Κυριακή της Σαμαρείτιδας

                Κυριακή Σαμαρείτιδος (Ιωάννου 4,5-42)

Αρχιμανδρίτης Ζαχαρίας Ζάχαρου, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας

Το Ευαγγελικό αυτό ανάγνωσμα είναι υπέροχο, φορτωμένο με μεγάλες και υψηλές αλήθειες, που ο Κύριος καταδέχεται να μεταδώσει σε μια γυναίκα διαβεβλημένη, αιρετική και με ατασθαλή βίο, που καταγόταν από τον βδελυρό για τους Ιουδαίους τόπο της Σαμάρειας.

Ο τρόπος συνδιαλλαγής του Χριστού με τη γυναίκα αυτή δίνει υπόδειγμα συναναστροφής με τους συνανθρώπους μας. Στην περικοπή αυτή βλέπουμε αφενός το μεγαλείο της αγάπης του Θεού, που κυνηγάει τον άνθρωπο σε όλους τους δρόμους της ζωής του, για να εργαστεί τη σωτηρία του. Αφετέρου βλέπουμε τον άνθρωπο, που από την έσχατη πτώση του, μπορεί, όταν συνεργαστεί με τον Θεό, να ανέβει σε αγγελικά ύψη.

Οι Ιουδαίοι θεωρούσαν τους Σαμαρείτες μιαρούς. Ο Χριστός έκανε την υπέρβαση, ώστε να μπορεί αργότερα ο απόστολος Παύλος να διακηρύσσει με παρρησία, «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην, ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος, ουκ ένι άρσεν και θήλυ· πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ» [1]. Εκεί όπου ενεργεί η χάρη του Χριστού, η χάρη της θεώσεως, κάθε είδους ανθρώπινης διακρίσεως καταργείται. Έθνος των Χριστιανών δεν είναι οι Έλληνες η οι Ρώσοι η οι Ρουμάνοι, αλλά όσοι έχουν λάβει το άγιο Βάπτισμα. Ενσωματωμένοι με τον Χριστό καθίστανται «γένος εκλεκτόν, βασίλειον ιεράτευμα, έθνος άγιον, λαός εις περιποίησιν»[2].

Ο Κύριος, διαβαίνοντας τη Σαμάρεια, κατά την ανεξιχνίαστη μέριμνά Του για τη σωτηρία των ανθρώπων, «κεκοπιακώς εκ της οδοιπορίας», κάθισε δίπλα στο πηγάδι του Ιακώβ να ξαποστάσει, «ως σκύμνος οικών εν αποκρύφοις»[3], περιμένοντας το θήραμά Του. Αυτός, που είναι η πηγή του ζώντος ύδατος απευθύνθηκε προς τη Σαμαρείτιδα που ήλθε να αντλήσει νερό, λέγοντας: «Δος μοι πιείν». Ο Κύριος που πεινά και διψά για τη σωτηρία των άνθρώπων, ταπεινώνει τον Εαυτό Του, προσποιούμενος ότι είχε ανάγκη από κάτι που η γυναίκα αυτή μπορούσε να Του προσφέρει. Συχνά πνευματικοί άνθρωποι, ποθώντας να μεταδώσουν στους γύρω τους την αλήθεια της αγάπης του Θεού που κατακαίει τα σωθικά τους, ακολουθούν το υπόδειγμα του Κυρίου σε αυτό τον διάλογο, και χρησιμοποιούν το τέχνασμα να ταπεινωθούν στον συνάνθρωπό τους, ζητώντας δήθεν κάποια χάρη. Ο Ίδιος ο Θεός, αν δεν ταπεινωνόταν ενώπιον των κτισμάτων Του, βάζοντας τον Εαυτό Του κάτω από όλη την κτίση, δεν θα μπορούσε να μας μεταδώσει την αρετή Του, τη σωτηρία, τη ζωή Του. Με την άκρα κένωσή Του φανέρωσε την ισχυρότερη του θανάτου αγάπη Του προς τον άνθρωπο, η οποία «πληγώνει τον εκλεκτό της»[4]. Ο Σταυρός έγινε πόλος ακαταμάχητης έλξεως για όποιον Τον αντικρίσει, και προκαλεί τη φιλοτιμία να ανταποκριθεί ο άνθρωπος με κάθε τίμημα στην άμωμη αγάπη Του. Και η ψυχή σκέφτεται: «Αν τέτοιος είναι ο Θεός, πρέπει το συντομότερο να εγκαταλείψω τα πάντα και να αναζητήσω μόνο την ένωση με Αυτόν»[5].

