Ηπατική στεάτωση με μεγάλο αριθμό σταγονιδίων λίπους (με άσπρο χρώμα
Η προσέγγιση των αιτίων της καρκινογένεσης στους ανθρώπους περιλαμβάνει πέραν της μελέτης των γενετικών αιτίων που τον προκαλούν, την εξέταση και των περιβαλλοντικών παραγόντων που επιδρούν στην εμφάνιση και εξέλιξη της νόσου.
Καπνός (Tobacco)
Η χρήση προϊόντων καπνού (τσιγάρο, καπνός πίπας, πούρο) είναι μία από τις συχνότερες αιτίες εμφάνισης παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος στις δυτικές κοινωνίες, σε συνδυασμό μάλιστα με την επιβαρυμένη ατμόσφαιρα λόγω της εργοστασιακής ρύπανσης και της κυκλοφορίας αυτοκινήτων. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι ο καπνός του τσιγάρου περιλαμβάνει πάνω από 3.000 επιβλαβή χημικά στοιχεία, όπως μονοξείδιο του άνθρακα (CO, το οποίο δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη), οξείδια του αζώτου (NOx, ερεθιστικά για το αναπνευστικό), όζον (O3) αλλά και καρκινογόνα μέταλλα (αρσενικό, νικέλιο, κάδμιο). Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν σαν συνέπεια την εμφάνιση νόσων όπως πνευμονική ίνωση, χρονία αποφρακτική πνευμονοπάθεια, άσθμα και εμφύσημα.
Το αναπνευστικό σύστημα έχει μηχανισμούς άμυνας απέναντι στους ρύπους, οι κυριότεροι των οποίων είναι οι εξής: α) έκκριση βλέννης με αντιμικροβιακή δράση β) η παρουσία κροσσών ελεύθερης επιφανείας, η οποία βοηθά στην απομάκρυνση ουσιών που εισέρχονται μέσω του αέρα. Η χρόνια έκθεση όμως σε ρύπους βαθμιαία εξασθενεί τους αμυντικούς μηχανισμούς του σώματος
Ο καπνός του τσιγάρου αλλά και γενικότερα οι αέριοι ρύποι (όπως τα αιωρούμενα σωματίδια) συντελούν σε χρονία φλεγμονή, η οποία είναι δυνατόν να εξελιχθεί σε ίνωση και στην ανάπτυξη συνδετικού ιστού, ο οποίος πολλαπλασιάζεται με την χρονία έκθεση σε ρύπους.
Φυσιολογικά, οι ιστοί πολλών οργάνων είναι χαλαροί (ήπαρ, πνεύμονες), λόγω του ότι περικλείουν χαλαρό συνδετικό ιστό για να είναι δυνατή η λειτουργία τους. Όταν όμως ένας ιστός καταστραφεί, ο οργανισμός προκειμένου να τον αντικαταστήσει δημιουργεί μία ουλή. Αυτή με την σειρά της δύναται να εξελιχθεί σε φλεγμονή, η οποία σκληραίνει το σημείο εκείνο. Πολλές φορές μάλιστα παρατηρείται αλλοίωση κυττάρων και μετάπλαση (σημ: μετατροπή κυττάρων υπό την επίδραση χρονίων ερεθισμάτων, σε έναν άλλο τύπο των εγκλωβισμένων κυττάρων μέσα στον ουλώδη ιστό). Ακολούθως είναι δυνατόν να προκύψουν δυσπλασίες (αλλοιώσεις σε επιθηλιακά κύτταρα τα οποία καλύπτουν τις επιφάνειες των οργάνων, καθώς και στον βλεννογόνο και στον μεσεγχυματικό, όπου ευρίσκονται κύτταρα τα οποία μεταναστεύουν). Η νεοπλασία και η βαθμιαία κυτταρική αλλαγή του επιθηλιακού ιστού οδηγούν σε καρκινογένεση.
