η θέση του συνδέεται άμεσα με το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, αλλά και με το μυστήριο του Βαπτίσματος. Ο παραλληλισμός του επισκόπου προς τον ίδιο τον Ιησού Χριστό είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γεγονός που οδηγεί τον Ιγνάτιο σε συμπεράσματα, όπως ότι «ο λάθρα επισκόπου τι πράσσων τω διαβόλω λατρεύει»[58].

Ο επίσκοπος περιβάλλεται πάντα από ένα συμβούλιο «πρεσβυτέρων» (πρεσβυτέριον[59]), το οποίο παραλληλίζεται με τους αποστόλους. Η σχέση των αποστόλων με τον Ιησού Χριστό, αποτελεί για τον Ιγνάτιο το πρότυπο σχέσης του επισκόπου με τους πρεσβυτέρους[60].

Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι πληροφορίες της επιστολής αυτής σχετικά με τους διακόνους. Όπως και στην επιστολή του Ιγνατίου προς την εκκλησία της Φιλαδέλφειας, γίνεται και εδώ μνεία δύο διακόνων, του Φίλωνος και του Ρεου του Αγαθόποδος[61], οι οποίοι ακολουθούν τον Ιγνάτιο «εις λόγον θεού[62]«. Κατονομάζεται επίσης και ο Βούρρος, χωρίς όμως να χαρακτηρίζεται στην παρούσα επιστολή ως διάκονος[63], όπως συμβαίνει στις επιστολές του Ιγνατίου προς Εφεσίους και προς Φιλαδελφείς[64], και που απέστειλαν οι Εφέσιοι μαζί με τους Σμυρναίους στον Ιγνάτιο[65]. Όλα αυτά, μαζί και με τον χαρακτηρισμό των διακόνων ως «συνδούλων» και στην παρούσα επιστολή του Ιγνατίου, επιβεβαιώνουν όσα έχουμε ήδη αναφέρει στις προηγούμενες σελίδες της εργασίας μας για τους διακόνους, ως τους άμεσους και στενούς συνεργάτες του επισκόπου, που πολλές φορές έχουν και τον ρόλο περιοδευτών εκκλησιαστικών λειτουργών με σκοπό την μεταξύ των τοπικών εκκλησιών επικοινωνίας[66].

ζ. Προς Πολύκαρπον

Η τελευταία αυτή επιστολή του Ιγνατίου προς τον Πολύκαρπο Σμύρνης έχει σαφώς προσωπικό χαρακτήρα[67]. Εντούτοις, δεν στερείται πληροφοριών σχετικά με το πολίτευμα της Εκκλησίας. Ήδη, η αναφορά του Ιγνατίου, από το προοίμιο κιόλας, στον Πολύκαρπο ως επισκόπου της εκκλησίας της Σμύρνης, αποτελεί σημαντικότατη μαρτυρία[68].

Η δομή της τοπικής αυτής εκκλησίας, όπως υπονοείται και από την επιστολή αυτή, είναι τριμερής. Κεφαλή της είναι ο επίσκοπος, που πλαισιώνεται από τους πρεσβυτέρους και τους διακόνους[69]. Ο Ιγνάτιος προτρέπει «τω επισκόπω προσέχετε, ίνα και ο Θεός υμίν»[70], λέγοντας ότι «αντίψυχον εγώ των υποτασσομένων τω επισκόπω, πρεσβυτέροις, διακόνοις…»[71].

Η σημασία της θέσεως του επισκόπου μέσα στην τοπική εκκλησία, βάσει της επιστολής αυτής, δεν θεμελιώνεται στο γεγονός και μόνον ότι ο επίσκοπος αποτελεί μέλος του τοπικού ιερατείου, αλλά κυρίως από τις συμβουλές – προτροπές του Ιγνατίου προς τον Πολύκαρπο για τον ρόλο και τα καθήκοντα που πρέπει να επιτελεί ως επίσκοπος της τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας[72].

η. Επιστολή Πολυκάρπου προς Φιλιππησίους

Η επιστολή αυτή αποτελεί το μοναδικό διασωθέν έργο του Πολυκάρπου. Ο Πολύκαρπος υπήρξε, σύμφωνα με την μαρτυρία του Ιγνατίου, επίσκοπος της εκκλησίας της Σμύρνης κατά το α’ μισό του β’ μ.Χ. αιώνος[73]. Ο χαρακτηρισμός του όμως ως «ο της Ασίας διδάσκαλος»[74] παραπέμπει στον περιοδευτή προφήτη της Διδαχής, ο οποίος εγκαταλείποντας το υπερτοπικής εμβέλειας έργο του καθίσταται σε μία τοπική εκκλησιαστική κοινότητα ως αρχιερεύς και επίσκοπός της. Ο ίδιος βέβαια δεν χρησιμοποιεί πουθενά στην επιστολή του τον όρο «επίσκοπος» για να δηλώσει το αξίωμά του, αντιθέτως εμμένει στην χρήση του όρου «πρεσβύτερος»[75]. Η σημασία της επιστολής του αυτής έγκειται στο γεγονός ότι παρέχει πληροφορίες σχετικά με το πολίτευμα της Εκκλησίας, όχι μόνο ως προς την δομή του ιερατείου των τοπικών εκκλησιών, αλλά ακόμα και για τα περιοδεύοντα στελέχη της.

Πιο συγκεκριμμένα, ο Πολύκαρπος σε μία από τις προτροπές του προς τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας των Φιλίππων λέγει τα εξής σημαντικά:

«ούτως ουν δουλεύσωμεν αυτώ (ενν. ο Κυριος Ιησούς Χριστός)  μετά φόβου και πάσης ευλαβείας, καθώς αυτός ενετείλατο και οι ευαγγελισάμενοι ημάς απόστολοι και οι προφήται, οι προκηρύξαντες την έλευσιν του Κυρίου ημών …»[76].

Η πληροφορία αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί το έργο που επιτελούν οι πρεσβύτεροι φαίνεται να γίνεται κατόπιν εντολής (ενετείλατο) του ιδίου του Κυρίου, και κατ’ επέκταση των αποστόλων και των προφητών. Ο όρος απόστολος εδώ δηλώνει τους δώδεκα (12) μαθητές του Κυρίου, οι οποίοι αντλούν το εξαιρετικό κύρος και αυθεντία τους από την προσωπική επιλογή τους από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό, με σκοπό των ευαγγελισμό (ευαγγελισάμενοι) των ανθρώπων[77], ενώ ο όρος προφήτης τους υπό του Αγίου Πνεύματος επιλεχθέντες μαθητές, συνεργάτες, διαδόχους και συνεχιστές του έργου των αποστόλων[78]. Απόστολοι και προφήτες είναι κάτοχοι εξαιρετικού κύρους και αυθεντίας, και αποτελούν τους περιοδεύοντες αξιωματούχους της Εκκλησίας, από τους οποίους, σύμφωνα με τις μαρτυρίες της Κ.Δ. και της Διδαχής, αντλούν την αυθεντία τους και τα μέλη των ιερατείων των τοπικών εκκλησιών. Η σημασία λοιπόν αυτής της μαρτυρίας του Πολυκάρπου έγκειται ακριβώς στο γεγονός της επιβεβαίωσης της αποστολικότητας του αξιώματος των πρεσβυτέρων[79], που μαζί με τους διακόνους, όπως θα δούμε στην συνέχεια, αποτελούν το τοπικό ιερατείο.

Οι πληροφορίες της επιστολής αυτής σχετικά και με το ιερατείο των τοπικών εκκλησιών είναι εξ ίσου σημαντικές. Η πλήρης απουσία απ’ αυτήν του όρου επίσκοπος είναι ευδιάκριτη. Μολονότι γνωρίζουμε από τον Ιγνάτιο τον επισκοπικό βαθμό του Πολυκάρπου, εκείνος αυτοπαρουσιάζεται στο προοίμιο της παρούσης επιστολής ως «Πολύκαρπος και οι συν αυτώ πρεσβύτεροι …»[80]. Βέβαια, στη φράση αυτή φαίνεται να διακρίνεται ο Πολύκαρπος από τους υπολοίπους πρεσβυτέρους, γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Πολύκαρπος είναι ο επίσκοπος της τοπικής αυτής εκκλησίας, που περιβάλλεται από τους «συν αυτώ πρεσβυτέρους», δηλ. το πρεσβυτέριον της εκκλησίας της Σμύρνης. Η εικόνα αυτή ταιριάζει απόλυτα με την σχετική προς την σχέση επισκόπου – πρεσβυτερίου εικόνα των επιστολών του Ιγνατίου. Η εμμονή όμως του Πολυκάρπου στην χρήση του όρου πρεσβύτερος μας οδηγεί και σε ένα ακόμα συμπέρασμα, ότι η τοπική εκκλησία της Σμύρνης δεν χρησιμοποιεί ακόμα τον όρο επίσκοπος για να δηλώσει τον φορέα του επισκοπικού αξιώματος, μολονότι υφίσταται σ’ αυτήν ήδη ως γεγονός[81]. Επίσης παραπέμπει και στον όρο «συμπρεσβύτερος» της Α’ Πετρου (5,1), ως δηλωτικού όρου της σχέσης του Πολυκάρπου με τους υπολοίπους πρεσβυτέρους της τοπικής αυτής εκκλησίας[82].