Στους κόλπους της Εκκλησίας η εξουσία είναι πνευματική. Η φύση της διαφέρει από την εξουσία που έχουν οι δυνάστες του κόσμου τούτου. Γεννιέται από την ταπείνωση. Όταν ο άνθρωπος αγωνίζεται να γίνει το μηδέν της ταπεινώσεως, ελκύει τη χάρη του Θεού, που του μεταδίδει αληθινή αυθεντία, εξουσία παράδοξη, την εξουσία της χάριτος και της αγάπης του Χριστού. Ο «πεπυρωμένος λόγος»[6] του Θεού μεταποιεί την ψυχή του και τον ενδύει με δύναμη. Τότε και ο δικός του, ο ανθρώπινος λόγος, όπως επανειλημμένα διαπιστώνουμε στην επαφή μας με τους Αγίους, γίνεται εξουσιαστικός, πληροφορεί τις καρδιές με χάρη, θραύει οστά και αναγεννά.

Ο Κύριος πρόσφερε «ύδωρ αλλόμενον εις ζωήν αιώνιον», διότι ο Θεός τον άνθρωπο τον δημιούργησε για την αιωνιότητα και μόνο την αιώνια ζωή απαιτεί το πνεύμα του με τρόπο επιτακτικό [7], όσο και αν ο κόσμος προσπαθεί να κορέσει τη δίψα αυτή, προσφέροντας πρόσκαιρες απολαύσεις και επίγεια δόξα, που η αίγλη της διαλύεται σαν καπνός, αφήνοντας την καρδιά κενή και ερημωμένη. Η πνευματική πείνα και δίψα δεν γνωρίζουν κορεσμό. Όταν ο πιστός αρχίζει να γεύεται τη χάρη του Θεού και να ξεδιψά με το ύδωρ το ζων, πορεύεται «εκ δυνάμεως εις δύναμιν»[8], ανεβαίνει σε διαρκώς μεγαλύτερο πλήρωμα αγάπης, ζωής, αγαλλιάσεως.

Ο λόγος του Κυρίου, «δος μοι πιείν» ακούγεται μεν αινιγματικός, αλλά στόχευε να διεγείρει στη Σαμαρείτιδα πνευματική ένταση και διάθεση συνέργειας για το θαύμα που θα επιτελείτο, την ανακαίνιση της ψυχής της, τη μεταποίηση μιάς γυναίκας αιρετικής και διαβεβλημένης στην αγία μάρτυρα και ισαπόστολο Φωτεινή. Ο Χριστός, που η Σαμαρείτιδα στην αρχή Τον αποκαλούσε Κύριο και στη συνέχεια «μείζωνα του Ιακώβ», αρχίζει να της φανερώνεται ως προφήτης, καθώς για να αναμοχλεύσει μέσα της πνευματικά νοήματα, με πολύ λεπτό τρόπο ελέγχει τη βιοτή της. Για να ανέβει στο «όρος του Κυρίου» και να λάβει «ευλογία παρά Θεού», που θα γινόταν μέσα της πηγή ύδατος ζώντος, έπρεπε να Τον προσεγγίσει «αθώαις χερσί και καθαρά τη καρδία»[9].

Ο Κύριος δεν την κατακρίνει, αλλά με μεγάλη ευγένεια ψυχής την ελέγχει. Υπάρχει έλεγχος που εξουθενώνει και συντρίβει, και έλεγχος προφητικός, που θεραπεύει, αποκαλύπτει νέους ορίζοντες και φέρει έμπνευση στον άνθρωπο. Οι σοφοί του κόσμου τούτου έχουν εκπαιδευθεί να παρατηρούν και να αναλύουν συμπεριφορές, να φανερώνουν στους άλλους ελλείψεις και ατέλειες, με τρόπο όμως που συντρίβει και οδηγεί σε απόγνωση, καθώς περιτειχίζει τον άνθρωπο μέσα στο εγώ του. Αντιθέτως, όταν ο λόγος του Θεού ενεργεί, επιτελεί δύο έργα, φωτίζει τα πάντα, αλλά συγχρόνως μεταδίδει δύναμη και έμπνευση για θεραπεία και την υπέρβαση κάθε πάθους και αμαρτίας.

Ο Κύριος την έλεγξε και την παίδευσε, όχι όμως για να την εξουθενώσει. Έτσι πράττει με όλο το γένος των ανθρώπων. Τα παθήματα που επιτρέπει να πλήξουν τον άνθρωπο και η παιδεία Του, δεν είναι εκδίκηση η τιμωρία. Αντιθέτως, είναι πόθος να φέρει τον αποστάτη της χάριτός Του σε κατάσταση, που να μπορεί να δεχθεί τη δωρεά Του, να την εκτιμήσει, να τη διαφυλάξει ως πολύτιμο μαργαρίτη και να την πολλαπλασιάσει προς σωτηρία δική του και των συνανθρώπων του.

