ΔΙΑΚΟΝΟΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑΣ (ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ) ΟΡΘΟΦΩΝΙΑ ΚΑΙ Φ...

"Το Μεσονυκτικόν".

                              Η ακολουθία του Μεσονυκτικού!

Από τον Λειτουργιολόγο Γεώργιο Ζαραβέλα

ΘεολόγοΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

 

Στο σύγχρονο λειτουργικό περιθώριο της ενοριακής λατρείας, αλλά σε μόνιμη θέση στο μοναστηριακό τυπικό συναντούμε την ακολουθία του Μεσονυκτικού ή Μεσονυκτίου ή Άμωμος ή Άμωμοι. Η ακολουθία αυτή είναι η πρώτη της ημερολογιακής ημέρας, σύμφωνα με την ελληνορωμαϊκή τάξη του ημερονυκτίου ή η τρίτη, σύμφωνα με την ιουδαϊκή και βυζαντινή τάξη του νυχθημέρου. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο χρόνος τέλεσής του είναι ο ίδιος, δηλαδή το μεσονύκτιο, όπως ακριβώς μαρτυρά και το όνομά του.

 Η θέση του Μεσονυκτικού ως της πρώτης ακολουθίας, μετά την ιδιωτική προοιμιακή προσευχή, στο λειτουργικό βιβλίο του Μεγάλου Ωρολογίου έχει θεωρηθεί από τυχαία έως απόρροια πρακτικότητας. Η τοποθέτηση αυτή πιθανότατα συνδέεται με την ελληνορωμαϊκή θεώρηση της ημέρας. Το ημερονύκτιο ξεκινά κατ΄ αυτήν τα μεσάνυκτα, οπότε είναι δεδομένο να εκκινεί ο λειτουργικός χρόνος με τη σχετική ακολουθία. Τη σύνταξη του συγκεκριμένου βιβλίου με την ανωτέρω θεώρηση τεκμηριώνει και ο χαρακτηρισμός της ακολουθίας, που προηγείται της τέλεσής του, ως προοιμιακής προσευχής της όλης ημερονυκτίου ακολουθίας.

Η τέλεση της ακολουθίας στις ενοριακές συνάξεις έχει ατονήσει, εάν όχι εξαλειφθεί. Κύριος παράγοντας, ο οποίος συνετέλεσε στην αφάνειά της στη κοσμική λατρεία, αποτελεί ο ιδιαίτερος χρόνος τέλεσής της, δηλαδή λίγο μετά τα μεσάνυκτα. Μαρτυρίες για την ιερότητα του μεσονυκτίου υπάρχουν τόσο στην Παλαιά Διαθήκη (η πάταξη των πρωτοτόκων των Αιγυπτίων – μία από τις αιτίες για να επιτραπεί η Έξοδος από τη δουλεία της Αιγύπτου, η αναμονή του Μεσσία Χριστού από τους Εβραίους κατά το μεσονύκτιο, οι αναφορές των Ψαλμών του Δαυίδ στην μεσονύκτια προσευχή - Ψαλμός 118), όσο και στην Καινή Διαθήκη (προτροπή του Χριστού στους μαθητές για εγρήγορση κάθε ώρα της ημέρας, η άφιξη του Νυμφίου το μεσονύκτιο στην παραβολή των Δέκα Παρθένων, η θεώρηση του χρόνου της Ανάστασης του Χριστού περί το μεσονύκτιο). Αλλά και κατά την αποστολική εποχή το μεσονύκτιο είχε ιδιαίτερη προσευχητική σημασία, αφού δηλώνει την εγρήγορση με την έγερση από τον ύπνο ειδικά για προσευχή, αλλά και την αναμονή της έλευσης του Χριστού. Ο Συμεών Θεσσαλονίκης καταγράφει τρεις λόγους, που οδήγησαν στην καθιέρωση της μεσονύκτιας προσευχής: α) η καθαρότητα του ανθρώπινου μυαλού από τις σκέψεις της ημέρας, β) η μίμηση των ακοίμητων αγγελικών χορών, που υμνούν ακατάπαυστα τον Κύριο, συνιστούν πρότυπο των μοναχών, από τις τυπικές διατάξεις των οποίων η ακολουθία προέρχεται και γ) η εσχατολογική διάσταση του μεσονυκτίου, αφού τότε ο Κύριος Αναστήθηκε και τότε αναμένεται η έλευση της Δευτέρας Παρουσίας Του.

 Οι πληροφορίες για τη δημιουργία της ακολουθίας είναι λιγοστές. Η πρώτη αποδίδεται στον Μεγάλο Βασίλειο, που αναφέρεται στην τέλεση ολονύκτιας προσευχής, η οποία τελείωνε νωρίς το πρωί και διακοπτόταν για ανάπαυση στο μέσον της. Η αναφορά αυτή συνιστά μία πρώτη διάκριση των ακολουθιών του Μεσονυκτικού και του Όρθρου. Ο Μέγας Αθανάσιος προτρέπει, απευθυνόμενος σε μοναχή, να σηκώνεται από τον ύπνο το μεσονύκτιο και να προσεύχεται. Παρόμοια αναφορά έχει και ο Ωριγένης.

