Νάξιοι Μελιστές: Ψαλτικό Κυριακοδρόμιο! Κυριακή ΙΖ΄ Ματθαίου! 18.02...

Νάξιοι Μελιστές: Ψαλτικό Κυριακοδρόμιο! Κυριακή ΙΖ΄ Ματθαίου! 18.02...: Οι Ακολουθίες τού Εσπερινού, του Όρθρου και τής Θείας Λειτουργίας της Κυριακής ΙΖ΄ Ματθαίου! Επιλογή, Επιμέλεια και Στοιχειοθεσία μελών: Α) ...

ΠΑΤΜΟΣ Αντωνία Μελιανού:

Η Πάτμος με επηρεάζει και με εμπνέει απόλυτα

ΝΑΝΤΙΑ ΣΟΥΦΛΗ

16.02.2024  ΔΙΑΒΑΖΕΤΑΙ ΣΕ 12'

Η Αντωνία Μελιανού ζει μεταξύ Αθήνα και Παύλιανης. Με κάθε ευκαιρία, όμως, επιστρέφει στο νησί της, την Πάτμο. Κάναμε μαζί μια βόλτα στον τόπο των παιδικών της χρόνων που συνεχίζει να γοητεύει με την ατμοσφαιρική και γαλήνια ομορφιά του.

 

«Γεννήθηκα στην Πάτμο ένα κρύο πρωινό Σαββάτου, αφού το πλοίο που θα περνούσε να πάρει τη μητέρα μου, για μεγαλύτερο κοντινό νησί, δεν έπιασε λιμάνι λόγω κακοκαιρίας. Μεγάλωσα σε ένα μεγάλο, όμορφο και ψηλοτάβανο σπίτι με πολλά παράθυρα που το έβλεπε συνέχεια ο ήλιος.

Τελείωσα το σχολείο και έφυγα για σπουδές και περιπέτεια», μου λέει η νεαρή καλλιτέχνιδα, Αντωνία Μελιανού.-

                     ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΤΟ ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ | ISTOC

Τη συνάντησα στο ελατοσκέπαστο χωριό της Παύλιανης. Το ευφάνταστο μαγαζάκι της «little fluffy cloud» μοιάζει να έχει βγει από κάποιο ονειρικό σύμπαν. Τα τελευταία χρόνια πηγαινοέρχεται μεταξύ Αθήνας και Παύλιανης λόγω του συζύγου της, ο οποίος κατάγεται από το χωριό της Φθιώτιδας.

«Η Παύλιανη είναι για εμένα η σύνδεση με τα παιδικά χρόνια του άντρα μου, ο οποίος περνούσε εδώ τα καλοκαίρια, της πεθεράς μου που μεγάλωσε στην Παύλιανη, τις ιστορίες της γιαγιάς για τον πόλεμο, τις νεράιδες και το πως ήταν η ζωή τα παλιά χρόνια. Ο τόπος μοιάζει με το πιο ωραίο παραμύθι», εξιστορεί σχετικά με τη νέα της ζωή.

Ωστόσο, ο τόπος της, με τον οποίο διατηρεί μια βαθιά σύνδεση, είναι η Πάτμος. Της ζητώ να με ταξιδέψει στο νησί της Αποκάλυψης μέσα από τα δικά της μάτια.

Περιπλάνηση στο νησί της Αποκάλυψης

                                         ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΗΣ  ΠΑΤΜΟΥ | ISTOCK

 

Η αφήγησή της με μεταφέρει νοερά στα στενά δρομάκια της Χώρας. «Αν είναι χειμώνας θα ακούσετε τον αέρα να σφυρίζει ανάμεσα τους και θα συναντήσεις κουλουριασμένες γάτες να σε κοιτούν παραξενεμένες, για το πως βρέθηκες εκεί. Αν είναι άνοιξη θα δεις φρεσκοασβεστωμένους τοίχους και πεζούλια με γλάστρες βασιλικούς και γιασεμιά. Το καλοκαίρι το πρωί, σίγουρα, θα χρειαστείτε γυαλιά ηλίου, καθώς τόσο λευκό θα σας τυφλώσει.

Από την άλλη, το βράδυ πρέπει να γνωρίζετε τα στενά για να αποφύγετε τον κόσμο που συνωστίζεται στην πλατεία και τα πέριξ όρθιος, εκτός αν θέλετε να χαθείτε στα πλήθη. Το φθινόπωρο έχει αυτή τη γλυκιά ησυχία με τους πιο όμορφους ουρανούς και τις πρώτες βροχούλες.

Θα ανακαλύψετε μα από τις πιο ωραίες Χώρες, με παλιά αρχοντικά σπίτια και στενά δρομάκια που συσπειρώνονται γύρω από το μοναστήρι, το οποίο μοιάζει με κάστρο βγαλμένο από παραμύθι. Φανταστείτε τα όλα λευκά με μοναδική αισθητική χωρίς καμία παραφωνία».

                                                ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 «Κάθε εποχή έχει τη δική της ψυχή. Μια και διανύουμε τον χειμώνα, σίγουρα, θα πρέπει να επισκεφθείτε το καμπαναριό του Μοναστηριού. Το πρωινό μετά από βροχή, η ορατότητα προς τα γύρω νησιά είναι τέλεια και μπορείτε να δείτε το νησί γαλήνιο να αναπαύεται στο απέραντο γαλάζιο. Θα νιώσετε ότι βρίσκεστε μέσα σε ένα ζωγραφικό πίνακα».

Η Αντωνία μού εκμυστηρεύεται ότι οι παιδικές αναμνήσεις στο νησί την έχουν σημαδέψει. «Αν κλείσω τα μάτια μπορώ να βρεθώ εκεί και αισθάνομαι πολύ τυχερή για αυτό. Είναι ο θησαυρός μου και είναι λαμπερός σαν ήλιος».

ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΜΑΣ ΣΤΟ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙ, ΠΗΓΑΙΝΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

«Θυμάμαι τις βόλτες με το zundapp του πατέρα μου, τις βαρκάδες με τη μικρή του βάρκα -την πιο όμορφη απ’ όλες τις βάρκες-, το πότισμα στα λουλούδια τα καλοκαιρινά απογεύματα λίγο πριν νυχτώσει. Το πρωινό τάβλι στο καφενείο με τον παππού μου τρώγοντας παγωτό καραμπόλα και χαζεύοντας τις ομιλίες, τις γκρίνιες ή τα χαμογελαστά μάτια άλλων παππούδων, τα βροχερά πρωινά με τη σόμπα πετρελαίου να ανάβει και τη μυρωδιά του φρεσκοκαθαρισμένου μήλου, τον κουρέα με τα λευκά ρούχα, τις απέριττες κινήσεις του και τη μεγάλη τζαμαρία».

                        ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΚΑΙ Τ’ ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΟΥ |

                                          ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

«Δεν θα ξεχάσω τον Κυρ Γιάννη, τον γείτονα μας, που είχε πάντα μια τσίχλα στο τσεπάκι του για εμένα, τα μάτια του σκύλου μας του Πάρη, τα χέρια της μητέρας μου όταν τύλιγε κάποιο δώρο -πως έκανε στριφογυριστή την κορδέλα-, τις Λαμπρές στους δρόμους, το ανθόνερο μέσα στον ελληνικό καφέ, την ησυχία τ’ ατελείωτα καλοκαιρινά μεσημέρια, τα «αποσπερίσματα» στη γιαγιά μου μόνο με το φως των αστεριών, τη μυρωδιά του γιασεμιού έξω από την πόρτα μας. Θα μπορούσα να συνεχίζω για ώρα…»

 ΧΙΟΥΣΤΟΝ – ΤΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΜΟΥ ΧΡΟΝΩΝ | ISTOC

Αν κάποιος, όμως, είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί μόνο ένα σημείο της Πάτμου, η Αντωνιά Μελιανού προτείνει αυτό να είναι, φυσικά, το σπήλαιο της αποκάλυψης. «Είναι ένα μαγικό μέρος που σου δημιουργεί πολλά συναισθήματα, είτε βρίσκεσαι μέσα είτε έξω από αυτό. Κατά κάποιο τρόπο είναι σαν να βρίσκεσαι στη μέση του νησιού, στο μοναδικό σημείο που υπάρχει και ένα δασάκι, βλέποντας την Χώρα με το μοναστήρι και τη Σκάλα με το λιμάνι».

Η νοσταλγία και η σύνδεση με την Πάτμο

          ΘΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΩΡΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

Παρατηρώ να περιγράφει τον τόπο της και διακρίνω μια νοσταλγία για το νησί της. Πηγαινοερχόμενη από την Αθήνα στην Παύλιανη και πάλι πίσω, αισθάνομαι ότι της λείπει η Πάτμος. «Όταν έχω λείψει για καιρό, το μόνο που θέλω να κάνω είναι να πάω σπίτι στους γονείς μου και μετά στη θάλασσα. Έχω την τύχη τα τελευταία σχεδόν 15 χρόνια να μένω στο σπίτι των γονιών μου που είναι στη θάλασσα.

Οπότε, απολαμβάνω να κατεβαίνω στην παραλία οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, και κυρίως την ώρα που πέφτει ο ήλιος. Αν έχει και πανσέληνο είναι ένα όνειρο. Ο ήχος και η μυρωδιά της θάλασσας, ο παφλασμός του κύματος, τα χρώματα… Όλα λειτουργούν τόσο μαγικά στο μυαλό μου. Με ηρεμούν, με αναζωογονούν και μου δίνουν έμπνευση. Εκεί τα βλέπω όλα καθαρά», αναφέρει.

ΣΤΟΝ ΚΟΧΛΑΚΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΠΟΥ ΚΑΝΑΜΕ ΜΠΑΝΙΟ ΜΙΚΡΟΙ ΜΕ ΤΟΝ ΜΠΑΜΠΑ ΚΑΙ Τ’ ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΟΥ | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

Αναρωτιέμαι πως αποτυπώνει η ίδια τις γεύσεις, τις μυρωδιές, τα υλικά και τους ήχους της Πάτμου, που γεμίζουν πηγαία τις αισθήσεις της με κάθε επίσκεψη. «Για εμένα γεύση είναι ο αχινός, όσφρηση ο φρεσκοκομμένος βασιλικός που στόλιζε πάντα το αυτί του παππού μου, ματιά η ανεμπόδιστη θέα της Χώρας και του μοναστηριού από το σπίτι που μεγάλωσα.

Έχει εντυπωθεί στη μνήμη μου η στιγμή που άγγιζα το τρίχωμα από τα μωρά κουνελάκια, τα οποία μόλις τα βγάζαμε ζεστά από το λαγούμι τους και τα μοιραζόμασταν με τα αδέλφια μου. Επίσης, ομολογώ, πως λαχταρώ τον ήχο από τους πετεινούς που λαλούσαν ο ένας μετά τον άλλο».

 ΠΡΩΙΝΟ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΑ ΣΑΨΗΛΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:    ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ 

Καθώς συζητάμε μού εξηγεί πως, παράλληλα, τα χαρακτηριστικά του τόπου, έχει συνδέσει την Πάτμο με δικούς της ανθρώπους. Και αυτό, προσδίδει στο νησί, ακόμα μεγαλύτερο βάρος. «Μαζί με την Πάτμο συλλογίζομαι τους γονείς μου για την αγάπη που ακτινοβολούν, τα αδέλφια μου και τις ανιψιές μου, οι οποίες μεγαλώνουν στο ίδιο αλλά τόσο διαφορετικό μέρος που μεγάλωσα και εγώ, τους φίλους και τους συμμαθητές μου, που τους ξέρω από παιδιά και τώρα έχουν τα δικά τους παιδιά.

Τη νονά μου και την ξαδέλφη μου, που πάντα είναι εκεί. Τον Σιδερή, τον dj (τον παλιό) που μας μύησε στη μουσική που έπαιζε στο αγαπημένο μας στέκι τότε, τον Αρίωνα και τον Σιδερή τον dj (τον μετέπειτα), ο οποίος συνεχίζει να παίζει τις καλύτερες μουσικές στο νησί από τα decks του Patmians. Τέλος, τα παιδιά μου μοιράζονται αυτή την αγάπη μαζί μου, αφού από μωρά περνούν τα καλοκαίρια τους εκεί».