Η γυναίκα εξεπλάγη, και με την καρδιά αλλοιωμένη από την ενέργεια της παρουσίας και του λόγου του Κυρίου λησμόνησε την παραφθορά του βίου της και άρχισε να θεολογεί. Ο νούς της άνοιξε, και σταδιακά συμμορφωνόταν στην αποκάλυψη της καινής ζωής, η δύναμη της οποίας δονούσε την καρδιά της. Συναισθάνθηκε πως αυτό που σώζει δεν είναι η ηθική, αλλά η Θεογνωσία και η Θεολογία, που προσδίδουν τον ορθό προσανατολισμό στη ζωή του ανθρώπου και την έμπνευση για να καθορίσει ανάλογα την πορεία του. Στην ερώτησή της για τον τόπο λατρείας του Θεού, ο Χριστός της αποκρίθηκε κατά την υπόνοιά της, εντούτοις, αποκαλύπτοντας σταδιακά ύψιστες αλήθειες, ότι με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος η λατρεία λαμβάνει χώρα πλέον σε αχειροποίητους ναούς, ότι η καρδιά του ανθρώπου οικοδομείται σε σκήνωμα του Θεού Ιακώβ[10].

Ο Κύριος, όταν λέει ότι «Πνεύμα ο Θεός και τους προσκυνούντας αυτόν εν Πνεύματι και αληθεία δεί προσκυνείν»[11], μιλάει πολύ συγκεκριμένα και καθαρά. Ο Θεός δεν είναι μια φιλοσοφική ιδέα. Είναι ο Θεός Πατήρ, ο κατ’ ουσία Πατέρας του Κυρίου Ιησού, και κατά χάρη Πατέρας όλων των ανθρώπων. Ο Θεός είναι Πνεύμα, και όσοι επιθυμούν να Του προσφέρουν λατρεία πρέπει να Τον προσκυνούν με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και με την αλήθεια του Μονογενούς Υιού, ο Οποίος παρρησία διεκήρυξε ότι «εγώ ειμι η αλήθεια»[12]. Η αληθινή προσκύνηση επομένως προσφέρεται στην Αγία Τριάδα την «ομοούσιον και αχώριστον».

Ο Θεός λατρεύεται εν Πνεύματι Αγίω που εκπορεύεται από τον Πατέρα, αλλά και εν τω πνεύματι της αληθείας που κατέχει τον άνθρωπο, όταν πενθεί και μετανοεί. Ο Θεός είναι Πνεύμα και είναι η Αλήθεια, ενώ ο άνθρωπος γίνεται πνευματικός και αληθινός, όταν ζει με μετάνοια, όταν ομολογεί ενώπιόν Του ότι «Αυτώ μόνω αμαρτάνει, αλλά και Αυτώ μόνω λατρεύει»[13]· η λατρεία του συνίσταται στα πικρά και ελεεινά δάκρυα για την αχρειότητά του, και στην ευγνωμοσύνη για την άμωμη αγάπη Του. Το Πνεύμα το Άγιο φανερώνει από τη μια το ιλαρό Φως και την Αλήθεια του Θεού και από την άλλη το ζοφερό σκότος και το ψεύδος του ανθρώπου. Παρέχει ωστόσο στον άνθρωπο την ανδρεία να ομολογήσει κατ’ αρχάς την κοσμική αλήθεια της πτώσεώς του και στη συνέχεια να εκζητήσει το μέγα έλεος του Θεού.

Το κάλλος ενός τέτοιου Θεού συναρπάζει και εμπνέει, γεννά στον άνθρωπο πόθο γι’ Αυτόν έως τέλους, ενώ η θέα του εωσφορικού σκότους και της φθοράς που φέρει μέσα του προκαλεί μίσος για καθετί που εμποδίζει την ένωση με την Ακρότητα των εφετών. Γράφει ο άγιος Σωφρόνιος: «Γεμάτοι από αποστροφή για τον ίδιο μας τον εαυτό και την κακία που εμφωλεύει μέσα μας, ποθούμε να Του μοιάσουμε στην ταπείνωση, και ο πόθος αυτός είναι όμοιος με δίψα

μέχρι θανάτου»[14]. Σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου, χωρίς το άγιο αυτό μίσος δεν μπορεί κανείς να είναι καν μαθητής Του[15]. Μόνο μισώντας ο άνθρωπος το καταχθόνιο σκότος του φθάνει να προσφέρει θεοπρεπή προσευχή, που «είναι ενέργεια άφθαρτη και ακατάλυτη» και που «ο Ίδιος ο Θεός την διαφυλάσσει αιώνια»[16].

Η γυναίκα αυτή, παρόλη την ηθική ακαταστασία της ζωής της, είχε δίψα Θεού και θεολογικές σκέψεις στον νού, που «ως οσμήν ευωδίας», σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, είλκυσαν το Πνεύμα του Θεού να επαναπαυθεί πάνω της[17], ώστε να δεχθεί την ύψιστη αποκάλυψη από τον Κύριο Ιησού: «Εγώ, ο λαλών σοι, ειμί ο Μεσσίας». Ο Κύριος εκφέρει τον λόγο αυτό τώρα, που ήδη η Σαμαρείτιδα έχει αισθανθεί μέσα της τη Θεότητά Του. Ο Θεός πείθει με την παρουσία Του· δεν κατανοείται με τον νού, αλλά όταν σκύψει ο άνθρωπος στην καρδιά του, δέχεται εκεί, με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, τα τεκμήρια της αλήθειάς Του. Ο λόγος της χάριτός Του, γίνεται νόμος ζωής, νόμος όχι πλέον ιουδαικός «εγγεγραμμένος εν πλαξί λιθίναις», αλλά πνευματικός, «εν πλαξί καρδίαις σαρκίναις»[18].