 Η διαμόρφωση του Μεσονυκτικού ως ακολουθίας ανάγεται από τον Ε’ αι. κ. εξ. Ο χώρος της γένεσής του είναι η Καππαδοκία, αφού εκεί αποτελούσε την πρώτη ακολουθία της ημέρας κατά τον R. Taft και η θέση του ήταν μεταξύ του Αποδείπνου και του Όρθρου. Η μεσονύκτια ακολουθία είναι σίγουρα μεταγενέστερη, αφού κατά τη διάταξη των Παννυχίδων παραλείπεται, ενώ θα μπορούσε να παρεμβληθεί μεταξύ Εσπερινού και Όρθρου, οι οποίοι εν τέλει τελούνται συνημμένα. Εάν ανήκε στον πυρήνα των ακολουθιών του νυχθημέρου και ήταν από τις παλαιότερες, τότε σίγουρα η απάλειψή της δεν θα ήταν εύκολη. Να σημειωθεί ότι η αρχαία διάταξη του Μεσονυκτικού είναι το πρώτο τμήμα της ακολουθίας του Όρθρου (βασιλική ακολουθία, εξάψαλμος, καθίσματα ψαλτηρίου), έως πριν τον 50ο Ψαλμό, με τον οποίο αρχικά εκκινούσε η ορθρινή ακολουθία.

 Η τυπική διάταξη της εν χρήσει ακολουθίας του Μεσονυκτικού υφίσταται σε τρεις εκδοχές: α) των καθημερινών, που είναι και η εκτενέστερη, β) του Σαββάτου και γ) της Κυριακής. Εκτός αυτών υπάρχει και η παραλλαγή του Μεσονυκτικού, όταν εορτάζεται δεσποτική, θεομητορική εορτή ή μνήμη εορταζόμενου Αγίου, οπότε προσλαμβάνει και τον χαρακτηρισμό Λιτή, αφού κατ΄ αυτήν ψάλλονται τα τροπάρια της λιτής από τον Εσπερινό, εφόσον δεν αποδόθηκαν στην οικεία θέση τους. Ο τόπος της τέλεσης του Μεσονυκτικού είναι ο νάρθηκας των μονών ή ο κυρίως ναός των ενοριών και τελείται με τον ιερέα εκτός του ιερού βήματος, με ή ακόμα και χωρίς επιτραχήλιο και κλειστή την Ωραία Πύλη. Ειδικά για το Μεσονυκτικό των Κυριακών, τοποθετείται στο μέσο του ναού η εικόνα της Φιλοξενίας του Αβραάμ, που συνιστά τύπο της παρουσίας της Αγίας Τριάδας, με τρεις αναμμένες λαμπάδες εμπρός της, δεδομένου ότι κατά την ημέρα αυτή ψάλλεται ο τριαδικός κανόνας του ήχου της εβδομάδας από την Οκτώηχο.

 Οι ημέρες κατά τις οποίες το Μεσονυκτικό δεν ψάλλεται είναι: α) όταν τελείται Παννυχίδα – ολονυκτία, για το λόγο που εκτέθηκε ανωτέρω, β) ομοίως κατά τη Καθαρά Δευτέρα Α’ των Νηστειών, γ) κατά τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα και την Απόδοση του Πάσχα, οπότε αντικαθίσταται από την πασχάλιο ημερονύκτιο ακολουθία. Υπάρχουν ορισμένες ημέρες του λειτουργικού έτους, κατά τις οποίες η τέλεση της ακολουθίας δεν είναι ξεκάθαρη, μεταξύ αυτών η Πέμπτη του Μεγάλου Κανόνα- Ε’ εβδομάδας των Νηστειών, το Σάββατο του Ακαθίστου Ύμνου, τη Μεγάλη Παρασκευή και το Μεγάλο Σάββατο. Οι τελευταίες ημέρες αποτελούν μάλλον τοπική τάξη, παρά τον κανόνα.

 Η διάταξη της ακολουθίας χωρίζεται σε δύο μέρη. Το α’ μέρος είναι το αρχαιότερο και εκτενέστερο και φτάνει έως την ευχή του Μεγάλου Βασιλείου «Σε ευλογούμεν ύψιστε, Θεέ». Βασικά σημεία, σύμφωνα με την εκδοχή της ακολουθίας των καθημερινών είναι ο 118ος Ψαλμός του Δαυίδ, γνωστός και ως Άμωμος, το Σύμβολο της Πίστεως, τα τροπάρια «Ιδού, ο Νυμφίος έρχεται» κ.λπ. η γνωστή και από άλλες ακολουθίες του νυχθημέρου ευχή «Ο εν παντί καιρώ», οι ιβ’ μετάνοιες με την ευχή του Οσίου Εφραίμ του Σύρου «Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου», η ευχή του Αγίου Μαρδαρίου «Δέσποτα, Θεέ, Πάτερ Παντοκράτωρ» και δύο του Μεγάλου Βασιλείου «Κύριε Παντοκράτωρ» (λέγεται μόνο την περίοδο από 22 Σεπτεμβρίου έως τη Κυριακή των Βαΐων και «Σε ευλογούμεν ύψιστε, Θεέ». 