Η συνηθέστερη μορφή καρκίνου του πνεύμονα που οφείλεται στον καπνό του τσιγάρου είναι το καρκίνωμα εκ πλακώδους επιθηλίου. Ο τύπος αυτός καρκίνου συνήθως αναπτύσσεται στις πύλες του πνεύμονα. Στο μικροσκόπιο παρατηρούμε ένα ευρύ φάσμα ιστολογικής διαφοροποίησης από όγκους καλά διαφοροποιημένους με παραγωγή κερατίνης, μέχρι αναπλαστικούς όγκους με εστιακή διαφοροποίηση.
Αιθυλική Αλκοόλη (Οινόπνευμα-Alcohol)
Το αλκοόλ αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες θανάτου στον δυτικό κόσμο. Κύριο χαρακτηριστικό του αλκοόλ είναι η ψυχολογική εξάρτηση του χρήστη και ο έντονος εθισμός, ο οποίος έχει σαν αποτέλεσμα όχι μόνο την επιβάρυνση της σωματικής υγείας, αλλά και ψυχικά αποτελέσματα, όπως η έντονη επιθετικότητα και τα κρούσματα βίας.
Ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα
Η αιθυλική αλκοόλη χαρακτηρίζεται από την ταχεία απορρόφησή της από τον βλεννογόνο του στομάχου και του λεπτού εντέρου, με συνέπεια να φτάνει γρήγορα στο ήπαρ αλλά στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της όμως (περίπου 90%), μεταβολίζεται στο ήπαρ από τρία διαφορετικά ένζυμα (αλκοολική αφυδρογοναγάση, μικροσωματικό σύστημα οξείδωσης της αλκοόλης, καταλάση). Όταν όμως υπάρχει χρόνιος αλκοολισμός τότε δημιουργούνται πολλές ελεύθερες ρίζες, οι οποίες με την σειρά τους προκαλούν βλάβες στα κύτταρα .
Η μακροχρόνια κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ προκαλεί βλάβες όπως η ηπατική στεάτωση, κατά την οποία μικρά σταγονίδια λίπους συσσωρεύονται στα ηπατοκύτταρα, καθιστώντας το με αυτόν τον τρόπο λιπώδες. Παρατηρείται επίσης διόγκωση του ήπατος, ενώ βαθμιαία ενδέχεται να εμφανίσει ίνωση λόγω της εναπόθεσης κολαγόνου από τα κύτταρα, αλλά και της διέγερσης των κυτταροκινών. Επιπλέον το αλκοόλ ευθύνεται και για την αλκοολική ηπατίτιδα, κατά την οποία παρατηρείται ηπατοκυτταρική νέκρωση στις κεντρολοβιακές περιοχές και φλεγμονή των πυλαίων διαστημάτων. Το τελικό στάδιο της ηπατικής νόσου συμπίπτει με την κίρρωση, όπου πλέον το ήπαρ είναι μη λιπώδες με καφέ χροιά. Τα αναγεννητικά οζίδια διακρίνονται μέσα στον ινώδη ιστό, ενώ παρατηρείται και μαζική εναπόθεση σιδήρου στα κύτταρα του Kupffer. Το τελικό αποτέλεσμα της ηπατικής νόσου είναι το ηπατικό κώμα, μεγάλες αιμορραγίες από το γαστρεντερικό, αλλά και ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.
Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα συνδέεται άμεσα με την κατανάλωση αλκοόλ, ενώ οι πιθανότητες εμφάνισής του αυξάνονται κατακόρυφα σε περίπτωση που ο ασθενής έχει υποφέρει από ηπατίτιδα (Α, Β, C ή χρόνια )και από έλλειψη Α1-αντιθρυψίνης. Σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος που παίζει το κάπνισμα και η παχυσαρκία, η λοίμωξη HBV, αλλά και οι αφλατοξίνες από τους μύκητες.
Σημείωση: ο Κωνσταντίνος Καλαχάνης είναι Δρ. Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών - M.Sc Περιβάλλον και Υγεία, Διαχείριση Περιβαλλοντικών Θεμάτων με Επιπτώσεις στην Υγεία, Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επίσης Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών
