Πάτμος

Στὴν ἱερὰ Νῆσο Πάτμο

(Μέρος Α΄.)

Μία γοητευτικὴ περιγραφὴ τοῦ νησιοῦ

τοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου

… Ἐπειδὴ πλέαμε κόντρα στὸν ἄνεμο, προχωρούσαμε λόγω τῶν ἀτέλειωτων ἑλιγμῶν πολὺ σιγὰ καὶ φθάσαμε, παρ΄ ὅλη τὴ μικρὴ ἀπόσταση, μόλις στὶς 10 τὸ βράδυ μπροστὰ ἀπὸ τὸ λιμάνι τῆς Πάτμου. Πρὶν μποῦμε στὸν εὐρύχωρο ὅρμο, παραλίγο νὰ πάθαινε  τὸ σκάφος μας μεγάλη ζημιά. Μιὰ  ζωηρὴ συζήτηση εἶχε τραβήξει τὴν  προσοχὴ τῶν ἀνθρώπων μου, ὅταν ξαφνικὰ λίγα βήματα μπροστὰ μας ἀναδύθηκαν δυὸ μυτεροὶ μαυρειδεροὶ ὕφαλοι. Μὲ μιά γρήγορη στροφὴ τοῦ τιμονιοῦ προσπέρασε ὁ καπετάνιος τὸ σκάφος του μιά χαρὰ δίπλα ἀπὸ τὶς ξέρες.

 Ἀπὸ τὴν πόλη καὶ τὴ Μονὴ τῆς Πάτμου δὲν φαινόταν τίποτε, μόνο τὰ ἄσπρα σπίτια τῆς «Σκάλας», ὅπως τὴν ὀνομάζουν οἱ Ἕλληνες, πού ἦσαν κολλημένα στὴν πλαγιὰ τῆς πόλης τοῦ λιμανιοῦ, βλέπαμε τώρα μπροστά μας. Μιά παράξενη ἀντίθεση πρὸς τὴ σιγὴ τοῦ τάφου ποὺ δέσποζε στὸ λιμάνι καὶ στὴ Σκάλα ἀποτελοῦσαν τὰ εὔθυμα ἔγχορδα  ὄργανα καὶ τὰ τραγούδια σ΄ἕνα ἀπὸ τὰ σπίτια ποὺ βρισκόταν στὸ ψηλότερο σημεῖο, ὅπου γιόρταζαν ἕνα γάμο. Θὰ μοῦ ἄρεσε νὰ εἶχα κατεβεῖ στὴν ξηρὰ γιὰ νὰ γνωρίσω, ἔστω καὶ ὡς ἀπρόσκλητος καλεσμένος, τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα πού συνηθίζουν σ΄αὐτὴ τὴ γιορτὴ καθὼς καὶ τὰ τραγούδια, ἐλπίζοντας συνάμα πώς  θά ΄βρισκα κοντὰ σ΄ ἕναν ὁποιοδήποτε καλεσμένο στὸ γάμο κανένα κατάλυμα. Κι αὐτό, ἐπειδὴ ἡ σκέψη ὅτι θὰ ἤμουν ὑποχρεωμένος νὰ περάσω τὴν ἄγρια νύχτα τοῦ Νοέμβρη στὸ καράβι, δὲν μοῦ ἦταν καὶ πολὺ εὐχάριστη. Ὁ καπετάνιος μου ὅμως ἔβαλε ὅλη τὴ ρητορική του δύναμη γιὰ νὰ μὲ ἀποτρέψει ἀπὸ τὸ σχέδιό μου, λέγοντας μὲ πειθὼ πῶς οἱ ἄνθρωποι στὴν Πάτμο εἶναι κακοὶ καὶ μοῦ διηγόταν ἱστορίες γεμάτες αἵματα ἀπὸ πατμιακὰ μαχαιρώματα. Ἐπειδὴ ὅμως εἶχα μάθει ἐν τῷ μεταξὺ ἀπὸ τὶς γνῶμες του γιὰ τοὺς Λεριανοὺς πόσο σοβαρά πρέπει νὰ παίρνω τὶς αὐστηρές του κριτικὲς γιὰ τὰ γειτονικὰ νησιά, δὲν ἐπρόκειτο νὰ λάβω  ὑπόψη μου τὴν προειδοποίησή του. Ἡ σκέψη μόνο ὅτι δὲν εἴχαμε ἀκόμη στὰ χέρια μας ἕνα «πράττικο», δηλαδὴ δὲν εἴχαμε ἀκόμη ὑποβάλει στὸ ὑγειονομικὸ γραφεῖο τὰ σχετικὰ χαρτιά, αὐτὸ καὶ μόνο μ΄ἔκανε  διστακτικὸ νὰ κατέβω. Κανένας νόμος στὴν Τουρκία δὲν τηρεῖται τόσο αὐστηρὰ ὅσο οἱ κανονισμοὶ ποὺ ἀφοροῦν τὴ χολέρα καὶ τὴν καραντίνα. ΄Ἔτσι λοιπὸν μείναμε  στὴ «σκάφη» μας……

