Εξομολογείσθε & Αινείτε (Confess & Praise the Lord)

Ο Γέροντας Ισαάκ ο Λιβανέζος

Πάτμος!!!

 Τα χαράγματα στο παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου της Ι. Μονής Πάτμου

Ελληνική εμπορική ναυτιλία (1453-1850). Γράφουν: Γ. Λέων, Α. Τζαμτζής, Α. Αβραμέα, Α. Καρακατσάνη, Ν. Μισιρλή, κ.ά. Καλλιτεχνική επιμέλεια: Τάκης Κατσουλίδης. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, 1972, σελ. 510+αναδιπλ. εικόνες+1 αναδιπλ. χάρτης. 

ΑΓΑΠΗ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ: "Τα χαράγματα στο παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου εξιστορούν την επιδρομή και την καταστροφή της Πάτμου από την αρμάδα του Βενετού Μοροζίνι το 1659.
Στο παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου κοντά στο καμπαναριό, όλο το κάτω μέρος των τοίχων μέχρι 75 εκατοστά ύψος από το πάτωμα έχει χαραγμένα καράβια και ιππότες σε χοντρό κόκκινο σοβά. Απεικονίζονται ένα πλήθος καράβια κάθε λογής, μερικές φορές το ένα πάνω στο άλλο, γαλέρες και πολεμικά γαλιόνια, φορτηγά με τριγωνικά πανιά, λατινάδικα, γριπάρια, μικρά φορτηγά με μαζεμένα πανιά, άγκυρες, σιδερόφρακτοι ιππότες που σκοτώνουν ανθρώπους, άγιοι και δυο μακρόστενα αντικείμενα που στην κορφή του ενός ακουμπά ένα μικρό φορτηγό καράβι. Σε όλο αυτό το ζαλιστικό πλήθος και την ποικιλία υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις που μαρτυρούν ότι τα χαράγματα αυτά δεν έγιναν τυχαία και σε διάφορα χρονικά διαστήματα. Η σημαντικότερη είναι πως όλα τα καράβια ανήκουν σε τύπους που χρησιμοποιούνται τον 16ο και 17ο αι. Μία δεύτερη εξίσου σημαντική ένδειξη είναι ότι τα καράβια, ανάλογα με το αν είναι πολεμικά ή φορτηγά, έχουν χαραχθεί με διαφορετικές κατευθύνσεις. Τα πολεμικά διευθύνονται προς τα αριστερά, ενώ τα φορτηγά πλέουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, σαν να θέλουν να αποφύγουν τα πολεμικά. Τα μαζεμένα πανιά κάποιων από αυτά μας οδηγούν στην υπόθεση πως αιφνιδιάστηκαν μέσα σε λιμάνι. Οι ιππότες που σφάζουν ανθρώπους μας κάνει να σκεφτούμε ότι πρόκειται για επιδρομή Φράγκων. Χωρίς αμφιβολία ο ανώνυμος χαράκτης περιγράφει επιδρομή φράγκικων πολεμικών σε νησιωτικό λιμάνι. Το πιθανότερο είναι ότι την επιδρομή αυτή δέχτηκε το νησί της Πάτμου, αφού ανάμεσα στα καράβια είναι χαραγμένη η λέξη Πάτμος. Πραγματικά το 1659 η Πάτμος δέχτηκε την επίθεση του στόλου του Μοροζίνι (κώδικας 107 της Βιβλιοθήκης Ι. Μονής Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου). Για πρώτη φορά, όσο γνωρίζω, χάραγμα σε τοίχο εκκλησιάς ξεπερνά σε έκταση και περιεχόμενο τα όρια μιας απλής δεήσεως ή ενθυμήσεως και αποτυπώνει, με μνημειακό τρόπο και λεπτομερειακά σε μεγάλη επιφάνεια, μία σύνθετη παράσταση εμπνευσμένη από ένα σύγχρονο γεγονός. Τα χαράγματα αυτά στο παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου είναι ένα συνταρακτικό ντοκουμέντο κάποιου αυτόπτη μάρτυρα, πιθανώς καλόγερου του μοναστηριού, που έχει όλη την ιδιότυπη απλότητα, αφέλεια και τόλμη του λαϊκού τεχνίτη."