Παραπομπές:

[1]. Γαλ. 3,28.

[2]. Α’ Πέτρ. 2,9.

[3]. Βλ. Ψαλμ. 16,12.

[4]. Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σ. 303.

[5]. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, σ. 273.

[6]. Βλ. Ψαλμ. 118,140.

[7]. Βλ. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, σ. 25.

[8]. Ψαλμ. 83,8.

[9]. Βλ. Ψαλμ. 23,3-5.

[10]. Βλ. Ψαλμ. 131,5.

[11]. Ἰωάν. 4,24.

[12]. Βλ. Ἰωάν. 14,6.

[13]. Βλ. Εσπερινός Δευτέρας Αγίου Πνεύματος, γ’ Ευχή γονυκλισίας.

[14].

Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, σ. 380.

[15]. Πρβλ. Ματθ. 10,37-39· Μάρκ. 8,34-37· Λουκ. 14,26-27.

[16]. Βλ. Λουκ. 10,42· Ἀποκ. 5,8· Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, σσ. 61-62.

[17]. Βλ. Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία ΙΘ’: «Εἰς τὸ κατὰ τὴν Σαμαρείτιδα τοῦ Χριστοῦ Εὐαγγέλιον· καὶ ὅτι δεῖ καταφρονεῖν τῶν παρόντων», 9, Γρηγορίου του Παλαμά, Συγγράμματα, τόμ. ΣΤ’, ἔκδ. Βασ. Ψευτογκά, Θεσσαλονίκη, 2015, σσ. 230-231.

[18]. Βλ. Β’ Κορ. 3,3.

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2023/05/kiriaki-samaritidos-ioannou-45-42/

Ο Ναός της του Θεού Σοφίας!

῾Η Ἁγία Σοφία «Ἡ φημισμένη ἐκκλησία»

 Γ. Καλαματιανός, Δ. Δεληπέτρου, Δ. Δούκα, Θ. Γιαννοπούλου, Νικόλαος Α. Κοντόπουλος

Νικόλαος Α. Κοντόπουλος

῾Η Ἁγία Σοφία εἱς τὴν Κωνσταντινούπολιν, δηλαδή ὁ ναός της Σοφίας του Θεοῦ, εἶναι ἡ μεγαλυτέρα καὶ ἡ πλέον φημισμένη ἐκκλησία, ποὺ οἰκοδόμησαν οἱ βυζαντινοὶ πρόγονοί μας.

Τὴν ἀνεγερσίν της τὴν ἥρχισεν, ὁ αὐτοκράτωρ ᾽Ιουστινιανὸς εἰς τὰ 532 μ.Χ. καὶ, διὰ νὰ ἀποπερατωθῆ, ἐχρειάσθησαν ἓξ ὁλόκληρα ἔτη, ἂν ἀφαιρέσῃ κανεὶς μόνον εἴκοσιν ἡμέρας.

῾Ο ἐξαίρετος αὐτὸς βασιλεὺς ἐφιλοτιμήθη νὰ τὴν κοσμήσῃ μὲ ὅ,τι πολυτελὲς ναὶ πολύτιμον ὑπῆρχε τότε εἰς τὸν κόσμον καὶ ἐδαπάνησε μυθικὰ ποσὰ διὰ τὴν ἐποχήν του χάριν τούτου.

Τὸ μεγάλον ἔργον ἐξετέλεσαν δύο σπουδαῖοι ἀρχιτέκτονες, ὁ Ἀνθέμιος καὶ ὁ ᾽Ισίδωρος, τέκνα καὶ οἱ δύο τῆς ἑλληνικῆς ᾽Ιωνίας.

Οὗτοι ὑπελόγισαν καὶ τὴν τελευταίαν ἀρχιτεκτονικὴν λεπτομέρειαν μὲ τολμηροὺς καὶ σοφοὺς ὑπολογισμοὺς καὶ τῆς ἐδώρισαν εἰς κομψότητα καὶ τέχνην τὴν χάριν τῆς ωραίας πατρίδος των.

῾Η Μεγάλη ᾽Εκκλησία, ὅπως ἔλεγον οἱ βυζαντινοὶ τὴν Ἁγίαν Σοφίαν, εἶναι ὡραῖος καὶ μεγαλοπρεπὴς ναός, πραγματικὸν καλλιτέχνημα καὶ τὸ τελειότερον οἰκοδόμημα τῆς τέχνης τοῦ Βυζαντίου.