Ἄφιξη στὴν Πάτμο τοῦ 1884

          Νωρὶς τὸ πρωὶ μᾶς ξύπνησαν μὲ τοὺς ἁρμονικούς  τους ἤχους οἱ καμπάνες τῆς ψηλὰ θρονιασμένης μονῆς τοῦ Θεολόγου, ἀγγέλοντας τὴν ἡμέρα τοῦ Κυρίου. Ἀποβιβαστήκαμε στὴν ξηρά, πήραμε τὸν πρωινό μας καφὲ σ΄ἕνα μπακάλικο ποὺ βρισκόταν πολὺ κοντὰ στὴν  ἀποβάθρα καὶ μπήκαμε στὸ δρόμο γιὰ νὰ πᾶμε στὴ Χώρα. ΄Ἕνας φαρδὺς καὶ μὲ μεγάλες πέτρες στρωμένος δρόμος μ΄ἕνα χαμηλὸ ἀγροτικὸ  περιτείχισμα ὁδηγεῖ μὲ σημαντικὴ κλίση ψηλὰ ἀπὸ τὴ βουνοράχη στὴν  ψηλότερη κορφὴ ποὺ τὴ στεφανώνει τὸ μοναστήρι. Γύρω ἀπὸ τὸ ἐπιβλητικὸ κτίριο τῆς μονῆς βρίσκονται, σὰν νάνοι ποὺ περιτριγυρίζουν ἕνα γέρο-γίγαντα, τὰ σπίτια τῆς πολίχνης. Ἐπειδὴ ἡ ἐπιφάνεια τῆς κορφῆς προσφέρει τὸν ἀπαραίτητο χῶρο μόνο γιὰ τὸ μοναστήρι, τὰ σπίτια τῆς κοινότητας εἶναι κτισμένα, ὅσο ἦταν δυνατό, σ΄ ὅλες τὶς κατωφέρειες τοῦ βουνοῦ.. Τὰ δρομάκια ποὺ κατεβαίνουν ἔχουν πέτρινες σκάλες, ὑπάρχουν ὅμως καὶ μερικοὶ φαρδύτεροι δρόμοι ποὺ πηγαίνουν κατὰ μῆκος τῆς βουνοράχης. Τὰ σπίτια εἶναι ὅμοια μ΄ἐκεῖνα τῆς Λέρου, τὰ περισσότερα ἁπλοὶ κύβοι μὲ ἐπίπεδη στέγη. Βλέπει ὅμως κανεὶς καὶ μερικὰ ἐπιβλητικὰ κτίρια μὲ τρεῖς ὀρόφους καὶ μεγαλύτερη ποικιλία ἀρχιτεκτονικῶν μορφῶν.