 Το β’ μέρος της ακολουθίας είναι νεότερο, συντομότερο και έπεται της ανωτέρω ευχής του Μεγάλου Βασιλείου. Βασικά σημεία του είναι οι ψαλμοί 120 και 133, τα τέσσερα νεκρώσιμα τροπάρια, η ευχή υπέρ των κεκοιμημένων και τα τροπάρια «Υπερένδοξε, αειπάρθενε» κ.λπ., τα τρία κατανυκτικά τροπάρια «Ελέησον ημάς, Κύριε, ελέησον ημάς», τα οποία σε περίπτωση εορτής (προεόρτια, μεθέορτα) ή εορτής αγίου αντικαθίστανται από το κατά περίπτωση απολυτίκιο, η εκτενής δέηση του ιερέα, η μικρή απόλυση, τα «Ευξώμεθα» και το «Δι’ ευχών».

 Η τάξη του Σαββάτου έναντι του 118 Ψαλμού περιλαμβάνει το 9ο Κάθισμα του Ψαλτηρίου (Ψαλμοί 64-69), αντί για τα τροπάρια «Ιδού, ο Νυμφίος έρχεται» τρία τριαδικά τροπάρια του β’ ήχου και αντί της ευχής του Μεγάλου Βασιλείου την ευχή του Αγίου Ευσταρατίου «Μεγαλύνων μεγαλύνω σε, Κύριε». Το β’ μέρος τελείται ως έχει τις καθημερινές. Η τάξη της Κυριακής και των εορτάσιμων ημερών του λειτουργικού έτους είναι απλούστερη. Μετά το τρισάγιο, το «Δεύτε, προσκυνήσωμεν» και τον 50ο Ψαλμό ψάλλεται τις Κυριακές ο τριαδικός κανόνας του ήχου της εβδομάδας και τα τέσσερα τριαδικά τροπάρια «Άξιον εστί» ή τα τροπάρια της λιτής από τον εσπερινό της τυχούσας εορτής. Ακολουθεί το τρισάγιο, η υπακοή του ήχου ή το απολυτίκιο της εορτής, η εκτενής δέηση και η συνέχεια όπως στο β’ τμήμα των καθημερινών.

 Το Μεσονυκτικό αποτελεί μία ξεχασμένη για τις ενορίες, αλλά ζωντανή στις μονές ακολουθία. Η παράλειψη της τέλεσής του στον κόσμο, παρότι αναγράφεται ακόμα και στα κατ’ έτος εκδιδόμενα τυπικά βοηθήματα των κατά τόπους ορθοδόξων Εκκλησιών, δεν συνεπάγεται ότι δεν υπάρχει και δεν κοσμεί με το βάθος των συμβολισμών του την ορθόδοξη λατρεία. Καλό θα ήταν, στο μέτρο του δυνατού να λάβει τη θέση του και στις ενοριακές συνάξεις, συνημμένο πριν από την ακολουθία του Όρθρου, όσο αυτό είναι εφικτό και δεν ανατρέπει τις ισορροπίες της κατά κόσμο λατρείας.

 Βιβλιογραφία

Βιολάκη Γ., Τυπικόν της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, Σειρά: Εκκλησιαστική Βιβλιοθήκη, εκδ. Βασ. Δ. Σαλίβερου, Αθήναι χ.χ. 

Κίτρους Γεωργίου – Λέκκου Π., «Οι Ακολουθίες του Αποδείπνου και του Μεσονυκτικού», Οι ακολουθίες του Νυχθημέρου, Πρακτικά ΙΕ’ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, Σειρά: «Ποιμαντική Βιβλιοθήκη», αρ. 33, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2015, σ. 77-120. 

Μεσολωρά Ιω. Ε., Λειτουργική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Δημητράκου, Αθήναι 1931. 

Παπαγιάννη Κων., Σύστημα Τυπικού των ιερών ακολουθιών του όλου ενιαυτού, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2006. 

Συμεών Θεσσαλονίκης, «Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών των αιρέσεων και περί της μόνης πίστεως του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, των ιερών τελετών τε και μυστηρίων πάντων της Εκκλησίας», Migne PG 155, στ. 33-696. 

Taft R., The Liturgy of the Hours in East and West. The origins of the Divine Office and its meaning for today, εκδ. The Liturgical Press, Collegeville Minnesota 1993². 

Φουντούλη Ιω. Μ., Τελετουργικά Θέματα, τ. Α’, Σειρά: «Λογική Λατρεία», αρ. 12, εκδ. Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2002.

 ΠΗΓΗ:https://naxioimelistes.blogspot.com/2020/04/blog-post.html#more

Palmosa.blogspot.com: Επιγονάτιο "Ο Αναπεσών" (15ος αι.)

Palmosa.blogspot.com: Επιγονάτιο "Ο Αναπεσών" (15ος αι.): ΕΠΙΓΟΝΑΤΙΟ "Ο Αναπεσών", 15ος αιώνας. Η παράσταση εικονίζεται όχι όπως συνηθίζεται, κατά τη διαγώνιο του αμφίου, αλλά κατά τους άξ...