Οι τελευταίοι, σύμφωνα με την επιστολή αυτή του Πολυκάρπου, έχουν ως υποχρέωση να είναι «εύσπλαχνοι, εις πάντας ελεήμονες, επιστρέφοντες τα αποπεπλανημένα, επισκεπτόμενοι πάντας ασθενείς, μη αμελούντες χήρας η ορφανού η πένητος· αλλά προνοούντες αεί του καλού ενώπιον Θεού και ανθρώπων απεχόμενοι πάσης οργής, προσωποληψίας, κρίσεως αδίκου μακράν όντες πάσης φιλαργυρίας, μη ταχέως πιστεύοντες κατά τινος, μη απότομοι εν κρίσει, ειδότες ότι πάντες οφειλέται … αμαρτίας…»[83].

Η προτροπή του Πολυκάρπου προς τους Φιλιππησίους «… δέον απέχεσθαι από πάντων τούτων, υποτασσομένους τοις πρεσβυτέροις και διακόνοις ως Θεώ και Χριστώ … «[84] προϋποθέτει και την ύπαρξη διακόνων ως μελών του τοπικού ιερατείου. Η θέση των διακόνων στην τοπική αυτή εκκλησία είναι ιδιαίτερα σημαντική, εφ’ όσον ο Πολύκαρπος καλεί τα μέλη της εκκλησίας των Φιλίππων να υποτάσσονται «τοις πρεσβυτέροις και διακόνοις ως Θεώ και Χριστώ …», διότι είναι «Θεού και Χριστού διάκονοι, και ουκ ανθρώπων». Γι’ αυτόν τον λόγο οι διάκονοι οφείλουν να είναι «άμεμπτοι κατενώπιον του αυτού (ενν. του Θεού) της δικαιοσύνης … μη διάβολοι, μη δίλογοι, αφιλάργυροι, εγκρατείς περί πάντα, εύσπλαχνοι, επιμελείς, πορευόμενοι κατά την αλήθειαν του Κυρίου, ος εγένετο διάκονος πάντων»[85].

Συνοψίζοντας τα συμπεράσματά μας από τις επιστολές του Ιγνατίου και του Πολυκάρπου, καταλήγουμε στα εξής:

α. Και οι δύο Πατέρες επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες της Διδαχής περί εγκαταστάσεως των περιοδευόντων Προφητών σε κατά τόπους εκκλησίες, καθ’ όσον ο επίσκοπος της τοπικής εκκλησίας της Αντιοχείας Ιγνάτιος αυτομαρτυρείται και ως «επίσκοπος Συρίας», ενώ ο επικεφαλής της τοπικής εκκλησίας της Σμύρνης Πολύκαρπος ως «αποστολικός και προφητικός διδάσκαλος » «της Ασίας».

β. Η παρατηρούμενη διαφορά του λεξιλογίου του Ιγνατίου και του Πολυκάρπου για τον χαρακτηρισμό των μελών του τοπικού ιερατείου είναι φαινομενική. Και στους δύο Πατέρες η διαίρεση του ιερατείου των τοπικών εκκλησιών είναι τριμερής. Ο Ιγνάτιος χρησιμοποιεί τρεις συγκεκριμμένους όρους για να δηλώσει τους αξιωματούχους της εκκλησίας· επίσκοπος – πρεσβύτερος (πρεσβυτέριον) – διάκονος, παρουσιάζοντας για πρώτη φορά σαφή και πλήρη την ιεραρχική οργάνωση της Εκκλησίας[86]. Ο Πολύκαρπος ενώ φαίνεται να γνωρίζει μόνο τους πρεσβυτέρους και τους διακόνους, δεν αγνοεί και το αξίωμα του επισκόπου, το οποίο όμως δεν ονομάζει. Έτσι, κατ’ αναλογία προς το τριπλό σχήμα της ιεραρχίας του τοπικού ιερατείου, που συναντούμε στον Ιγνάτιο, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Πολύκαρπος αντιτάσσει το ακόλουθο σχήμα· Πολύκαρπος (η όνομα επισκόπου) – πρεσβύτερος – διάκονος.