   Ἀφοῦ ἐπισκεφθήκαμε μὲ τὸν καπετάνιο τοῦ σκάφους μας τὴν ἐκκλησία τῆς μονῆς, ἀποχαιρέτησα τὸν θαρραλέο θαλασσόλυκο καὶ εἶπα νὰ μὲ ὁδηγήσουν στὸ κελὶ τοῦ βιβλιοθηκαρίου Ἰεροθέου Φλωρίδη, στὸν ὁποῖον ἐρχόμουν συστημένος ἀπὸ τὴν Ἀθήνα. ΄Ἕνας ἡλικιωμένος ἄνδρας  μὲ μακριὰ γκρίζα γένεια, ποὺ ἡ φυσιογνωμία, ἡ στάση καὶ ἡ ἀμφίεσή του μοῦ θύμισαν ἀμέσως τὸν (Ἰταλὸ) ἀστρολόγο Σένι (1600 - 1656) στὸ θάνατο τοῦ Βαλλνεστάιν, στὸν πίνακα τοῦ ζωγράφου Κὰρλ Πιλότυ (1826 - 1886), ἦρθε φιλικὰ πρὸς τὸ μέρος μου καὶ μὲ καλωσόρισε στὸ κελί του. Ἡ λέξη κελὶ - ἀσκηταριὸ προκαλεῖ σὲ μᾶς  (τοὺς ἐξ  Εὐρώπης) τὴν εἰκόνα ἑνὸς κάπως γυμνοῦ, σκοτεινοῦ ἐρημητηρίου, γὶ΄ αὐτὸ κι ἔμεινα ἔκπληκτος ποὺ βρῆκα στὸν πατέρα Ἰερόθεο ἕναν πολὺ κατοικήσιμο χῶρο. Δυὸ μακριὰ ἀνατολίτικα ντιβάνια, ἕνα τραπέζι καὶ πάνω του χρειώδη γραφείου, μία σειρὰ ἀπὸ παλιὰ καθίσματα μὲ ξυλογλυπτικὲς διακοσμήσεις, μερικὰ παλιὰ μπαοῦλα κι΄ἕνα ρολόι – ἀντίκα ποὺ χτυποῦσε βαριὰ καὶ δυνατά, ἀποτελοῦσαν τὴν ἐπίπλωση καὶ τὸν διάκοσμο τοῦ δωματίου μὲ τὴ φιλικὴ ἀτμόσφαιρα. Οἱ τοῖχοι εἶναι διακοσμημένοι μ΄ ἑλληνικοὺς γεωγραφικοὺς χάρτες, μὲ φωτογραφίες μοναχῶν μὲ μακριὰ γένεια καὶ μὲ θρησκευτικὲς εἰκόνες.  Ὅταν θέλησα νὰ δῶ τὶς εἰκόνες ἀπὸ πιὸ κοντά, διαπίστωσα ὅτι εἶχαν γίνει στὴ Γερμανία. Ὁ πατὴρ Ἰερόθεος τὶς ἔχει σὲ μεγάλη τιμὴ γιατί εἶναι ἐνθύμιο του μακαρίτη Richard Bergman (1821 -1871), ποὺ εἶχε μείνει  τὸ 1866 δυὸ μῆνες στὴν Πάτμο γιὰ νὰ ἀντιβάλει τὸ χειρόγραφο του Διόδωρου Σικελιώτη (Σ.μ.: πρόκειται γιὰ τὰ βιβλία XI-XVI τῆς γνωστῆς Ἱστορικῆς Βιβλιοθήκης του, ποὺ τὸ πατμιακὸ χειρόγραφό τους τὸ ἐρεύνησε πρῶτος ὁ Κ. Τίσσεντορφ καὶ τὸ  ἐξέδωσαν κατόπιν  στὸ σύνολο ἢ μέρη του οἱ Ντίντορφ, Φρόγκελ – Φίσερ κ.α.).

          Τὸ ἀπόγευμα ἄρχισε νὰ βρέχει δυνατά. Πυκνὴ ὁμίχλη ἐμπόδιζε τὴ θέα, καὶ τὸ δωμάτιο, ποὺ ἦταν στὸ ἡλιόλουστο πρωινὸ ἀκόμη τόσο φωτεινὸ καὶ χαρούμενο, ἔγινε τόσο μελαγχολικὸ καὶ ἡ ἀτμόσφαιρά του σχεδὸν βόρεια˙ οἱ χοντροὶ τοῖχοι, τὸ ἀδυνατισμένο φῶς καὶ τὸ μονότονο τὶκ-τὰκ τοῦ ρολογιοῦ στὸν τοῖχο δυνάμωναν ἀκόμη περισσότερο τὴ μελαγχολικὴ  διάθεση. Σὲ χῶρες τοῦ νότου, ὅπου τὰ χρώματα, τὰ σχήματα καὶ τὰ αἰσθητήρια τοῦ ἀνθρώπου ἀπαιτοῦν νὰ ἔχουν  ἕνα χαρούμενο οὐρανὸ καὶ διαυγή ἀτμόσφαιρα, ἐπιδροῦν ἡ ὁμίχλη κι ὁ βροχερὸς καιρὸς πολὺ πιὸ γρήγορα καὶ μὲ συνέπειες στὴν ψυχικὴ διάθεση τοῦ ἀνθρώπου παρὰ στὶς χῶρες τοῦ βορρᾶ. ΄Ἴσως νὰ μὴν τὸ αἰσθανόμουνα αὐτὸ τόσο ἔντονα ἐὰν εἶχα ἀπασχοληθεῖ μὲ κάτι – ἀλλὰ ὁ βιβλιοθηκάριος δὲν ἤθελε ν΄ ἀνοίξει τὴ βιβλιοθήκη ἐπειδὴ ἦταν Κυριακή. ΄Ἔτσι πέρασε τὸ ἀτέλειωτο βράδυ μὲ συζητήσεις καὶ «πίνοντας» τὸ θαυμάσιο καπνό. Εἶχαν ἔρθει ἐπίσης καὶ  ὁ ἀδελφός του βιβλιοθηκαρίου, ἕνα καλοζωισμένος ἀναχωρητὴς ποὺ ἔλαμπε ἀπὸ ὑγεία, καὶ μερικοὶ ἄλλοι νέοι μοναχοί.