                     Οι συνέπειες του τουρισμού

                                   ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ ΠΑΤΜΟΥ | ISTOCK

 

Η Πάτμος έχει φανατικούς επισκέπτες, που παρ’ όλη τη δύσκολη πρόσβασή της, δεν πτοούνται και την επισκέπτονται ευλαβικά κάθε χρόνο μια ή και περισσότερες φορές. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η τουριστική ανάπτυξη έχει επιφέρει κάποιες αλλαγές, όπως με ενημερώνει η Αντωνία. «Τα μαγαζιά αλλάζουν, ο κόσμος αλλάζει ,η αισθητική αλλάζει. Δεν μπορώ να μιλήσω για την τουριστική αξιοποίηση του τόπου μου, παρά μόνο με εικασίες, γιατί δεν μένω εκεί όλη τη χρονιά».

        ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΠΕΣΕΙ Η ΝΥΧΤΑ-ΣΑΨΗΛΑ |ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

«Η Πάτμος έχει πολύ μικρή σεζόν και είναι πολύ δύσκολο για κάποιον που ζει εκεί και βιοπορίζεται από τον τουρισμό. Έχει ειπωθεί κατά καιρούς η κατασκευή προβλήτας στο λιμάνι για την υποδοχή μεγάλων κρουαζιερόπλοιων, πράγμα καταστροφικό για εμένα, αλλά για κάποιους άλλους σωτήριο.

Αυτό που εύχομαι, είναι όλοι να καταλάβουν ότι δεν πρέπει να αλλάξει κάτι στην απλότητα και το μεγαλείο του τόπου. Δεν χρειάζονται άλλες οργανωμένες παραλίες ή άλλοι δρόμοι. Αλλά και πάλι οι άνθρωποι που ζουν εκεί ξέρουν καλύτερα. Έχω εμπιστοσύνη και ελπίδα ότι ο τόπος μου θα μείνει αναλλοίωτος και όπως τον ξέρω».

Ένας τόπος γεμάτος γαστρονομικές εκπλήξεις

                               ΤΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΜΑΣ ΗΤΑΝ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΓΙΟΡΤΗ

                              ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

Χορτασμένη από την ξενάγηση της Αντωνίας Μελιανού, θέλω να γευτώ τον γαστρονομικό πλούτο της Πάτμου. Εκείνη αναλαμβάνει να μου συστήσει τα καλύτερα τραπέζια της. «Το καλύτερο φαγητό είναι στην κουζίνα της μαμάς μου, αλλά αφού δεν χωράμε όλοι, θα σας πάω στο εστιατόριο του Μπενέτου, λίγο πιο δίπλα στα Σαψιλα στις αρχές καλοκαιριού.

Το σημείο είναι ιδανικό για μια spicy μαργαρίτα και τραγανό καλαμάρι την ώρα που πέσει ο ήλιος. Για εξαιρετική θέα θα πρέπει να ανεβείτε στη Λόζα στη Χώρα. Δοκιμάστε ένα ποτήρι κρασί και μια πράσινη σαλάτα με ροκφόρ, αχλάδι και καραμελωμένα φουντούκια, και θα με θυμηθείτε».

ΧΑΡΟΥΜΕΝΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΟΝΗ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

«Για φρέσκα θαλασσινά και ουζάκι, ο προορισμός είναι το Τρεχαντήρι στη Σκάλα. Τα παραδοσιακά πιάτα της Πάτμου είναι το κατσικάκι στο φούρνο ή κοκκινιστό, το οποίο και επιβάλλεται να απολαύσετε στην ταβέρνα της παραλίας “Ψιλή άμμος”. Οι κολοκυθοανθοί γεμιστοί με ρύζι και  ντοματόρυζο συνηθίζονται κατά τη διάρκεια της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου. Μην παραλείψετε την πατινιώτικη τυρόπιτα με τη συνοδεία ελληνικού καφέ σε κάποιο ξωκλήσι μετά από εσπερινό».

ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΜΑΣ ΣΤΟ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:      ΑΝΤΩΝΙΑ  ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

Ακούγοντας την Αντωνία, επιθυμώ να βουτήξω στη θάλασσα της Πάτμου και έπειτα να απολαύσω τις νοστιμιές του τόπου τα γραφικά ταβερνάκια δίπλα στο κύμα. Από το ουμάμι, δεν θα μπορούσαν, φυσικά, να λείπουν τα γλυκά της Πάτμου.

             ΣΤΑ ΞΩΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΜΟΥ | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

«Τα πιο παραδοσιακά είναι τα τηγανητά πουγκιά με μέλι ή ψητά με άχνη ζάχαρη, τα οποία είναι γεμιστά με φρέσκα αμύγδαλα, καρύδια μυρωδικά και ανθόνερο αλλά και το πατροπαράδοτο κέρασμα σε γάμους ή βαπτίσεις. Αναζητήστε απιδάκια, σβίγκους και δίπλες.

Οι σβίγκοι, μάλιστα, μου άρεσαν τόσο πολύ, που ως παιδί περνούσα έστω και απ’ έξω από το μικρό κουζινάκι μιας γειτόνισσας, η οποία έφτιαχνε κατά παραγγελία δίπλες και σβίγκους. Όταν έμπαινα και μέσα, πετούσα από τη χαρά μου. Τη θυμάμαι να έχει, πάντα, γύρω από το κεφάλι της ένα σμήνος μέλισσες που ποτέ δεν φαινόταν να την ενοχλούν και με μοναδικές κινήσεις τύλιγε και μέλωνε τις διπλές στο λεπτό. Η μυρωδιά από το μέλι και την κανέλα πλανάται, ακόμη, στον αέρα όταν περνάω από το σπίτι της γειτόνισσας, και ας έχει φύγει η ίδια από τη ζωή χρόνια τώρα…», διηγείται.

                                     ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ| ISTOCK

 

Μετά από την ιστορία της, αδημονώ να επισκεφθώ την Πάτμο. Από όλους τους θησαυρούς του νησιού, τι μπορεί να πάρει κανείς μαζί του για την επιστροφή; Η Αντωνία με καθοδηγεί. «Θα διάλεγα ένα μικρό κεραμικό θυμιατό. Θα το πρόσφερα ως δώρο σε κάποιον αγαπημένο για να στέλνει τις προσευχές του ψηλά στον ουρανό, σαν πουλιά. Έχει γαλήνη αυτή η διαδικασία. Σκέφτεσαι και ακτινοβολείς αγάπη».