γ. Όσον αφορά τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες της κάθε βαθμίδος του τοπικού ιερατείου τα συμπεράσματα από τις επιστολές αυτές είναι εξ ίσου σημαντικά. Ο επίσκοπος είναι μοναδικός σε κάθε τοπική εκκλησία[87]. Είναι ο ηγέτης, ο κυρίως υπεύθυνος για την κάθε τοπική εκκλησιαστική κοινότητα[88]. Πλαισιώνεται από το πρεσβυτέριον (το σώμα των πρεσβυτέρων), που μαζί με τον επίσκοπο έχουν την διοικητική ευθύνη της τοπικής αυτής κοινότητας, αλλά και την δυνατότητα τελέσεως της Θείας Ευχαριστίας[89]. Ωστόσο, στις τοπικές εκκλησίες της Ρώμης, της Σμύρνης και των Φιλίππων ο όρος επίσκοπος φαίνεται πως είναι άγνωστος όχι όμως και το αξίωμα, ο φορέας του οποίου φέρει τον τίτλο του πρεσβυτέρου. Οι διάκονοι αποτελούν τους άμεσους συνεργάτες των επισκόπων, τα υπηρετικά και εκτελεστικά του όργανα[90], ενώ συμμετέχουν και στην τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Η εικόνα, που παραδίδει κυρίως ο Ιγνάτιος σχετικά με την σχέση επισκόπου και διακόνου, παραπέμπει στην σχέση των αποστόλων με τους άμεσους συνεργάτες τους, όπως αυτή του Παύλου με τον Επαφρά και τον Τυχικό. Τα καθήκοντα των διακόνων δεν περιορίζονται μέσα στα στενά όρια της τοπικής εκκλησιαστικής κοινότητας, αντιθέτως οι διάκονοι (ή κάποιοι από αυτούς) ακολουθούν τον επίσκοπο στις μετακινήσεις του, συμμετέχουν στο λειτούργημα του κηρύγματος, ενώ συχνά φαίνεται πως αναλαμβάνουν καθήκοντα περιοδευτού, με σκοπό την μεταξύ των διαφόρων τοπικών εκκλησιών επικοινωνία.

Σημειώσεις:

[1] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Προς Πολύκαρπον, ΒΕΠΕΣ 2, 282-284.

[2] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Προς Ρωμαίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 274, 37) «… ὅτι τὸν ἐπίσκοπον Συρίας ὁ θεὸς κατηξίωσεν εὑρεθῆναι εἰς δύσιν…».

[3] Βλ. Β. ΦΕΙΔΑΣ, Το πολίτευμα … , σελ. 172. Του ιδίου, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α’, σελ. 106.

[4] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, Ι 1·3. ΙΙ 2·3. ΙV 1. V 1-3. VI.

[5] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, II, 2.  IV, 1.

[6] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, II 1.

[7] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, Ι 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 16-17). «… Ὀνησίμῳ, … ὑμῶν δὲ ἐν σαρκὶ ἐπισκόπῳ…».

[8] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 27-29).

[9] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, V 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 265, 14-15).

[10] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, V 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 265, 26-19).

[11] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, VI (ΒΕΠΕΣ 2, 265, 26-27).

[12] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 27-29).

[13] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, IV 1(ΒΕΠΕΣ 2, 264, 4-6).

[14] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 20-22).

[15] «Ἐπαφρᾶ τοῦ ἀγαπητοῦ συνδούλου  ἡμῶν, ὅς ἐστιν πιστὸς ὑπὲρ ὑμῶν διάκονος…» (Κολ. 1,7). «Τυχικὸς ὁ ἀγαπητὸς ἀδελφὸς καὶ πιστὸς διάκονος καὶ σύνδουλος ἐν κυρίῳ…»(Κολ. 4,7).

[16] Πρβλ. Α. LEMAIRE, Les ministères …, σελ. 167.

[17] Ὁ H.W. BEYER (Διακονέω, διακονία, διάκονος, ἐν Theological Dictionary of the New Testament, vol. II, Michigan, σελ. 91) κάνει μία ἐνδιαφέρουσα ἐκτίμηση σχετικὰ μὲ τὴν προέλευση καὶ χρήση τοῦ σχήματος ἐπίσκοπος – διάκονος, παραπέμποντας στὴν ἰουδαϊκὴ λατρεία στὴ συναγωγὴ, καὶ πιὸ συγκεκριμμένα στὸν ἀρχισυνάγωγο, ποὺ πάντοτε συνοδεύεται ἀπὸ τὸν ὑπηρέτη. Μολονότι ἀρχισυνάγωγος καὶ ὑπηρέτης ἀσχολοῦνται μόνο μὲ τὴν λατρεία (διότι μόνο οἱ πρεσβύτεροι εἶναι ὑπεύθυνοι γιὰ τὴν διεύθυνση τῆς συναγωγῆς), θεωρεῖ ὅτι «ἡ δημιουργικὴ δύναμη τῆς ἀρχέγονης Ἐκκλησίας ἦταν ἀρκετὰ ἰσχυρὴ νὰ διαμορφώσει τὰ ἀξιώματά της γιὰ τὴν διεξαγωγὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς [μὲ τὴν ἔννοια τῆς συνάθροισης] ζωῆς καὶ τῆς θείας λατρείας» (the creative power of the Early Church was strong enough to fashion its own offices for the conduct of congregational life and divine worship).

[17] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΙΙ 1. ΙΙΙ 1. ΙV 1. VI 1·2. VII 1. XIII 1·2.

[18] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΙΙ 1. ΙΙΙ 1. VI 1. VII 1.

[19] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, II 1.

[20] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 2.

[21] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, II 1.

[22] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 1.

[23] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, II 1 (BEΠΕΣ 2, 269, 4-8).

[24] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΧΙΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 271, 13). «Ὑποτάγητε τῷ ἐπισκόπῳ…».

[25] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 31-33)

[26] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 33-34).

[27] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΙΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 10) «… κατὰ δύναμιν Θεοῦ πατρὸς πᾶσαν ἐντροπὴν αὐτῷ ἀπονέμειν…»

[28] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VII 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 270, 1-2).

[29] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 2 (BEΠΕΣ 2, 269, 39-40).

[30] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 6-8).

[31] Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … , σελ.  168.

[32] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, VI 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 34-35).

[33] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Μαγνησιεῦσιν, ΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 4-8). VΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 269, 31-35). ΧΙΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 271, 11-13). Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … , σελ. 169.

[34] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 13-16).

[35] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 6-8) «ἄνευ τοῦ ἐπισκόπου μηδὲν πράσσετε ὑμᾶς· ἀλλ‘ ὑποτάσσεσθε καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ, ὡς τοῖς ἀποστόλοις Ἰησοῦ Χριστοῦ…». ΧΙΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 274, 3-5) «ἔρρωσθε ἐν Ἰησοῦ Χριστῷ, ὑποτασσόμενοι  τῷ ἐπισκόπῳ ὡς τῇ ἐντολῇ, ὁμοίως καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ…».

[36] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 16).

[37] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 7-8).

[38] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙ 3 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 9-12).

[39] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙ 2.

[40] Πράξ. 6, 2.

[41] Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … , σελ. 170.

[42] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, ΙΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 272, 16).

[43] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Τραλλιανοῖς, VII 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 273, 1-3).

[44] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, [Προοίμιον] (ΒΕΠΕΣ 2, 277, 7-11). ΙV (ΒΕΠΕΣ 2, 277, 33-36). VII, 1 (BEΠΕΣ 2, 278, 23-24).

[45] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, ΙΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 277, 26-27).

[46] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, VII 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 278, 26-27).

[47] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, Ι 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 277, 12-14).

[48] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, ΙV (ΒΕΠΕΣ 2, 277, 33-36).

[49] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Ἐφεσίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 20-22) «περὶ δὲ τοῦ συνδούλου μου Βούρρου, τοῦ κατὰ Θεὸν διακόνου ὑμῶν ἐν πᾶσιν εὐλογημένου, εὔχομαι παραμεῖναι αὐτὸν εἰς τιμὴν ὑμῶν καὶ τοῦ ἐπισκόπου«.

[50] Κολ. 1,7. 4,7.

[51] Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … ,  σελ. 167.

[52] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, Χ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 279, 13).

[53] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, Χ 1-2 (ΒΕΠΕΣ 2, 229, 10-18). Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … , σελ. 169-170.