Palmosa.blogspot.com: Μακάριος Καλογεράς

Palmosa.blogspot.com: Μακάριος Καλογεράς: ΤΣΟΥΛΚΑΝΑΚΗΣ ΝΑΥΚΡΑΤΙΟΣ , O Mέγας Διδάσκαλος του Γένους Άγιος Mακάριος ιεροδιάκονος Kαλογεράς (+ 1737). Ο Πάτμιος ευαγγελιστής της παιδείας ...

Λόγιοι κληρικοί ....

Λόγιοι κληρικοί την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης

Σωτήριος Μυλωνάς, Θεολόγος – Μάστερ στην διοίκηση Εκκλησιαστικών Μονάδων

Θεόφιλος Καΐρης

Ο Θεόφιλος Καΐρης (1784-1853) υπήρξε λόγιος, ιερωμένος, θεολόγος και φιλόσοφος. Γεννήθηκε στη νήσο Άνδρο τη 19η Οκτωβρίου 1784, την εποχή κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Σχολή της Πάτμου και της Χίου.

Κατόπιν, ολοκλήρωσε τις σπουδές του φοιτώντας στην Ανώτερη Φιλοσοφική Ακαδημία των Κυδωνιών υπό τον διάσημο λόγιο Βενιαμίν τον Λέσβιο. Σε ηλικία 18 ετών, το 1801, χειροτονήθηκε ιερομόναχος, και ονομάστηκε Θεόφιλος και μετέπειτα μετέβη στην Ιταλία, στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, όπου σπούδασε Θεολογία, Φιλοσοφία, Μαθηματικά και Φυσική. Στη συνέχεια, πήγε στο Παρίσι. Εκεί γνωρίστηκαν με τον Αδαμάντιο Κοραή και για τέσσερα περίπου χρόνια έζησαν συντροφικά τις περίπλοκες πολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές της γαλλικής επανάστασης, πράγμα που θα τον στιγματίσει.

Ο Καΐρης, μυείται από το 1919 στην Φιλική Εταιρεία από τον Αριστείδη Παππά και για λίγο καιρό διαμένει και διδάσκει στην πόλη των Κυδωνιών. Όταν οι Τούρκοι επιτίθενται στην ακμάζουσα πόλη των Κυδωνιών, αφού εγκαταλείπει κι αυτός τις Κυδωνίες, περνά αρχικά από τα Ψαρά με εκατό μαθητές του, όπου εκφωνεί φλογερό πατριωτικό λόγο στον ναό τού Αγίου Νικολάου και καταφεύγει στο Ναύπλιο, όπου και επανιδρύει το τυπογραφείο.

Κατόπιν μεταβαίνει στην Άνδρο, όπου υψώνει την σημαία της ελευθερίας. Μόλις μαθαίνει για την εκστρατεία στον Όλυμπο, την οποία σχεδιάζει ο Γρηγόριος Σάλας, πρώτος υπασπιστής τού Δημητρίου Υψηλάντη, σπεύδει ενθουσιωδώς να συμμετάσχει. Την 25η Νοεμβρίου 1821, αποπλέει ο Σάλας από την Πελοπόννησο, αλλά δυστυχώς καθυστερεί πολύ να φθάσει στον προορισμό του, γιατί περιπλανάται στα νησιά τού Αιγαίου επί τέσσερις μήνες. Αποτέλεσμα της αργοπορίας αυτής ήταν η αποχώρηση των περισσοτέρων μαχητών· μόνο ο Θεόφιλος Καΐρης, ο Πολωνός φιλέλληνας Λεζίνσκι και μερικοί άλλοι έμειναν. Τελικά, φθάνουν στην περιοχή τού Ολύμπου περί τα τέλη Μαρτίου του 1822 και αρχίζουν να συνεννοούνται με τους κατοίκους, προκειμένου να οργανωθεί επανάσταση. Όμως, η έλλειψη όπλων και εφοδίων μειώνουν τον ζήλο των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να στρατολογηθεί μικρός αριθμός μαχητών και οι οπλαρχηγοί να αναλώνονται διαρκώς σε διαφωνίες. Ωστόσο, ο Καΐρης με εμπνευσμένα εθνεγερτικά κηρύγματά του, κατορθώνει να εξαλείψει τις παλαιές έχθρες και να εμφυσήσει εκ νέου τον ενθουσιασμό στους στρατιώτες. Αλλά όμως οι Τούρκοι που κινήθηκαν εναντίον των υπερτερούν κατά πολύ σε αριθμό κι εξοπλισμό. Στη μάχη οι Έλληνες ηττώνται και ο Καΐρης δέχεται τρεις σφαίρες. Αναγκάζονται, λοιπόν, να υποχωρήσουν προχωρώντας προς τα βορειοδυτικά σε άγνωστες περιοχές. Προχωρούν μόνο νύχτα και τους καθοδηγεί ο Καΐρης βάσει αστρονομικών παρατηρήσεων και υπολογισμών. Η ταλαιπωρία είναι απερίγραπτη, καθώς λιμοκτονούν και αναγκάζονται να προμηθεύονται άγρια χόρτα και καρπούς δέντρων που συλλέγουν στο σκοτάδι. Τελικώς, κατορθώνουν να φθάσουν στον Ασπροπόταμο, όπου βρίσκουν καταφύγιο και περιποίηση στην οικία τού στρατηγού Στουρνάρα, ο οποίος έπεσε μαχόμενος στο Μεσολόγγι. Από τον Ασπροπόταμο, ο Καΐρης κατεβαίνει στην Κόρινθο κι από κει μεταβαίνει στην Άνδρο, όπου και παραμένει επί δύο μήνες προκειμένου να θεραπευθούν τα τραύματά του, ιδίως η πληγή στην κνήμη, η οποία θα μεταβληθεί σε χρόνιο έλκος και θα τον ταλαιπωρεί σε όλη την ζωή. Μόλις συνέρχεται κάπως από τα τραύματά του, πρώτη του φροντίδα είναι να οργανώσει σε στρατιωτικό σώμα, επανδρωμένο με τους Κυδωνιείς που κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα [1].

 Εκτός όμως από μαχητής, ο Καΐρης εκλέγεται σταθερά πληρεξούσιος της Άνδρου στις εθνικές συνελεύσεις. Μάλιστα, παρακολούθησε τις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο (20 Δεκεμβρίου 1821–15 Ιανουαρίου 1822), χωρίς επίσημη ιδιότητα, ως άτυπος εκπρόσωπος των Κυκλάδων. Τον Μάιο του 1823, έγινε μέλος επιτροπής για την επεξεργασία και διόρθωση των «εγκληματικών νόμων» και του «οργανισμού των δικαστηρίων». Στην επιδημία τύφου, που ξέσπασε στο Ναύπλιο το 1824, παρά την κλονισμένη υγεία του βοήθησε με αυταπάρνηση τους χειμαζόμενους. Τον Απρίλιο του 1824, υπέβαλε την παραίτηση του από το αξίωμα του βουλευτή λόγω της κλονισμένης υγείας του, που έγινε δεκτή από το Βουλευτικό Σώμα με ευχαριστίες. Οι Ανδριώτες όμως, επέμειναν να τους εκπροσωπεί στο Βουλευτικό. Το Σεπτέμβριο του 1824, επέστρεψε στην Πελοπόννησο ως παραστάτης Άνδρου για τη Γ’ Βουλευτική Περίοδο και ανέλαβε και προσωρινά την προεδρία του Βουλευτικού Σώματος. Τον Οκτώβριο, συμμετείχε σε επιτροπή για τη σύνταξη οργανισμού των επαρχιακών σχολείων. Τέλος, στα 1826 εξελέγη πληρεξούσιος Άνδρου για τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο (6–16 Απριλίου 1826), αλλά δεν συμμετείχε στις εργασίες της, επειδή διατελούσε μέλος του Βουλευτικού Σώματος. Ο Θεόφιλος Καΐρης προσπαθεί πάντοτε να βοηθά κατά το δυνατόν, τόσο τους συντοπίτες του Ανδρίους, όσον και όλους τους Έλληνες. Χάρις σε δική του μεσολάβηση π. χ. εστάλη από τον Ελβετό τραπεζίτη και φιλέλληνα Ζαν Γκαμπριέλ Ρεϊνάντ, πλοίο με τρόφιμα και ρούχα για τους Πελοποννήσιους εκτοπισθέντες από τον Ιμπραΐμ. Η εμπιστοσύνη και η εκτίμηση με τις οποίες είχαν περιβάλλει οι συμπατριώτες του τον Καΐρη καταφαίνεται εκ του γεγονότος ότι υπεδείχθη ομόφωνα να εκφωνήσει τον χαιρετιστήριο λόγο προς τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια την 12η Ιανουαρίου 1828.

Ο Καΐρης θα πεθάνει στη φυλακή το 1852, μετά από καταδικαστική απόφαση που εκδόθηκε εναντίον του με την κατηγορία του προσηλυτισμού. Λίγες μέρες μετά το θάνατό του, ο Άρειος Πάγος τον αθώωσε[2].

 Άνθιμος Γαζής

Ο Άνθιμος Γαζής[3] εργάστηκε για την πνευματική αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων, συμβάλλοντας ενεργά στη ανάπτυξη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Σ αυτόν ανήκει η ίδρυση του πρώτου περιοδικού το 1811, ο Λόγιος Ερμής στη Βιέννη. Πολύ γρήγορα το περιοδικό αποτέλεσε, όχι μόνο το μέσο για τη μετάδοση φιλολογικών νέων, αλλά και φορέα διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού. Επίσης, με δικές του ενέργειες ιδρύεται το 1815 η «Φιλόμουσος Εταιρεία». Στο έργο αυτό του συμπαρίσταται ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος. Επίσης, κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για συντονίσει την εκπαίδευση στην Ελλάδα[4].

Ο Άνθιμος Γαζής εργάστηκε για να επαναστατήσουν οι κάτοικοι της Μαγνησίας και προέβη στην πολιορκία της πόλης του Βόλου με τη βοήθεια των πλοίων των Υδραίων και των Σπετσιωτών[5].