Το θλιβερό γεγονός της λεηλασίας της Πάτμου από τους Βενετούς δεν ήταν δυνατό να περάσει απαρατήρητο και να μη συγκινήσει σαν θρήνος εξιστορώντας στους μεταγενέστερους το χαλασμό αυτό. Ο άγνωστος σε μας λαϊκός ποιητής (ριμαδόρος), σύγχρονος της λεηλασίας, κάτω από την επίδραση των γεγονότων, μας χάρισε ένα στιχούργημα σε δεκαπεντασύλλαβους στίχους, που περικλείει πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες. Το άσμα αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε από τον Επαμεινώνδα Αλεξάκη στο περιοδικό ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ (Παρνασσὸς 12, 1888, σ. 324-329) με τον τίτλο "Άσμα πατμιακόν είτε ως κοινώς τα τοιαύτα ονομάζονται Ρίμα" [ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ, "Ιστορικές μαρτυρίες και άλλα ντοκουμέντα για την επιδρομή των Βενετών στην Πάτμο τον Ιούνιο του 1659", Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1980.]

Πέρασμα - "Επικαιρότητα και Βιοηθική" ...vol23 Β΄ κύκλος

Η Ακολουθία των Κεκοιμημένων.

Σημαινόμενα στην Ακολουθία των Κεκοιμημένων

Παναγιώτης Σκαλτσής, Καθηγητής, Πρόεδρος Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.

 

Ερώτηση: «Τι σημαίνουν στη Νεκρώσιμη Ακολουθία η ψαλμωδία του Αμώμου, ο ασπασμός του νεκρού, η έκχυση ελαίου κατά την ταφή και η μετά από αυτήν τεσσαρακονθήμερος θεία Λειτουργία;»

Για τα σημαινόμενα στην Ακολουθία των κεκοιμημένων υλικό αντλούμε από τον ερμηνευτή των λειτουργικών θεμάτων άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης. Σχετικά με τον Άμωμο, ψαλμό 118, που εντάχθηκε στην Ακολουθία τον 11ο αι.[1], ο άγιος τονίζει ότι οι στίχοι του Αμώμου, σε τρεις μάλιστα στάσεις, ψάλλονται για να τονισθεί η μεγάλη σημασία του νόμου του Θεού για την ψυχή του απελθόντος αδελφού (PG 155, 681 D 684 A), «την τε πολιτείαν προγράφουσι του Σωτήρος και την των αγίων ζωήν», σύμφωνα με την οποίαν οφείλει να ζήσει ο καθένας μας [2]. Σύγχρονοι δε ερμηνευτές της Νεκρωσίμου Ακολουθίας επισημαίνουν την ωφέλεια που έχει η ψαλμωδία του Αμώμου και για τους ζώντες, αφού το
άκουσμά του διεγείρει προς μετάνοιαν και κατάνυξη (PG 155, 684 A). Το «Αλληλούια» που ψάλλεται σε κάθε στίχο της πρώτης στάσης του Αμώμου σημαίνει τη δευτέρα του Κυρίου παρουσία, το δε «Ελέησόν με Κύριε», που ως εφύμνιο ψάλλεται μετά από κάθε στίχο της δεύτερης στάσης, είναι «η οικειοτάτη και θεοφιλής προσευχή» [3]. Τα Ευλογητάρια που ακολουθούν, ως νεκρώσιμα ιδιόμελα, είναι στιχηρά του Αμώμου.

 

Μετά τα αναγνώσματα διαβάζεται πάλι ευχή «και μετ’ αυτήν ο ύμνος του ασπασμού και ο επιτελεύτιος ασπασμός». Η πράξη αυτή του ασπασμού γίνεται «διά την μετάβασιν και τον από της ζωής ταύτης χωρισμόν και ως κοινωνία και ένωσίς εστιν». Ο άγιος Συμεών βλέπει τον συμβολισμό αυτό στην προοπτική της πλήρους κοινωνίας όλων των πιστών με τον Χριστό κατά την Ανάσταση. Τον ασπασμό ακολουθεί «πάλιν επί τω τέλει ευχή, ως σφραγίς τελούσα των ύμνων» και γίνεται η απόλυση (PG 155, 685 B).