[54] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, ΧΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 279, 19-23) «Περὶ δὲ Φίλωνος τοῦ διακόνου ἀπὸ Κιλικίας, ἀνδρὸς μεμαρτυρημένου, ὃς καὶ νῦν ἐν λόγῳ θεοῦ ὑπηρετεῖ μοι ἅμα Ρέῳ Ἀγαθόποδι, ἀνδρί ἐκλεκτῷ, ὃς ἀπὸ Συρίας μοι ἀκολουθεῖ, ἀποταξάμενος τῷ βίῳ, οἳ καὶ μαρτυροῦσιν ὑμῖν, κἀγὼ τῶ Θεῷ εὐχαριστῶ ὑπὲρ ὑμῶν, ὅτι ἐδέξασθε αὐτούς, ὡς καὶ ὑμᾶς ὁ Κύριος«.

[55] Πραξ. 19, 22. «ἀποστείλας δὲ εἰς Μακεδονίαν δὺο τῶν διακονούντων αὐτῶν, Τιμόθεον καὶ  Ἔραστον…». Πραξ. 20, 4-5.  Πρβλ. A. LEMAIRE, Les ministères … ,  σελ. 172.

[56] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, VIII 1-2 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 18-26).

[57] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, ΙΧ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 29-30).

[59] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, VIII 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 18-20). XII (BEΠΕΣ 2, 282, 18-20).

[60] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, VIII 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 18-20).

[61] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, Χ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 34-36) «Φίλωνα καὶ  Ρέον Ἀγαθόπουν, οἳ ἐπικαλούμενοι μοι εἰς λόγον Θεοῦ, καλῶς ἐποιήσατε ὑποδεξάμενοι ὡς διακόνους Χριστοῦ Θεοῦ..». ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Φιλαδελφεῦσιν, ΧΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 279, 29-23).

[62] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, Χ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 281, 34-46).

[63] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, ΧΙΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 282, 16).

[64] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Ἐφεσίους, ΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 264, 20-22), Φιλαδελφεῖς, ΧΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 279, 24-25).

[65] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Σμυρναίοις, ΧΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 282, 15-16) «… Βούρρου, ὃν ἀποστείλατε μετ‘ ἐμοῦ ἅμα Ἐφεσίοις …».

[66] Πρβλ. Α. LEMAIRE, Les ministères …,  σελ. 172-173.

[67] Πρβλ. LEMAIRE, Les ministères …, σελ. 174.

[68] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, [Προοίμιον] (ΒΕΠΕΣ 2, 282, 33-35) «… Πολύκαρπον, ἐπισκόπῳ ἐκκλησίας Σμυρναίων…». Πρβλ. Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, σελ. 141.

[69] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, VΙ 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 284, 3-5).

[70] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, VI 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 284, 3).

[71] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, VI 1 (ΒΕΠΕΣ 2, 284, 4-5).

[72] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, Ι (ΒΕΠΕΣ 2, 282, 36 – 283, 7), ΙΙ (ΒΕΠΕΣ 2, 283, 8-18), ΙΙΙ (ΒΕΠΕΣ 2, 283, 19-26), V 1(ΒΕΠΕΣ 2, 283, 34-40) καὶ V 2 (ΒΕΠΕΣ 2, 283, 40 – 284, 2).

[73] ΙΓΝΑΤΙΟΣ, Πρὸς Πολύκαρπον, [Προοίμιον] (ΒΕΠΕΣ 2, 282, 33-35) «Ἰγνάτιος … Πολυκάρπῳ ἐπισκόπῳ ἐκκλησίας Σμυρναίων …». Πρβλ. Α. LEMAIRE, Les ministères … , σελ. 174, ΣΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Πατρολογία Α’, σελ. 181, Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ἑλληνικὴ Πατρολογία, τομ. Β’, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν (Θεσ/νίκη), σελ. 437.

[74] ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ, ΧΙΙ 2 (ΒΕΠΕΣ 3, 24, 17-21) καὶ ΧVI 2 (ΒΕΠΕΣ 3, 25, 31-33) ὅπου καὶ ἡ μαρτυρία ὅτι » … ὁ θαυμασιώτατος Πολύκαρπος ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις διδάσκαλος ἀποστολικὸς καὶ προφητικὸς γενόμενος, ἐπίσκοπος τῆς ἐν Σμύρνῃ καθολικῆς ἐκκλησίας…». Πρβλ. Β. ΦΕΙΔΑΣ, Τὸ πολίτευμα …, σελ. 172-173. Τοῦ ἰδίου, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α’, σελ. 106-107.