Στόχος του Άνθιμου Γαζή ήταν να αλλάξει την νοοτροπία στους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι βρισκόμενοι σε ανθηρή οικονομική κατάσταση δεν επιθυμούσαν να αλλάξει η καθεστηκυία τάξη[6]. Εργάστηκε σκληρά μαζί με τον συντοπίτη του, τον Γιάννη Δήμο αλλά συνεπικούρησε στο έργο τους και ο Αρματολός Κυριάκος Μπασδέκης. Δέχτηκαν τα πυρά των προκρίτων της περιοχής, που διαφωνούσαν, καθώς θεωρούσαν εκ προοιμίου αποτυχημένη την εξέγερση, λόγω της γειτνίασης της Μαγνησίας με τη Λάρισα, από όπου ήταν εύκολο να ενισχυθούν στρατιωτικά οι Τούρκοι.

Παρ όλα αυτά η 7^η του Μάη 1821 είναι η μέρα που πραγματοποιήθηκε στις Μηλιές η συνάθροιση των Ελλήνων στον ιερό ναό των Αγίων Ταξιαρχών. Εκεί, ο Άνθιμος ξεδίπλωσε τη σημαία της επανάστασης. Διαβάστηκαν επίσης, από τον ίδιο οι επιστολές του Αλ. Υψηλάντη. Στη συνέχεια τέσσερις μέρες αργότερα στη Συνέλευση του Βελεστίνου κηρύχτηκε η επανάσταση παρουσία των αντιπροσώπων όλων των χωριών του Πηλίου[7]. Η συνέλευση χαρακτηρίσθηκε ως η Βουλή της Θεσσαλομαγνησίας με Πρόεδρο τον Άνθιμο Γαζή και γραμματέα τον Φίλιππο Ιωάννου. Χρησιμοποιήθηκε, επίσης, η σφραγίδα που ετοιμάστηκε για αυτό το λόγο να επικυρώσει την προκήρυξη της Βουλής της Θεσσαλομαγνησίας, προσπαθώντας να ξεσηκώσουν όλους τους κατοίκους της περιοχής να ξεσηκωθούν[8].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές:

[1]     Α. Γούδας, Βίοι παράλληλοι των επί της αναγέννησης της Ελλάδας διαπεπρεψάντων ανδρών, τ. Α΄, σ. 145-182.

 [2]   Βασ. Σφυρόερας, «Καΐρης Θεόφιλος», ΘΗΕ τόμ. 7 (1965), στ. 177-179.

[3]     Ι. Χατζηφώτης, Άνθιμος Γαζής, σ. 76.

[4]     Δ. Παντελόδημος, «Οι μηλιώτες Διδάσκαλοι του Γένους και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός», Οι τρεις Μηλιώτες διδάσκαλοι του Γένους (Ανθ. Γαζή – Γρηγ. Κωνσταντα – Δαν. Φιλιππίδης) Βίοι παράλληλοι – Πτυχές της ζωής και του έργου τους, Πρακτικά του Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου 30 Σεπτεμβρίου – 1 Οκτωβρίου 2000, σ. 27 – 28.

[5]     Ε. Κυριακίδης, Ιστορία του Ελληνισμού από της Ιδρύσεως του Βασιλείου της Ελλάδος μέχρι των ημερών μας 1832 – 1892, σ. 71.

[6]     Ι. Διαμαντούρος, Νοτιοανατολική Θεσσαλία, Επανάσταση και καταστολή της, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους «Εκδοτικής Αθηνών», τ. IB’ (1975) 110-111.

[7]     Ό. Πρόκεν, Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων, 8, τ.Α’, σ. 61.

[8]     Ι. Κορδάτος, Ιστορία της νεώτερης Ελλάδος, τ.Α’, σ. 109-110.

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2021/07/logii-kliriki-tin-periodo-tis-ellinikis-epanastasis/

Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας

 Το μυστικό των 3.500 βιβλίων του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Εκτιμάται ότι στο τέλος του 2021, όταν θα έχει ολοκληρωθεί η ερευνητική προσπάθεια, θα έχει ξεπεράσει τους 3500 τίτλους

Πολύ μεγαλύτερη και περισσότερο πολύτιμη για την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, αποδεικνύεται η συλλογή των παλαίτυπων βιβλίων που διαθέτει το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας.

Αυτό αναδεικνύει ερευνητική προσπάθεια που εξελίσσεται αυτή την περίοδο για την επιστημονική τεκμηρίωσή τους μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας.

Το προσωπικό και οι ερευνητές του Ινστιτούτου εντόπισαν από τις αρχές του χρόνου, σε ράφια και ερμάρια της σύγχρονης Βιβλιοθήκης του ιδρύματος (διαθέτει πάνω από 10.000 τίτλους) και σε προγενέστερες συλλογές βιβλίων που προέρχονται από τη Φλαγγίνειο Σχολή και κληροδοτήματα Ελλήνων της Ιταλίας, μεγάλο αριθμό παλαιτύπων που σχεδόν αυξάνει κατά 40% τον αριθμό των όσων είχαν απογραφεί παλιότερα (το 1969 και το 1978).

Εκτιμάται ὅτι, στο τέλος του 2021, όταν έχει ολοκληρωθεί η ερευνητική προσπάθεια, θα έχει ξεπεράσει τους 3500 τίτλους.