PATMOS PATHWAYS OF MEMORY | ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

«Επίσης, χωρίς συζήτηση θα πρότεινα, να ψάξετε για τα φωτογραφικά λευκώματα του Robert McCabe “Μονοπάτια της μνήμης” και το “Magic of Patmos” της Jacqueline Delia. Θα ταξιδέψετε σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια, σκέτη ποίηση. Πολύ συχνά ανατρέχω σε αυτά και εγώ και με γεμίζουν δύναμη. Μια φωτογραφία απεικονίζει και τη γλυκιά μου δασκάλα, που είχα στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Πόσο χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι φωτογραφίες χειροπιαστές και όχι μέσα στην φαντασία μου αλλοιωμένες».

Από την Πάτμο στην Παύλιανη

ΠΑΤΜΟΣ, ΧΩΡΑ | ISTOCK

 

Αυτή την περίοδο, Αντωνία Μελιανού μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στην Αθήνα και στην Παύλιανη. «Στην Αθήνα έχω το εργαστήριο μου όπου δουλεύω τις καθημερινές και το Σαββατοκύριακο αναπνέω τον καθαρό αέρα της Παύλιανης, που έχω το “little fluffy cloud” με τα πράγματα που φτιάχνω και τα πράγματα που φτιάχνουν άλλοι και μου αρέσουν. Ταξιδεύω πίσω, μπρος, πάνω, κάτω σε ένα μικρό αφράτο σύννεφο».

                                         Η ΑΝΤΩΝΙΑ ΣΤΟ LITTLE FLUFFY CLOUD

Little fluffy cloud: Το παραμυθένιο μαγαζί στην Παύλιανη, που πρέπει να επισκεφθείτε

«Η Πάτμος, όμως, με έχει επηρεάσει και εμπνεύσει απόλυτα σε όλη τη διάρκεια της πορείας. Έχω τη θάλασσα μέσα μου, τη μυρωδιά των γιασεμιών τα βράδια, τα ευγενικά μάτια των παππούδων μου, τις χειροτεχνίες της μαμάς μου, την τεράστια βιβλιοθήκη του πατέρα μου, τις γλάστρες με τα λουλούδια του, τα παραμύθια της γιαγιάς μου. Έχω πάρει λίγο απ’ όλα αυτά και τα έχω ενσωματώσει σε ένα κόσμο που θα μου άρεσε  από τότε που ήμουν μικρή. Είναι η απόλυτη φυσική μου συνέχεια και πραγματικά ευχαριστώ κάθε μέρα που σηκώνομαι με χαρά και γεμίζω τις ώρες μου με πράγματα που με ευχαριστούν και με ταξιδεύουν», καταλήγει.

                                     Λίγα λόγια για την Αντωνία Μελιανού

Η ΑΝΤΩΝΙΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΔΕΡΦΗ ΤΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΕΛΙΑΝΟΥ

 

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Πάτμο. Ολοκλήρωσα σπουδές σκηνοθεσίας κινηματογράφου στην Αθήνα και την σχολή Σταυράκου, ιστορία ενδυματολογίας και σχέδιο μόδας σε δημόσια ΙΕΚ. Ταξιδεψα λίγο και έζησα ελάχιστα στο Λονδίνο και το Βερολίνο (μου ξέφυγε το Άμστερνταμ, αλλά κάποια στιγμή σίγουρα θα το κάνω) μαζεύοντας εικόνες και φανταστικές βόλτες σε μουσεία. Εκεί είχα την ευκαιρία να χαζέψω τις άλλες κουλτούρες των ανθρώπων.

Αγαπώ πολύ τα σεμινάρια και τις γνώσεις που μπορείς να πάρεις σε περιορισμένο χρόνο. Θέατρο, βιβλιοδεσία, χαρακτική, μεταξοτυπία, κεραμική, papier-mâché είναι οι τέχνες από τις οποίες πήρα μια γεύση. Αγαπάω πολύ τις ταινίες και τη μουσική, αλλά πιο πολύ την οικογένειά μου, η οποία με διαμόρφωσε, και την οικογένεια που διαμορφώνουμε εμείς τώρα με τον σύζυγο και τα τρία παιδιά μας.

ΠΗΓΗ:  diakopes.gr

ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ - Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ ΜΟΝΑΧΟΥ 13/05/23

Νάξιοι Μελιστές: Τυπική Διάταξη Ακολουθιών από 18η έως 24η Φεβρουαρ...

Νάξιοι Μελιστές: Τυπική Διάταξη Ακολουθιών από 18η έως 24η Φεβρουαρ...:  Download σε μορφή pdf  ΕΔΩ

Το τελειότερον παράδειγμα Ηγέτου.

Το τελειότερον παράδειγμα Ηγέτου.: Ιωάννης Γ´ Βατάτζης, ο Άγιος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες πολίτες ακούμε συνέχεια για λιτότητα και οικονομική κρίση. Οι πολιτικοί ταγοί του τόπου μας αναφέρουν συνέχεια ότι θα λάβουν μέτρα οικονομικής εξυγίανσης και ότι πρέπει να γίνουν περικοπές στα επιδόματα και στους μισθούς αυτών, που αμείβονται πλουσιοπάροχα. Κάποιοι άλλοι αναφέρουν ότι πρέπει να μειωθούν και οι […]

Μητσιάς Μανώλης - Ελλάδα μου

Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός

 Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνόςως πρόμαχος της Ορθοδοξίας: Εκκλησία, ιδεολογία και αιρέσεις

 

Μάριος Νοβακόπουλος*

Ο Αλέξιος Κομνηνός πολιτεύθηκε ως ένας ευσεβής αυτοκράτορας, με έντονο και προσωπικό ενδιαφέρον για την υγεία της Εκκλησίας, τον περιορισμό των αιρέσεων και την εικόνα του ως υπερασπιστή της πίστης.  Η περιφρούρηση της Ορθοδοξίας βρισκόταν σε ιδεολογική συνάφεια με την άμυνα και ανάκαμψη της αυτοκρατορίας, καθώς έδειχνε την πολύπλευρη αναστήλωση στην οποία προχωρούσε.