᾽Επὶ χίλια ἔτη ἦτο ἡ Μητρόπολις τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τὸ θρησκευτικὸν κέντρον τῆς Αὐτοκρατορίας καὶ ἡ ζωή της εἶναι στενὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν ζωὴν καὶ τὴν ἱστορίαν τοῦ ῾Ελληνισμοῦ.

᾽Εκεῖ μέσα ἤρχιζε κάθε θρησκευτικόν, πολιτικὸν καὶ πολεμικὸν γεγονὸς καὶ εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν ἔπαιρνε τέλος. Εἰς αὐτὴν ἔγινε καὶ ἡ ἀλησμόνητος τελευταία λειτουργία ὀλίγας ὥρας πρὸ τῆς ἁλώσεως, ποὺ ἤναψε τὴν λαμπάδα τῆς ἐλπίδος διὰ τὴν ἀνάστασιν τοῦ ῎Εθνους.

Τέχνη καὶ κάλλος

Τὸ ἐξωτερικὸν τῆς Ἁγίας Σοφίας δὲν φανερώνει τίποτε ἀπό τὸ κάλος τὴν τέχνην της. Εἶναι κτίριον φορτωμένον μὲ τοίχους, ποὺ τὸ περιτριγυρίζουν, καὶ εἰς τὴν κορυφήν του κάθεται βαρὺς ὁ τροῦλλος, εἰς ὕψος 50 μέτρων ἀπὸ τὴν γῆν.

Ἀλλὰ μία βυζαντινὴ ἐκκλησία δὲν κρίνεται ἀπὸ τὸ ἐξωτερικὸν ὃπως ὁ ἀρχαῖος ναός. Ὅλοι οἱ θησαυροὶ εἶναι ἐντὸς αὐτῆς· διότι ἐκεῖ μέσα συγκεντρώνονται οἱ χριστιανοί, ἐκεῖ γίνεται ἀπὸ τὸν ἱερέα ἡ λειτουργία. Δι’ αὐτὸ ἔπρεπε νὰ εἰσέλθῃς εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν, διὰ νὰ ἀπολαύσῃς τὴν τέχνην της, διὰ νὰ χαρῇς τὴν μαγείαν τῆς εὐμορφιᾶς της.

Ἄς κάμωμεν λοιπὸν ἕως ἐκεῖ μίαν εὐσεβῆ ἐπίσκεψιν.

᾽Επάνω ἀπὸ τὴν ἐσωτερικὴν θύραν τοῦ νάρθηκος ἔβλεπες ὡραιοτάτην ψηφιδωτὴν εἰκόνα.

῾Ο Λυτρωτὴς μὲ κατάλευκον μετάξινον μανδύαν κάθεται μεγαλειωδῶς εἰς τὸν θρόνον του· εἰς τὰ πόδια του γονατισμένος ὁ αὐτοκράτωρ μὲ τὴν βασιλικὴν πορφύραν προσεύχεται ταπεινός. Ἀπὸ τὴν πρώτην στιγμὴν ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται τὴν θείαν δύναμιν καὶ αἰωνιότητα.

Ὅταν ἐπερνοῦσες τὴν θύραν, θὰ ἔμενες θαμβωμένος ἀπὸ τὰς μακρὰς σειρὰς τῶν κιόνων· ὑψώνονται ἄλλοι ἀπὸ πράσινα καὶ ἄλλοι ἀπὸ πορφυρένια μάρμαρα καὶ ἦσαν στεφανωμένοι μὲ λευκὰ κιονόκρανα, ποὺ εἶχον δαντελωτὰ σκαλίσματα,

Καμπυλόγραμμοι ἁψῖδες ἣνωνον ἀνὰ δύο τοὺς κίονας μὲ πολλὴν χάριν.

Εἰς τὸ μέσον ἀκριβῶς τοῦ ναοῦ τέσσαρες μεγάλοι στῦλοι, μὲ τὰς ἁρμονικὰς ποὺ τοὺς ἥνωνον ἁψῖδας, δέχονται τὸν μεγάλον καὶ βαρὺν θόλον, τὸν τροῦλλον. Καὶ ὅμως αὐτὸς φαίνεται ὡσὰν νὰ κρέμεται ἐλαφρὰ ἐλαφρὰ ἀπὸ τὸν οὐρανὸν ἀπὸ ἀόρατον χρυσῆν ἅλυσιν!

Φῶς, πολὺ φῶς, περιχύνεται ἀπὸ παντοῦ. ῾Ο κολοσσιαῖος ναὸς παρὰ τὸν ὄγκον του φαίνεται ἐλαφρὸς μὲ τὴν ἁρμονίαν τοῦ φωτὸς καὶ τῶν χρωμάτων, τὴν χάριν τῶν γραμμῶν καὶ τὸν ἀπαστράπτοντα πλούσιον στολισμόν.