Ξένοι ἐρευνητὲς στὴν Πάτμο

 Ὁ πατὴρ Ἰερόθεός μοῡ διηγήθηκε πολλὰ γιὰ τοὺς λόγιους ποὺ εἶχαν ἐπισκεφθεῖ ἄλλοτε τὸ νησί. Ἀκόμη καὶ τὸν Fr. Thiersch  (Σ.μ.: τὸν «Εἰρηναῖο Θείρσιο», 1784 – 1860, τὸν μεγάλο φιλέλληνα καὶ κλασικὸ φιλόλογο τοῦ Μονάχου) θυμόταν. Ἀργότερα ἐπισκέφθηκε τὴν Πάτμο δυὸ φορὲς παροδικὰ ὁ ἀρχαιολόγος L. Ross (1806 – 1859). Περισσότερο καιρὸ  ἔμεινε στὴ Μονή, γιὰ νὰ ἐρευνήσει στὴ βιβλιοθήκη ἂν ὑπάρχουν ἐκκλησιαστικὰ κείμενα, ὁ K. Tischendorf (1815 – 1874). Ο Bergmann,  ποὺ προαναφέραμε, πέρασε δυὸ ὁλόκληρους μῆνες σ΄αὐτὴ τὴ μοναξιὰ καὶ ἀντέβαλε μὲ γερμανικὴ ἐμβρίθεια τὸν κώδικα τοῦ Διόδωρου, τὸ μοναδικὸ σπουδαῖο χειρόγραφο κλασικῆς φιλολογίας ποὺ κατέχει ἡ μονὴ τῆς Πάτμου. Δυστυχῶς δὲν εἶχε τὴν τύχη ὁ ἀκούραστος αὐτὸς λόγιος νὰ ἀξιοποιήσει τοῦ καρποὺς τοῦ μεγάλου του ταξιδιοῦ στὴν ἔκδοση τοῦ ἱστορικοῦ αὐτοῦ ποὺ εἶχε πρὸ πολλοῦ προετοιμάσει. Τὸν ἑπόμενο κιόλας χρόνο τὸν ἅρπαξε ὁ θάνατος ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη. Ἂπ΄ ὅλους τούς λογίους ποὺ ἔχουν ἐπισκεφθεῖ τὴ μονὴ θυμοῦνται τὸν Μπέργκμαν μὲ τὰ καλύτερα λόγια, ἐπειδὴ εἶχε χαρίσει διάφορα βιβλία στὴ βιβλιοθήκη ἀπ΄ τὴν ἐποχὴ ποὺ βρισκόταν ἀκόμη στὴ Γερμανία. Ἀργότερα ἐπισκέφθηκε τὴ Μονὴ ὁ V. Gardthausen (1843 – 1925), ὁ διάσημος ἐρευνητὴς στὸν τομέα τῆς παλαιογραφίας, γιὰ νὰ ἐξετάσει τὰ χρονολογημένα χειρόγραφα της βιβλιοθήκης. Τέλος, ἦταν μερικὲς ἡμέρες στὴν Πάτμο ὁ ἀρχαιολόγος O. Puchstein (1856 – 1911) γιὰ νὰ ἀντιγράψει ἕνα μικρὸ κείμενο.