Έλεγχος επί της Εκκλησίας

Όπως και σε άλλους τομείς της βασιλείας του, ο Αλέξιος επενέβαινε στον εκκλησιαστικό τομέα με στόχο να διατηρεί την πρωτοβουλία τον κινήσεων και άρα τον έλεγχο της κατάστασης.  Λίγο μετά την κατάληψη του θρόνου από τον Αλέξιο, ο πατριάρχης Κοσμάς (1075-1081) παραιτήθηκε, και την θέση του πήρε ο ευνούχος Ευστράτιος Γαριδάς, άνθρωπος του κύκλου της βασιλομήτορος Άννας Δαλασσηνής.[1]  Εκείνος με τη σειρά του παραιτήθηκε το 1084, και τον διαδέχθηκε ο Νικόλαος Γ’ Γραμματικός (1084-1111).[2]

 Παρότι δεν έλειψαν οι αντιδράσεις, η νέα κατάσταση αποδείχθηκε αμοιβαία επωφελής: ο αυτοκράτορας εξασφάλιζε την (πολιτική, ιδεολογική) υποστήριξη της Εκκλησίας, και η Εκκλησία έναν προστάτη των συμφερόντων της.  Επί Αλεξίου Κομνηνού ο ρόλος του κλήρου της Αγίας Σοφίας ενισχύθηκε.[3]  Ο μοναχισμός, ειδικότερα, έβρισκε στο πρόσωπο του αυτοκράτορα μία μεταρρυθμιστική δύναμη η οποία θα τον έπαιρνε άμεσα από την προστασία της, υποβαθμίζοντας τους αριστοκράτες χαριστικαρίους και αντιστρέφοντας φαινόμενα εκκοσμίκευσης.[4]  Η κριτική του μοναχισμού στην κοινωνία ερχόταν πολύ κοντά στην ευρύτερη αντίληψη του Αλεξίου, ο οποίος είχε ως στόχο την κάθαρση της βυζαντινής κοινωνίας από την διαφθορά και ηθική χαλάρωση των προκατόχων του.[5]

Προσωπική και πολιτική ευσέβεια

Αναπτύσσοντας εγκάρδιες σχέσεις με αγίους πατέρες όπως ο Χριστόδουλος της Πάτμου, ο Αλέξιος και οι διάδοχοί του δεν αντιδρούσαν απλώς «στην άνοδο της μοναστικής ευσέβειας, αλλά επίσης την ανακατεύθυναν και την αξιοποιούσαν».[6]  Ειδικά οι γυναίκες της δυναστείας διακρίθηκαν στην ίδρυση και ενίσχυση μοναστηριών, η Άννα Δαλασσηνή του Πανεπόπτη και η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκαινα της Κεχαριτωμένης και του Χριστού Φιλανθρώπου.[7]  Η εικόνα αυτοκρατορικής ευσέβειας τονιζόταν και από τη δημιουργία έργων πρόνοιας όπως το μεγάλο Ορφανοτροφείο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο αναδιοργάνωσε και επεξέτεινε ο Αλέξιος.[8]

Από «επικοινωνιακή» άποψη, αυτοκράτορας είχε την ανάγκη να προβάλει την εικόνα της φιλοθεΐας, καθώς η βασιλεία του ξεκίνησε με την αιματηρή κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, τις φήμες για τη σχέση με τη σύζυγο του προκατόχου του Νικηφόρου Γ’, Μαρία της Αλανίας, και την οικειοποίηση εκκλησιαστικών θησαυρών[9] για τις ανάγκες του νορμανδικού πολέμου.  Για τις σφαγές και ιεροσυλίες στην Κωνσταντινούπολη, ειδικά, ο Αλέξιος εμφανίστηκε στην ιερά σύνοδο και προέβη σε δημόσια πράξη μετανοίας, με αυστηρά επιτίμια.[10]

Στην τέχνη, αγιογραφία και ναοδομία της εποχής δόθηκε μεγάλη έμφαση στο σχήμα αντανάκλασης της θείας βασιλείας στην επίγεια, με τον αυτοκράτορα ως άμεσο εκπρόσωπο του Χριστού στην Οικουμένη.[11]  Ακόμη, ο Αλέξιος έκανε μεγάλη χρήση των ιερών λειψάνων, μεγαλύτερη από κάθε προηγούμενο αυτοκράτορα, προσφέροντάς τα ως δώρα ή φέροντάς τα στη μάχη.[12]  Καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις όπως η τοιχογραφία της Δευτέρας Παρουσίας στα ανάκτορα των Βλαχερνών[13] και σχετικές αναφορές σε κείμενα της εποχής, δείχνουν έναν άνθρωπο με βαθιά συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του και τον φόβο της Κρίσης.[14]

Ο φόβος αυτός φαίνεται πως ήταν διάχυτος στη βυζαντινή κοινωνία της εποχής.  Ο Αλέξιος κυβερνούσε και πολεμούσε σε καιρούς όπου κινδύνευε η ίδια η ύπαρξη του Βυζαντίου, ενώ το μείγμα καταθλιπτικής ατμόσφαιρας και αποκαλυπτικού αναβρασμού εξήπτε τα πάθη. Ο αυτοκράτορας εναγκαλίστηκε τον θρύλο του τελευταίου Ρωμαίου αυτοκράτορα, ο οποίος στους εσχάτους καιρούς θα συνέτριβε τους μουσουλμάνους και θα παρέδιδε την βασιλεία του στον Θεό στην ίδια την Ιερουσαλήμ.[15]  Προσπάθησε ακόμη να καλλιεργήσει την εικόνα ενός πολεμιστή του Θεού (με πρότυπο τον Ηράκλειο), συντρίβοντας τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς της πίστης.[16]  Ο ίδιος ο αυτοκράτορας είχε προστάτη του τον Άγιο Δημήτριο, με του οποίου την μορφή έκοψε και νόμισμα.[17]

Η καταπολέμηση των αιρέσεων

Η βασιλεία του Αλεξίου Κομνηνού συνέπεσε με την εξάπλωση των αιρέσεων και άλλων προκλήσεων προς την Ορθόδοξη Εκκλησία.  Ο Αλέξιος έδειξε ενδιαφέρον για τον ευαγγελισμό των αλλοθρήσκων, όπως των Τούρκων,[18] και των αιρετικών, όπως δείχνει η προσωπική εμπλοκή του για την μεταστροφή των Μανιχαίων της Φιλιππούπολης το 1114.[19]  Πέρα από την προσωπική του ευλάβεια, είχε απόλυτο πολιτικό ενδιαφέρον στην εξασφάλιση θρησκευτικής ομοφωνίας και ομοιομορφίας, προς στερέωση της κοινωνικής συνοχής και της δικής του εξουσίας.