Κάτω ἀπὸ τὸν θόλον ὑψωμένος ὡς πύργος ἀπὸ πολύχρωμα μάρμαρα λάμπει χρυσοποίκιλτος ὁ ἄμβων, τὸν ὁποῖον ἐδόξασεν ἕνας Φώτιος· λάμπει καὶ ὁ βασιλικὸς θρόνος, τὸν ὁποῖον ἐτίμησαν ὁ ῾Ηράκλειος, ὁ Βουλγαροκτόνος καὶ τόσοι ἄλλοι αὐτοκράτορες.

Ἀντικρὺ ἀπὸ τὴν εἴσοδον, εἰς τὸ ἱερὸν καὶ ἐπάνω εἰς τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν, λαμποκοποῦν τὰ ὁλόχρυσα Εὐαγγέλια μὲ τὰ πολύτιμα πετράδια καὶ τὰ χρυσᾶ σκεύη· λάμπουν καὶ τὰ πολύχρωμα μάρμαρα τοῦ τέμπλου καὶ τὰ κρεμασμένα εἰς αὐτὸ πολύτιμα ἀφιερώματα τῶν πιστῶν.

Ὅπου καὶ νὰ στρέψῃς τὰ μάτια σου, θὰ ἴδῃς παντοῦ ὡραίας ψηφιδωτὰς εἰκόνας τῆς πίστεως ἀπὸ μωσαϊκὰ χρυσᾶ ἢ βαθυγάλαζα ποὺ φεγγοβολοῦν.

Σειραὶ ἀπὸ πολυελαίους μὲ ἀργυροδεμένα κρύσταλλα ἥνωνον κάτω ἀπὸ τὰς τολμηρὰς ἁψῖδας τοὺς κίονας, τὸν ἕνα μὲ τὸν ἄλλον, καὶ ἔχυνον τὸ φῶς των, ποὺ ἡνώνετο μὲ τὸ φῶς τῶν ἀναριθμήτων χρυσῶν κανδηλῶν.

Καὶ τὰ πολύχρωμα μάρμαρα μὲ τὰ ὡραῖα κυματιστὰ νερὰ ἀποτελοῦν μίαν ἔγχρωμον ἁρμονίαν καὶ ἀστράπτουν ἄλλα ἐπάνω ἀπὸ τοὺς κίονας καὶ ἄλλα κάτω εἰς τὸ δάπεδον.

Γαλάζια, πράσινα, σμαράγδινα, κόκκινα, κίτρινα, ροδόχροα, λευκὰ μάρμαρα ἀπὸ χίλιους, τόπους καὶ χίλια λατομεῖα ἀποτελοῦν πολυανθισμένον κῆπον ναὶ λαμποκοποῦν τὰ χρώματά των καὶ φέγγει ὅλος ὁ ναός.

Καὶ ἀπὸ τὰ εἴκοσι τέσσαρα μεγάλα παράθυρα τοῦ θόλου καὶ τὰ ἄλλα ἀδέλφια των τοῦ κτιρίου καταβαίνει τὴν ἡμέραν καὶ περιχύνεται εἰς ὅλ,ον τὸν ναὸν ἄφθονον τὸ φῶς· φωτίζει τὴν λαμπρὰν καὶ ὡραίαν διακόσμησιν, ποὺ νομίζεις ότι ἡ Ἁγία Σοφία εἷναι εἷς ὁλοφώτεινος ἥλιος, ποὺ ἐκπέμπει μυρίας ἀκτῖνας καὶ μυρίας λάμψεις!

Κατοικία ῾Υψίστου

Τί μεγαλεῖον δὲν ἐνέπνεεν ὁ χῶρος του ναοῦ!

Ὁ ἐπισκέπτης τῆς Μεγάλης, ᾽Εκκλησίας μὲ τὴν φαντασίαν του ἄς ἀνάψῃ τώρα τοὺς μεγάλους πολύελαιους καὶ τὰς ἀναρυθμήτους κανδήλας, ἄς ἐνθυμηθῇ τὰς θαυμασίας πομπὰς καὶ λειτουργίας, τὰς στέψεις, τὰς συνόδους καὶ τοτε θα εννοήσῃ;τὶ ἦτο ἡ Ἁγία Σοφια!

Ὁ χριστιανός, λέγει κάποιος βυζαντινός χρονογράφος, ᾐσθάνετο ὅτι ὁ Κύριος εἶναι κάπου ἐκεῖ πλησίον καὶ ὅτι εὐχαρίστως παραμένει εἰς τὸν ναὸν τοῦτον, τὸν ὁποῖον ὁ ἂνθρωπος οἰκοδόμησεν ὡς κατοικίαν τοῦ Ὑψίστου…

Ἀντιγραφή γιὰ τὸ «σπιτὰκι τῆς Μέλιας»

Ἀναγνωστικό Ε’ Δημοτικοῦ
Γ. Καλαματιανοῦ, Θ. Γιαννοπούλου,Δ.Δούκα, Δ.Δεληπέτρου , Ν. Κοντόπουλου
1957

Εἰκόνα ἀπὸ: Hagia Sophia History

τὸ «σπιτὰκι τῆς Μέλιας»

 

Το Εωθινόν Ευαγγέλιον

Οι συμβολισμοί στην τάξη του Εωθινού Ευαγγελίου

Παναγιώτης Σκαλτσής, Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.

Ερώτηση: Τις Κυριακές στην Ακολουθία του Όρθρου αναγινώσκεται ως γνωστόν το Εωθινό Ευαγγέλιο. Ποιοί συμβολισμοί αναδεικνύονται μέσα από αυτή τη λειτουργική τάξη και παράδοση; Γ.Θ.

Κατά την αρχαία τάξη η θέση του Εωθινού Ευαγγελίου, της αναστάσιμης δηλαδή περικοπής που αναγινώσκεται στους Όρθρους των Κυριακών, ήταν πριν από τους Κανόνες. Συγκεκριμένα μετά τους αναβαθμούς η το πρώτο αντίφωνο του δ’ ήχου κατά τις εορτές ψάλλονταν τα δύο προκείμενα και ακολουθούσαν το ευαγγελικό ανάγνωσμα, το «Ανάστασιν Χριστού…», ο πεντηκοστός ψαλμός, η ειδική συναπτή «Σώσον ο Θεός…» και οι Κανόνες[1].

Στην τάξη του ασματικού ενοριακού τυπικού, το Ευαγγέλιο διαβάζεται στο τέλος της Ακολουθίας και μάλιστα από άμβωνος[2]. Κάτι ανάλογο διασώζεται στον Όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου. Στα νεότερα χρόνια, με πρωτοβουλία των Πρωτοψαλτών Κωνσταντίνου [3]και Γεωργίου Βιολάκη[4], η τάξη του Εωθινού Ευαγγελίου μετατέθηκε μετά τους Κανόνες, για πρακτικούς – ποιμαντικούς λόγους, προκειμένου ο λαός να παρευρίσκεται στο Ναό και να ακούει το τόσο σημαντικό στοιχείο του Όρθρου, όπως είναι το αναστάσιμο Ευαγγέλιο. Η εξέλιξη όμως αυτή έχει χαρακτηρισθεί «περίεργη» και αδόκιμος[5], καινοφανής και αυθαίρετος[6]. Και τούτο διότι προκάλεσε μεγάλη αταξία με το χωρισμό του Ευαγγελικού αναγνώσματος από τους αναβαθμούς και τα δύο προκείμενά του, την ενιαία δηλαδή ασματική ομάδα του μοναχικού Όρθρου.

 

Στην Εκκλησία της Ελλάδος υπήρξε ιδιαίτερος προβληματισμός και ενδιαφέρουσα συζήτηση για το θέμα αυτό στο πλαίσιο των λειτουργικών Συνεδρίων[7], με αποτέλεσμα η ανάγνωση του Εωθινού Ευαγγελίου να επανέλθει στην παραδοσιακή της θέση, δηλαδή μετά τους αναβαθμούς[8]. Σε κάθε περίπτωση κατά τη διαδικασία ανάγνωσης αυτού του αναστασίμου Ευαγγελίου αναδεικνύονται σπουδαίοι συμβολισμοί Χριστοκεντρικού περιεχομένου. Η αντίληψη ότι τα γεγονότα της ταφής και των εμφανίσεων του Κυρίου πρέπει να αναπαρίστανται είναι πολύ παλαιά, αναγόμενη στους 4οκαί 5οαιώνες. Η πορεία τότε του λαού του Θεού με επικεφαλής τον Επίσκοπό του στον πανάγιο Τάφο, για την ανάγνωση του αναστασίμου Ευαγγελίου, συμβόλιζε τη μετάβαση των μυροφόρων «επί το μνημείον, ανατείλαντος του ηλίου»[9], «φέρουσαι α ητοίμασαν αρώματα»[10].

Ο ιερέας μέχρι σήμερα φορά λευκά άμφια, διότι και ο άγγελος που εκήρυξε στις μυροφόρες την Ανάσταση φορούσε ένδυμα «λευκόν ωσεί χιών»[11]. Όπως επίσης ο άγγελος ανήγγειλε στις μυροφόρες το«ηγέρθη ουκ έστιν ώδε»[12] καθήμενος «εν τοις δεξιοίς»[13] του μνημείου, έτσι και ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο στεκόμενος στα δεξιά της Αγίας Τραπέζης[14]. Ο ασπασμός που ακολουθεί από τους πιστούς κατά τη διάρκεια της ψαλμωδίας του 50ου ψαλμού παραπέμπει στον ασπασμό που γίνεται το Πάσχα[15] και βιβλικά στηρίζεται στην μετά την Ανάσταση προσκύνηση του Κυρίου από τις μυροφόρες[16].

Σύμφωνα με το Τυπικό εάν στις Κυριακές συμπέσει Δεσποτική η άλλη μεγάλη εορτή τότε αντί του Εωθινού Ευαγγελίου λέγεται το Ευαγγέλιον του Όρθρου της εορτής, μετά, βεβαίως, τους αναβαθμούς, του ιερέως εστραμμένου προς δυσμάς[17]. Αυτό όμως δεν ισχύει για την Κυριακή του Θωμά, η οποία καίτοι Δεσποτική εορτή, διατηρεί τον αναστάσιμο χαρακτήρα της. Γι’αυτό και η τάξη του Εωθινού γίνεται κατά την αρχαία παράδοση, δεν διαβάζεται δηλαδή από την ωραία Πύλη, αλλά από τα δεξιά της Αγίας Τραπέζης[18].

Όσον αφορά τώρα τον ασπασμό του Ευαγγελίου το Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας παραγγέλλει να μην γίνεται κατά τις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές που πέφτουν Κυριακή, διότι τότε ο 50όςΨαλμός λέγεται χύμα. Με τη σύσταση αυτή διαφωνεί ο Γεώργιος Ρήγας στηριζόμενος στη διάταξη του Τυπικού του Αγίου Σάββα, όπου διατυπώνεται με σαφήνεια ότι την Κυριακή των Βαίων μετά το Ευαγγέλιο της εορτής ψάλλεται ο πεντηκοστός ψαλμός και τούτου ψαλλομένου γίνεται ο συνήθης ασπασμός του Ευαγγελίου.

Ανάλογη διάταξη έχει το εν λόγω Τυπικό για όλες γενικά τις Δε- σποτικές εορτές που πέφτουν ημέρα Κυριακή. Τότε «ουδέν των αναστασίμων ψάλλομεν… ει μη μόνον προσκυνούμεν το Ευαγγέλιον»[19].

Παραπομπές:

[1]Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Απαντήσεις…, τομ. Β΄, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα31989, σ. 288.

[2]Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Απαντήσεις…, τομ. Ε’, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2003, σ. 308.

[3]Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου, Τυπικόν Εκκλησιαστικόν κατά το ύφος της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, εν Κωνσταντινουπόλει 1851, σ.2.

[4]Γεωργίου Βιολάκη, Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Αθήναι α.ε., σ. 368, σχ.2.

[5]Ιωάννου Μ. Φουντούλη, ο.π., σ. 308.

[6]Γεωργίου Ρήγα (Οικονόμου), Ζητήματα Τυπικού [Λειτουργικά Βλατάδων, 2], Θεσσαλονίκη 1999, σ. 54.

[7]Ιερουργείν το Ευαγγέλιον. Η Αγία Γραφή στην Ορθόδοξη Λατρεία. Πρακτικά Ε΄ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων [Σειρά Ποιμαντική Βιβλιοθήκη -10], Αθήνα 2004, σσ.279-304.

[8]Βλ. Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, 2020.

[9]      Μαρκ. 16,2.

[10]  Λουκ. 24,1. Πρβλ. Ματθ. 28, 1-8.

[11]  Ματθ. 28,2 εξ. Ήταν ντυμένος «ενλευκοίς». Μαρκ. 16,5. Ματθ. 28,3.

[12]  Μαρκ. 15,5-6.

[13]  Μαρκ. 15,5-6.

[14]  Ιωάννου Μ.Φουντούλη, Λειτουργική, τεύχ. Ε’, Ακολουθίαι του Νυχθημέρου, Θεσσαλονίκη1969, σ. 116.

[15]  Α. Dmitrievskii, Οpisanie…,τ.Ι,σ. 558.

[16]  Ματθ. 28, 9. Βλ. και Ιωάννου Μ. Φουντούλη, Λογική Λατρεία, εκδ. Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα31997, σ. 248. Του ιδίου, Απαντήσεις.,.,τ. Α’, Αθήνα41991, σσ. 136-137.

[17]  Τυπικόν της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας της εν Ιεροσολύμοις Αγίας Λαύρας του οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Σάββα, επιμελεία τε και σπουδή Σπυρίδωνος Ιεροδιακόνου του Παπαδοπούλου, Ενετίησιν 1771, σ. 214. Βλ. και Γεωργίου Ρήγα (Οικονόμου), Τυπικόν[ΑναλεκταΒλατάδων 1], σ. 82.

[18]  Ιωαννου Μ. Φουντούλη, Απαντήσεις…, τ. Ε’,σσ. 124-127.

[19]  Τυπικόν της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας της εν Ιεροσολύμοις Αγίας Λαύρας του οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Σάββα, σ. 214. Βλ. και Γεωργίου Ρήγα (Οικονόμου), Ζητήματα Τυπικού, σσ.53-54.

Έντυπη πηγή: περιοδικό Εφημέριος 

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2023/05/i-simvolismi-stin-taxi-tou-eothinou-evangeliou/