Ο μεγάλος αυτός αριθμός κατατάσσει το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας (το μοναδικό επιστημονικό ίδρυμα της Ελλάδας στο εξωτερικό) ανάμεσα στα πέντε ελληνικά ιδρύματα που διαθέτουν μεγάλες και αξιόλογες συλλογές παλαιτύπων, εξαιρουμένων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Αγίου Όρους.

Όπως ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Ιδρύματος, καθηγητής ΑΠΘ Βασίλης Κουκουσάς, στο περιθώριο των εργασιών του τριήμερου συνεδρίου «Παροικιακός Ελληνισμός και Ελληνική Επανάσταση», που διεξάγεται στις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου στη Βενετία, σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού (ΥΠΕΞ), «επιταχύνουμε τις διαδικασίες για την ανάδειξη όλων των άγνωστων μέχρι τώρα και σπάνιων αυτών θησαυρών του Ινστιτούτου που συνιστούν “κομμάτια” της κοινής ευρωπαϊκής μας κληρονομιάς, αξιοποιώντας παράλληλα την ιστορική και πολιτιστική παρουσία των Ελλήνων της Βενετίας και τα 65 χρόνια της επιστημονικής μας διαδρομής στην “καρδιά” της πολιτιστικής Ευρώπης».

Ενα από τα πρώτα λεξικά της Ευρώπης στο το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας

Η ηλεκτρονική τεκμηρίωση των σπάνιων και μοναδικών παλαιτύπων του Ινστιτούτου, που καλύπτουν τέσσερις αιώνες (από 16ο έως τέλος 19ου αιώνα), έγινε μέσω των ηλεκτρονικών βάσεων των δύο μεγαλύτερων ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών, της Gallica και της Μαρκιανής.

Το πιο παλιό από τα παλαίτυπα βιβλία του Ινστιτούτου είναι ένα θεολογικό δίγλωσσο επεξηγηματικό κείμενο του Νόννου ποιητού Πανωπολίτου, που ερμηνεύει από τα ελληνικά στα λατινικά την Αποκάλυψη του Ιωάννη και χρονολογείται το 1527, τυπωμένο στην πόλη Haguenau(σύνορα Γαλλίας-Γερμανίας).

Ακολουθεί ένας τόμος με τις «Κωμωδίες» του Πλαύτου, λογοτέχνημα τυπωμένο στα λατινικά το 1530, που αναφέρεται στη ρωμαϊκή περίοδο και δείχνει ότι στην ελληνική κοινότητα της Βενετίας υπήρχε ένας κύκλος ατόμων με ουμανιστικά ενδιαφέροντα.

Σε όλο τον 16ο αιώνα και περίπου πέντε δεκαετίες μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, έχουν εντοπιστεί συνολικά 45 παλαίτυποι τόμοι.

Οι περισσότεροι είναι γραμμένοι στα ελληνικά και τα λατινικά. Το σύνολό τους αντικατοπτρίζει την τάση της εποχής για την εκπαίδευση και σχετίζονται με τις ανθρωπιστικές σπουδές (την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή γραμματολογία,την φιλοσοφία,την θεολογία κ.ά) αλλά και την ενασχόληση των Ελλήνων της Βενετίας με το εμπόριο βιβλίων.

Μεταξύ των παλαιτύπων θεολογικού περιεχομένου βρέθηκε ένα Πεντηκοστάριο του 1552 αλλά και ένας μοναδικός θησαυρός της ελληνικής γλώσσας του 1572, από τα πρώτα (ογκώδη) ελληνο-ρωμαϊκά λεξικά που κυκλοφόρησαν στην Ευρώπη.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης μια σπάνια εβραϊκή γραμματική στα λατινικά, βιβλίο που τυπώθηκε το 1548 στη Λουτετία (Παρίσι).

Η προέλευσή της συνδέεται με τη διαπίστωση ότι στο ελληνικό campo της Βενετίας δραστηριοποιούνταν σε κοινές εταιρίες (συντροφίες με γνωστότερη τη Σελέκη- Σάρου) και πολλοί Έλληνες Εβραίοι, κυρίως από την περιοχή της Ηπείρου (Ρωμανιώτες).

_{Σπάνια εβραϊκή γραμματική στα λατινικά στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας}

Τυπωμένα στο Παρίσι

Η στατιστική έδειξε μάλιστα ότι τα περισσότερα από τα παλαίτυπα του 16ου αιώνα είναι τυπωμένα στο Παρίσι κι ακολουθούν Βασιλεία, Μπριζ, Λυών, Φρανκφούρτη. Στο Παρίσι είχε εκδοθεί το 1551 και η Επιτομή Δίωνος του Νικαέως, ο οποίος γράφει για τους «Βίους» των Ρωμαίων Καισάρων αποζητώντας προφανώς τη δόξα των «Βίων» του Πλουτάρχου.

Στον 17ο αιώνα εντοπίστηκαν συνολικά 68 τόμοι. To πρώτο παλαίτυπο αυτής της περιόδου είναι ένα δίτομο λεξικό θεολογικών όρων του 1600, που εκδόθηκε στην Κολωνία.