Η βασιλεία του σημαδεύθηκε από δίκες και καταδίκες για αίρεση, όπως του φιλοσόφου Ιωάννη Ιταλού,[20] του μοναχού Νείλου Καλαβρού και του επισκόπου Τραπεζούντος Θεοδώρου Βλαχερνίτη.[21]  Η δίκη του Ιταλού ειδικά (1082), μαθητή του Μιχαήλ Ψελλού με ισχυρές πλατωνικές τάσεις, έχει θεωρηθεί ως εναρκτήρια πράξη της συντηρητικής αντίδρασης των Κομνηνών, απέναντι στο πνεύμα ορθολογισμού το οποίο έπνεε τις πρηγούμενες δεκαετίες, το οποίο και κατέπνιξαν.[22]  Ο Αλέξιος Κομνηνός, πολύ περισσότερο από ότι η ίδια η Εκκλησία, ενδιαφέρθηκε για την καταδίκη του Ιταλού, βρίσκοντας την ευκαιρία να απομακρύνει έναν ενοχλητικό ανατροπέα της παράδοσης και δυνητικό επικριτή της εξουσίας του, οποίος μάλιστα συνδεόταν προνομιακά με το προηγούμενο καθεστώς.[23]  Ο αυτοκράτορας φρόντισε ο ίδιος να αναβαθμίσει τον ρόλο της Εκκλησίας στην παιδεία με το έδικτο του 1107,[24] με διπλό στόχο την ηθική κάθαρση και την διδακτική επάρκεια των κληρικών.  Η υπεράσπιση της Ορθοδοξίας συνδεόταν με την πολιτική υπακοή του πληθυσμού στον αυτοκράτορα και την πολιτεία.[25]

Διότι, αν η διαλεκτική του Ιωάννη Ιταλού ίσως παρέσυρε ορισμένους ελληνίζοντες λογίους, υπήρχαν άλλες αιρέσεις οι οποίες διαδίδονταν στις λαϊκές μάζες με ανησυχητικό ρυθμό.  Οι Παυλικιανοί-Μανχιαίοι της Θράκης, έδειχναν απείθεια στις στρατιωτικές επιχειρήσεις και συνωμωτούσαν με ξένους επιδρομείς.  Ενώ όμως οι Παυλικιανοί ήταν μία μάλλον σταθερή εθνοθρησκευτική μειονότητα, η παραπλήσια[26] αίρεση των Βογόμιλων εξαπλωνόταν ευρύτερα, ακόμη και στην ίδια την Βασιλεύουσα.

Η καταστολή των Βογόμιλων

Οι Βογόμιλοι ήταν μία δυιστική αίρεση, ανήκαν δηλαδή στη μακρά διαδοχή των γνωστικών θρησκευτικών ομάδων, οι οποίες από την αρχαιότητα υπήρξαν ο επικινδυνότερος ίσως αντίπαλος του χριστιανισμού.  Ο Βογομιλισμός αποτελούσε αμάλγαμα παλαιότερων δοξασιών, «Μανιχαίων τε, ὡς ἄν τις εἴποι, δυσσέβεια, ἣν καὶ Παυλικιανῶν αἵρεσιν εἴπομεν, καὶ Μασσαλιανῶν βδελυρία».[27]  Η απόρριψη θεμελιωδών δογμάτων, όπως η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού, το θεόπνευστο της Παλαιάς Διαθήκης, η ιεροσύνη, το μυστήριο του γάμου, η τίμηση των Αγίων και η προσκύνηση των εικόνων, καθώς και η ιδέα ότι ο υλικός κόσμος δημιουργήθηκε από τον διάβολο, καθιστούσαν την αίρεση όλως ασύμβατη με την κρατούσα πίστη.  Ο Βογομιλισμός εξαπλώθηκε στους φτωχούς αγροτικούς πληθυσμούς, οι οποίοι πιέζονταν από την οικονομική πολιτική της αυτοκρατορίας, ειδικά της Βουλγαρίας, Μακεδονίας και Θράκης.[28]

Στην Κωνσταντινούπολη η αίρεση εμφανίστηκε υπό τον λεγόμενο Βασίλειο, ιατρό στο επάγγελμα, ο οποίος κατάφερε να προσηλυτίσει αρκετούς, και δη από τις ανώτερες τάξεις.  Η αποτροπή εξάπλωσης αυτής της δυνητικά κοινωνικά ανατρεπτικής αίρεσης, η διασφάλισης της θρησκευτικής ενότητας και η επιβεβαίωση του ρόλου του αυτοκράτορα ως προμάχου της πίστης οδήγησαν τον Αλέξιο να αναλάβει δράση.[29]  Η καταστολή της αίρεσης πρέπει να έλαβε χώρα μεταξύ 1097 και 1100, παρότι η Άννα Κομνηνή την περιγράφει στο τέλος της Αλεξιάδας – ίσως για να την τοποθετήσει ως κορωνίδα των επιτευγμάτων του πατέρα της.  Ο Αλέξιος παρέσυρε τον Βασίλειο στα ανάκτορα, προσποιούμενος πως ήθελε να μάθει για την πίστη των Βογόμιλων, με ανοικτό το ενδεχόμενο να την ασπαστεί.  Ενώ όμως ο Βασίλειος εξηγούσε τα του Βογομιλισμού στον αυτοκράτορα και τον αδελφό του, σεβαστοκράτορα Ισαάκιο, πίσω από ένα παραπέτασμα ένας γραμματικός σημείωνε τα λόγια του.[30]  Ο Βασίλειος συνελήφθη μαζί με πολλούς ακολούθους του.  Ο Αλέξιος χρησιμοποίησε ένα τέχνασμα για να ξεχωρίσει τους γνήσιους Βογόμιλους από τους Ορθοδόξους που θα μπορούσαν να είχαν συλληφθεί κατά λάθος, οπότε τους μεν φυλάκισε, τους δε απελευθέρωσε.[31]  Ο ίδιος ο Βασίλειος αφού αρνήθηκε να μεταστραφεί, καταδικάστηκε να καεί στην πυρά.[32]

Η πράξη αυτή, ασυνήθιστη για τη βυζαντινή πολιτεία και ξένη προς τις παραδόσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας,[33] η οποία πραγματοποιήθηκε στον κατάμεστο ιππόδρομο, έχει κατακριθεί από πολλούς ως το μελανότερο σημείο της βασιλείας του Αλεξίου Κομνηνού,[34] «θλιβερό κατάντημα μισαλλοδοξίας και φανατισμού».[35]  Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα σύγχρονα κριτήρια η ενέργεια αυτή του Αλεξίου ήταν απάνθρωπη και μισαλλόδοξη.  Επίσης είναι αδιαμφισβήτητο ότι παραβίαζε το γράμμα και πνεύμα του Ευαγγελίου και της Ορθόδοξης παράδοσης.  Από πολιτικής άποψης όμως, υπήρξε ένα καίριο πλήγμα σε μία σοβαρή εσωτερική απειλή για την τάξη και συνοχή της αυτοκρατορίας.

Ο Βογομιλισμός συνέχισε να υπάρχει στις επαρχίες, όμως εξάπλωσή του στην Κωνσταντινούπολη ανακόπηκε επιτυχώς.  Ως γνωστόν, Βογόμιλοι ιεραπόστολοι πέρασαν στη νότιο Γαλλία, όπου η πίστη τους αναπτύχθηκε υπό το όνομα των Καθαρών.  Οι αντιθέσεις Καθαρών και Λατίνων στην περιοχή κλιμακώθηκαν σε πόλεμο εξολόθρευσης στις αρχές του 13ου αιώνα.  Στην κρίσιμη κατάσταση που βρισκόταν, το Βυζάντιο δεν θα μπορούσε να αντέξει μία θρησκευτική αναταραχή ή σύγκρουση ανάλογη της Εικονομαχίας ή των χριστολογικών ερίδων του 4-5ου αιώνα.  Η καύση του Βασιλείου, όσο φρικαλέα και αποκρουστική και να ήταν, αποτελούσε ένα ψυχρό, πλην υπολογισμένο κτύπημα για το οποίο χρησιμοποιήθηκε «χειρουργικά» η ελάχιστη δυνατή βία, για το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα.  Ήταν λοιπόν σε συμφωνία με την όλη πολιτική μέθοδο και στρατηγική του Αλεξίου.

 

*διεθνολόγος, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Βυζαντινής Ιστορίας

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Αλεξιάς Γ.IV. 4, Ζωναράς ΙΙΙ.734.1-12, Γλυκάς 619.5-11. Hussey, J. M., The Orthodox Church in the Byzantine Empire, Oxford History of the Christian Church, Oxford University Press, 2010, σελ. 140. Angold, M., Church and Society in Byzantium under the Comneni, 1081-1261, Cambridge University Press, 1995, σελ. 46.

[2] Αλεξιάς Ι.IV. 4, Ζωναράς ΙΙΙ.734.12-16, Γλυκάς 619.11-12. Hussey, The Orthodox Church in the Byzantine Empire, σελ. 147-149, Angold, Church and Society, σελ. 49-50.

[3] Angold, Church and Society, σελ. 54-59.

[4] Angold, Church and Society, σελ. 63-69, 276-279. Μενελάου, Ι., “Alexios I Komnenos and his Church Policy”, Icoana Credintei, 4, 7, 2018, σελ. 118-128.

[5] Angold, Church and Society, σελ. 70.

[6] Angold, Church and Society, σελ. 274-275. Μαμαγκάκης, Δ. Α., Ο αυτοκράτορας, ο λαός και η Ορθοδοξία: Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081-1118), Κατασκευάζοντας την δημόσια αυτοκρατορική εικόνα, Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2014, σελ. 98. Armstrong, P., “Alexios Komnenos, holy men and monasteries”, Alexios I Komnenos: Papers of the second Belfast Byzantine International Colloquium, 14-16 April 1989 (επ. Mullet, M., Smythe, D.), Belfast Byzantine texts and translations, Belfast Byzantine enterprises, 1996, σελ. 222-230.

[7] Armstrong, “Holy men and monasteries”, σελ. 220, Angold, Church and Society, σελ. 274.

[8] Αλεξιάς ΙΕ.VII.3-9, Ζωναράς ΙΙΙ.744.16-745.7, Γλυκάς 621.19-622.1. Magdalino, “Innovations in Power”, Alexios I Komnenos, σελ. 156-164. Bartusis, M. C., Land and Privilege in Byzantium: The institution of Pronoia, Cambridge University Press, 2012, σελ. 22-26. Καραμπελιάς, Γ., 1204-1922: Η Διαμόρφωση του Νεώτερου Ελληνισμού, τ. 1, 1204: Η Γένεση, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2011, σελ. 88-89.

[9] Angold, Church and Society, σελ. 46-48. Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 60-65. Αρμένης, Ν., Η αντιαιρετική πολιτική του Αλεξίου Α’ Κομνηνού, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, ΕΚΠΑ, Αθήνα 2019.

[10] Αλεξιάς Γ.V.1-5. Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 106-107.

[11] Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 190, 333-334.

[12] Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 193-198, Μεργιαλή-Σαχά, Σ., “Byzantine Emperors and Holy Relics: Use, and misuse, of sanctity and authority”, Jarbuch der Österreichischen Byzantinistik, 51, 2001, σελ. 48-51. Χαρακτηριστικά, ο Αλέξιος Κομνηνός έφερε το ωμοφόριο της Θεοτόκου ως λάβαρο στη μάχη της Δρίστρας, και αναγκάστηκε να το κρύψει κατά την υποχώρησή του. Αλεξιάς Ζ.ΙΙΙ.9, 12.

[13] Νικόλαος Καλλικής, 24 (σελ. 101-120, ειδικά στ. 102.11-15).

[14] Προσευχή 369, ιδίως §18, Βίος Κυρίλλου Φιλεώτου, 47, 1-3 (σελ.. 225-228). Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 314-317, 328-329.

[15] Πριν το θάνατό του, ο Αλέξιος είχε εναποθέσει τις ελπίδες του στις προφητείες κάποιων μοναχών, πως δεν θα πέθαινε προτού εναποθέσει το στέμμα του στην Ιερουσαλήμ. Ζωναράς ΙΙΙ.760.8-18. Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 222, 305, 313-314, 516-519, Alexander, P., The Byzantine Apocalyptic Tradition (επ. Abrahamse, deF., D.), University of California Press, 1985, σελ. 151-184. Alexander, P., “The Medieval Legend of the Last Roman Emperor and Its Messianic Origin”, Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 41, 1978, σελ. 1-15. Kraft, A., “The Last Roman Emperor ’Topo’ in the Byzantine Apocalyptic Tradition”, Byzantion, τ. 82, 2012, σελ. 213-257. Vasiliev A. A., “Medieval Ideas of the End of the World: West and East”, Byzantion, 16, 2, 1942-1943, σελ. 474.

[16] Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 205-220, 381.

[17] Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 344-352, Kazhdan, A. P., Epstein, A. W., Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1997, σελ. 185.

[18] Αλεξιάς ΣΤ.XIII.4.

[19] Αλεξιάς ΙΔ.VIII.9, Ζωναράς ΙΙΙ.753.12-754.5, Γλυκάς 623.14-21.

[20] Αλεξιάς VIII-ΙΧ. Angold, Church and Society, σελ. 50-54, Μενελάου, “Church Policy”, σελ. 123-124, Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 36-51, Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 139-161.

[21] Αλεξιάς Ι.Ι.

[22] Kazhdan, Epstein, Αλλαγές στον Βυζαντινό πολιτισμό, σελ. 245-257.

[23] Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 53-54.

[24] Gautier, P., “L’édit d’Alexis Ier Comnène sur la réforme du clergé”, Revue des Études Byzantines, 31, 1973, σελ. 165-201.

[25] Angold, Church and Society, σελ. 60, Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 54-57, Magdalino, P., “The Reform Edict of 1107”, Alexios I Komnenos, σελ. 199-218, Μαμαγκάκης, Ο αυτοκράτορας, σελ. 326.

[26] Η σύγχυση μεταξύ των δύο αιρέσεων είναι συνηθισμένη στη νεότερη έρευνα. Obolensky, D., The Bogomils: A Study in Balkan Neo-Manichaeism, Cambridge University Press, 1972, σελ. 188.

[27] Αλεξιάς ΙΕ.VIII.1.

[28] Obolensky, The Bogomils, σελ. 168-188. Angold, Church and Society, σελ. 471-476, 480-485. Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 58-66, 69-70.

[29] Αλεξιάς ΙΕ.VIII.2-3, Ζωναράς ΙΙΙ.743.5-8, Γλυκάς 621.14-15. «Καὶ γὰρ ἐνεβάθυνε τὸ κακὸν καὶ εἰς οἰκίας μεγίστας καὶ πολλοῦ πλήθους ἥψατο τὸ δεινόν». Αλεξιάς ΙΕ.ΙΧ.2. Obolensky, The Bogomils, σελ. 197-202. Angold, Church and Society, σελ. 477-480. Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 67-68.

[30] Αλεξιάς ΙΕ.VIII.4-6, Ζωναράς ΙΙΙ.743.8-744.1. Obolensky, The Bogomils, σελ. 203, Angold, Church and Society, σελ. 485-486, Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 72.

[31] Αλεξιάς ΙΕ.ΙΧ. Obolensky, The Bogomils, σελ. 203. Angold, Church and Society, σελ. 486. Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 73.

[32] Αλεξιάς ΙΕ.Χ, Ζωναράς ΙΙΙ.744.1-4. Obolensky, The Bogomils, σελ. 204-205. Angold, Church and Society, σελ. 486-487. Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 73-74.

[33] Αρμένης, Αντιαιρετική πολιτική, σελ. 74-75.  Χαρακτηριστικά, όταν ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Α’ Ραγκαβές σκεπτόταν να θανατώσει τους αιρετικούς Παυλικιανούς, ο Θεόδωρος Στουδίτης μπόρεσε να τον μεταπείσει, διακηρύττοντας πως «μαχαίρᾳ ἡ ἐκκλησία οὐκ εκδικεῖ», για τον ίδιο δε «πρότερον ἡ κεφαλὴ μου αἴρεται ἤπερ συνθέσθαι με τούτῳ». Θεόδωρος Στουδίτης, επ. 455, ιδίως στ. 66-72, 82-91.

[34] Παπαρρηγόπουλος, Ι., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (επ. Καρολίδης, Π.), Νίκας Δ. Α.Ε., Αθήνα, τ. 5, σελ. 428. Χριστοφιλοπούλου, Α., Βυζαντινή Ιστορία, Αθήνα 2001, τ. Γ1, σελ. 84.

[35] Καραγιαννόπουλος, Ι., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1999, τ. Γ1, σελ. 92.

Εκδόσεις πηγών

Προσευχὴ Ἀλεξίου βασιλέως, έκδ. Maas, P., “Die Musen des Kaisers Alexios I”, Byzantinische Zeitschrift, 22, 2, 1913, σελ. 348-369 (368-369).

Μιχαὴλ Γλυκᾶς, Βίβλος χρονική, έκδ. Michaelis Glykae Analles (επ. Bekker, I.), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Weber, Βόννη 1836.

Ιωάννης Ζωναράς, Ἐπιτομὴ Ἱστοριῶν, έκδ. Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum (επ. Pinder, M., Buttner-Wobst, T.), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Weber, Βόννη 1841-1897.

Νικόλαος Καλλικλής, έκδ. Nicola Callicle, Carmi (επ. Romano, R.), Byzantina et Neo-Hellenica Neapolitana 8, Bibliopolis, Νεάπολη 1980.

Άννα Κομνηνή, Ἀλεξιάς, έκδ. Annae Comnenae Alexias (επ. Reinsch, D. R., Kambylis, A.), Corpus Fontium Historiae Byzantinae 40/1, 40/2, De Gruyter, Βερολίνο 2001.

Θεοδώρου Στουδίτου Επιστολαί, έκδ. Theodori Studitae Epistulae (επ. Φατούρος, Γ.), Corpus Fontium Historiae Byzantinae 31, De Guyter, Βερολίνο 1991.

Βίος καὶ πολιτεία καὶ μερικὴ θαυμάτων διήγησις τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Κυρίλλου τοῦ Φιλεώτου, έκδ. La Vie de saint Cyrille le Philéote, moine byzantin (m. 1110) (επ. Sargologos, E.), Subsidia Hagiographica 39, Societe des Bollandistes, Βρυξέλλες 1964.

ΠΗΓΗ: https://www.antibaro.gr/article/35859