Ο ασπασμός και το «αιωνία η μνήμη» που ακολουθεί είναι σαν απόθεση του κεκοιμημένου στον Θεό «και δέησις υπέρ αυτού παρ’ ημών». Η δε τελική ευχή «ως δώρόν εστι και τελείωσις και εις την του Θεού απόλαυσιν παραπέμπουσα». Γι’ αυτό και γίνεται η κατάθεση του λειψάνου στον τάφο και ψάλλεται ο τρισάγιος ύμνος «εις την της Τριάδος δοξολογίαν». Η ταφή έρχεται ως εφαρμογή και εκτέλεση του θείου προστάγματος «γη ει
και εις γην απελεύση» (Γεν. 3, 19).

Η διά του σταυρού σφράγιση του τάφου και η έκχυση «σταυροειδώς» του ελαίου κηρύττουν την Ανάσταση. Διότι μολονότι είμαστε θνητοί, «αλλ’ όμως αναστησόμεθα διά του υπέρ ημών σαρκωθέντος τε και αποθανόντος σαρκί και αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντος» (ΡG 155, 685 CD). Όπως δε στο Βάπτισμα υπάρχει νερό και λάδι,
έτσι αυτά τα στοιχεία χρησιμοποιούνται και στην ταφή, για όσους έζησαν με πίστη. Με το νερό ο νεκρός νίπτεται στην αρχή της τελετής «σταυρού τύπω», με το λάδι δε αλείφεται στο τέλος. «Το γαρ έλαιον των αγώνων εστί σημαντικόν και ότι ο κοιμηθείς, καλώς και ευσεβώς αγωνισάμενος, τετελείωται και του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητος του θείου φωτός» [4].

Όταν τέλος ρίχνεται το χώμα πάνω στο σώμα, επιλέγεται ευχαριστήριος ευχή «ως σφραγίς και τελείωσις». Όλοι τότε προσκυνούν τον Θεό δώδεκα φορές υπέρ του κεκοιμημένου «εις εξιλέωσιν της αυτού ζωής». Οι προσευχές δε γι’ αυτόν είναι συνεχείς και «καθ’ εσπέραν τε και πρωί ου παύονται». Εκείνο που περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα ωφελεί τους κεκοιμημένους είναι η τέλεση της θείας Ευχαριστίας κάθε ημέρα. Αφήνει μάλιστα να εννοηθεί ότι όσο περισσότερες Λειτουργίες γίνουν για κάποιον απελθόντα, τόσο περισσότερο ωφελείται αυτός, αλλά ωφελούνται και οι προσφέροντες. Τουλάχιστον όμως η επί τεσσαρακονθήμερον τέλεση της θείας Ευχαριστίας είναι αναγκαία· «Τι γαρ άλλο επωφελέστερον του θύεσθαι τον Χριστόν υπέρ ημών;» (PG 155, 688 BC).

 

Σημειώσεις:

1. Ιωάννης Μ. Φουντούλης, «Νεκρώσιμα Τελετουργικά», στο Τελετουργικά Θέματα, «Ευσχημόνως και κατά τάξιν» [Σειρά «Λογική Λατρεία», 12], Αθήνα: Αποστολική Διακονία 2002, σ. 154.

2. Ανδρέας Θεοδώρου, «Άμωμοι εν οδώ Αλληλούια». Σχόλιο ερμηνευτικό στη Νεκρώσιμη Ακολουθία, Αθήνα: Αποστολική Διακονίας 1990, σ. 38.

3. Ανδρέας Θεοδώρου, ο.π., σ. 38-39. 4. ΡG 155, 688Α. Για τη χρήση του ελαίου στην εκκλησιαστική ταφή βλ. πρωτ. Δ.Β. Τζέρπος, Η ακολουθία του Νεκρωσίμου Ευχελαίου…, Αθήνα 2000, σ. 125-141.

Εφημέριος, έτ. 68ον, τεύχ. 4ον, Ιούλιος – Αύγουστος 2019.

 ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2021/04/simenomena-stin-akolouthia-ton-kekimimenon/