Για τον 18ο αιώνα, η παλιότερη έρευνα είχε εντοπίσει γύρω στα 250, ενώ στην τελευταία εντοπίστηκαν άλλα τόσα κι εκτιμάται ότι ο αριθμός τους θα ξεπεράσει τα 600. Πρόκειται για τίτλους που εκπλήσσουν καθώς δεν είχαν συμπεριληφθεί στις προηγούμενες απογραφές. Το έργο της καταλογογράφησης είναι σε εξέλιξη για τον 18ο και 19ο αιώνα.

Η μέχρι τώρα έρευνα κατατείνει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια πολυσυλλεκτική βιβλιοθήκη, στην οποία βρίσκει κανείς από σχολικά εγχειρίδια μέχρι εμπορικά εγχειρίδια, λεξικά και έργα ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, «επαναστατικά» έργα όπως τα «Προλεγόμενα»(1757) του Αδαμάντιου Κοραή, έργα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού (σημαντικός αριθμός τίτλων των Μοντεσκιέ και Βολταίρου), έργα που βγήκαν από τα «σπλάχνα» της Γαλλικής Επανάστασης, σχεδόν απαγορευμένα τότε, λόγω του επαναστατικού τους πνεύματος.

_{Από την Επιτομή Δίωνος του Νικαέως,}

 _{ο οποίος γράφει για τους «Βίους» των Ρωμαίων Καισάρων}

Ξεχωριστό ενδιαφέρον συγκεντρώνουν οι πορτολάνοι- εγχειρίδια ναυσιπλοΐας, βοηθητικό υλικό για τους πολυάριθμους ναυτικούς της ελληνικής παροικίας αλλά και ο φθαρμένος τόμος με τα διατάγματα της ιταλικής πόλης του Τρεβίζο (τυπωμένος στα λατινικά το 1574) και το Percius Flacius, ένα πολύ σπάνιο εγχειρίδιο με τεχνικές μάχης τυπωμένο στην Κολωνία. Η αφιέρωση του Έλληνα μισθοφόρου στην τελευταία σελίδα στον αξιωματικό του ήταν αυτή που βοήθησε καθοριστικά τους ερευνητές για τη χρονολόγησή του (1528) και την προέλευσή του.

Στη Βενετία, η τυπογραφία ήταν ένας κλάδος που ανθούσε πάντα, λόγω και της γειτνίασης με την Ελβετία, γι’ αυτό και οι πρώτοι Έλληνες τυπογράφοι ανδρώθηκαν στα τυπογραφεία της πόλης των Δόγηδων. Άνθρωποι που πριν έκαναν άλλες εμπορικές δουλειές αλλά αντιλήφθηκαν αμέσως τις αλλαγές που έφερνε η τυπογραφία.

«Τα πρώτα αυτά τυπογραφεία ελληνικών συμφερόντων έστελναν τις εκδόσεις τους στον ελλαδικό χώρο αλλά διακινούσαν και το βιβλίο στον ευρωπαϊκό χώρο.

Απ’ αυτόν τον κύκλο των τυπογράφων της Βενετίας, δίπλα σε Ιταλούς κι Ελβετούς, μεταλαμπαδεύτηκε η τέχνη της τυπογραφίας στη Βιέννη και στους Σιατιστινούς Μαρκίδες Πούλιου που εξέδωσαν και την πρώτη ελληνική εφημερίδα στην πρωτεύουσα της Αυστρίας», ανέφερε ο κ. Κουκουσάς συνοψίζοντας συμπεράσματα της μέχρι τώρα ερευνητικής προσπάθειας για τα παλαίτυπα.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας σχεδιάζει επίσης την ψηφιοποίηση του συνόλου των παλαιτύπων αφού όμως προηγηθεί ειδικό πρόγραμμα αποκατάστασης των εκατοντάδων φθαρμένων τόμων της συλλογής.

ΠΗΓΗ: https://www.pentapostagma.gr/politismos/biblia/7021495_mystiko-ton-3500-biblion-toy-ellinikoy-institoytoy-benetias

Palmosa.blogspot.com: Η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου λίγο έλειψε να προκ...

Palmosa.blogspot.com: Η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου λίγο έλειψε να προκ...: Τον Δεκέμβριο του 1930 στήθηκε η προτομή του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι , ύστερα από απόφαση το...

Palmosa.blogspot.com: Η νεκρολογία του Εμμανουήλ Ξάνθου στην εφημερίδα Α...

Palmosa.blogspot.com: Η νεκρολογία του Εμμανουήλ Ξάνθου στην εφημερίδα Α...:   Νεκρολογία Ο Εμμανουήλ Ξάνθος δεν υπάρχει εις την ζωήν. Παρήρθε και ούτος. Κατά την βουλευτικήν συνεδρίασιν της 29ης Νοεμβρίου απήλθεν ε...

"Παντάνασσα"

Η απίθανη ιστορία του μαθηματικού Ελευθέριου Αργυρόπουλου και η θεωρία των λεξαρίθμων

Η απίθανη ιστορία του μαθηματικού Ελευθέριου Αργυρόπουλου και η θεωρία των λεξαρίθμων: Ο Ελευθέριος Αργυρόπουλος, γνωστός στα ΜΜΕ τις τελευταίες δεκαετίες, είναι ένας μαθηματικός ο οποίος αν μη τι άλλο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «φαινόμενο». Το όνομά του...