[75] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, [Προοίμιον] (ΒΕΠΕΣ 3, 15, 4) «…Πολύκαρπος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρεσβύτεροι … «.

[76] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, VI 3 (ΒΕΠΕΣ 3, 17, 10-13).

[77] Ματθ. 10,2 / / Μαρκ. 3,14 / / Λουκ. 6,13. Πρβλ. Β. ΦΕΙΔΑΣ, Ἐκκλησιαστικὴ  Ἱστορία Α’, σελ. 63. Τοῦ ἰδίου, Τὸ πολίτευμα … , σελ. 127.

[78] Β. ΦΕΙΔΑΣ, Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία Α’, σελ. 63, τοῦ ἰδίου, Τὸ πολίτευμα … , σελ. 127.

[79] Εἰδικὰ γιὰ τὸν ἴδιο τὸν Πολύκαρπο, ἄμεση ἐπιβεβαίωση τῶν παραπάνω γίνεται ἀπὸ τὸν Εἰρηναῖο (Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως, Γ’, ΙΙΙ, 4 / ΒΕΠΕΣ 5, 143, 40 – 144, 1) ἀναφέροντας ὅτι » … καὶ Πολύκαρπος … ὑπὸ τῶν ἀποστόλων κατασταθεὶς εἰς τὴν Ἀσίαν, ἐν τῇ ἐν Σμύρνῃ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκοπος … «.

[80] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, [Προοίμιον] (ΒΕΠΕΣ 3, 15, 4).

[81] Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ἑλληνικὴ Πατρολογία, σελ. 443.

[82] Α. LEMAIRE, Les ministères … , σελ. 175, Ι. ΠΗΛΙΛΗΣ, Ἡ Χριστιανικὴ Ἱερωσύνη, Καμπανᾶς (Ἀθήνα) 1998, σελ. 266, Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Περὶ τῆς φερομένης…, σελ. 37. Τοῦ ἰδίου, Γενικὴ  Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, σελ. 142.

[83] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, VI 1 (BEΠΕΣ 3, 17, 1-7).

[84] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, V 3 (ΒΕΠΕΣ 3, 16, 38-39).

[85] ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ, Πρὸς Φιλιππησίους, V 2 (ΒΕΠΕΣ 3, 16, 26-29).

[86] ΣΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Πατρολογία Α’, σελ. 176. Πρβλ. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ἑλληνικὴ Πατρολογία, σελ. 426. ED. LOHSE, Ἐπίτομη Θεολογία…, σελ. 226. SIMON M. – BENOIT A., Le Judaisme…, σελ. 176. Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, σελ. 141 καὶ 142. Τοῦ ἰδίου, Περὶ τῆς φερομένης…, σελ. 36-37.

[87] Ὁ Σ. ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ (Ὁ Χριστιανισμὸς…, σελ. 39) σχετικὰ μὲ τὸ μοναρχικό, ὅπως το χαρακτηρίζει, ἀξίωμα τοῦ ἐπισκόπου, παρατηρεῖ ὅτι «ἦταν ἄγνωστο στὶς ἀρχικὲς χριστιανικὲς γενιές» καὶ ὅτι «ἐμφανίστηκε ἀργότερα κάτω άπὸ τὴν πίεση ὁρισμένων συνθηκῶν (καθυστέρηση τῆς Παρουσίας, εἰσβολὴ Γνωστικῶν αἰρέσεων στὶς Κοινότητες, διενέξεις καὶ διάσταση)». Ἀντιθέτως ὁ Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ (Περὶ τῆς φερομένης…σελ. 52) παρατηρεῖ ὅτι «ὁ ἐπίσκοπος δὲν εἶναι μονάρχης, ἀλλ’ ὁ πρῶτος καὶ ἀπαραίτητος ἡγέτης τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁρατὴ κεφαλὴ αὐτῆς…».

[88] Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, Γενικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία, σελ. 141

[89] Πρβλ. Γ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ, ὅπ.π. Τοῦ ἰδίου, Περὶ τῆς φερομένης…, σελ. 52.

[90] Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, Ἑλληνικὴ Πατρολογία, σελ. 426.

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2021/02/to-politevma-tis-ekklisias-vasi-ton-e/