 Λίγοι μὴ Γερμανοὶ λόγιοι ἔχουν ἐπισκεφθεῖ τὴν Πάτμο. Στὴ δεκαετία τοῦ 1850 διέμεινε πολὺ καιρὸ στὸ νησὶ ὁ Guerin (Σημείωση: Victor Guerin , 1821-1891, Γάλλος ἀρχαιολόγος καὶ ἐρευνητής), μέλος τῆς Γαλλικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, ὁ ὁποῖος δημοσίευσε τὰ ἀποτελέσματα τῶν ἐρευνῶν του στὸ βιβλίο Περιγραφὴ τῆς νήσου Πάτμου. Δυστυχῶς τὸ γαλλικὸ αὐτὸ βιβλίο προσφέρει λίγα θετικὰ στοιχεῖα καὶ συμπεράσματα, μολονότι εἶναι ὑπερβολικὰ διεξοδικό. Χωρὶς νὰ ἐμβαθύνει ὁ Guerin κάπως στὸ ἀντικείμενο τῶν ἐρευνῶν του – οὔτε κάν ἡ περιγραφὴ τῆς βιβλιοθήκης εἶναι ἱκανοποιητικὴ – ἀριθμεῖ τὰ σπουδαιότερα χειρόγραφα σ΄ ἕναν κατάλογο ποὺ φωτίζει κατὰ τρόπο ὕποπτο τὴ φιλολογική του μόρφωση. Ἐπειδή, φαίνεται, περιοριζόταν ἁπλῶς νὰ διαβάζει τὶς ἐτικέτες ποὺ ἤσαν κολλημένες στὴ ράχη τῶν τόμων ἀντὶ νὰ μελετάει τὸ ἴδιο τὸ περιεχόμενο τῶν χειρογράφων, κατέληξε σὲ περίεργες περεξηγήσεις. Μία ἐτικέτα ἔγραφε λ.χ. «πράξ. Ἀποστ.», δηλαδὴ Πράξεις  Ἀποστόλων˙ ὁ Guerin δημιουργεῖ ἀπ΄αὐτὸ (σ. 114 τοῦ βιβλίου του) ἕνα νέο συγγραφέα ὀνόματι Π ρ α ξ α π  ό σ τ ο λ ο ς ! Μία ἄλλη ἐτικέτα, ποὺ ἦταν γραμμένη λανθασμένα, ὁδήγησε τὸ Γάλλο νὰ γράψει τὴν πληροφορία πώς ὁ κώδικας περιελάμβανε τὰ Ἑξαπλά  τοῡ Ὠριγένη.

          Πρὸ δέκα περίπου ἐτῶν εἶχε ἐπσικεφθεῖ τὴν Πάτμο ἕνας ἄλλος λόγιος της Γαλλικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν, ὁ Abbe Duchesne [Luis Marie Duchesne (1843 – 1922), Γάλλος ἐκκλησιαστικὸς ἱστορικός], πού στὸν πρῶτο τόμο τῆς Βιβλιοθήκης τῶν Γαλλικῶν Σχολῶν τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Ρώμης (1876) δημοσιεύει μία διεξοδικὴ ἔκθεση γιὰ τὸ ταξίδι του. Κάνει μνεία καὶ τῆς βιβλιοθήκης, δὲν σημειώνει ὅμως τὰ σπουδαιότερα ἀλλὰ μόνο τὰ ἀρχαιότερα καὶ τὰ ὡραιότερα χειρόγραφα, τὰ σπάνια καὶ τὰ πολυτελῆ. Τὸν Duchesne τὸν ἐπαινοῦσαν οἱ μοναχοὶ συνέχεια, μόνο κάτι δὲν ἤθελαν νὰ ξεχάσουν: ὅτι τοὺς εἶχε κρύψει τὸ ἱερατικό του ἀξίωμα (τὸ ὅτι ἦταν καθολικὸς ἀββάς). Οἱ καλόγηροι ἑρμήνευαν τὴν πράξη του αὐτὴ σὰν μία ἀδικαιολόγητη δυσπιστία ἀπέναντι στὴν  ἀνεξιθρησκεία τους. Τὸ ἀντεπιχείρημά μου, πώς καὶ ΄Ἕλληνες ἱερωμένοι ὅταν ἔρχονται στὴν Εὐρώπη φοροῦν κοσμικὴ ἐνδυμασία, δὲν μοῦ τὸ ἀναγνώριζαν. Κατὰ τὰ ἄλλα οἱ μοναχοί τοῡ εἶναι πολὺ εὐγνώμονες ἐπειδὴ μὲ δικές του προσπάθειες τὸ γαλλικὸ ὑπουργεῖο Παιδείας τοὺς ἔστειλε ἕνα μεγάλο κιβώτιο γεμάτο βιβλία – δυστυχῶς μόνο γαλλικὲς ταξιδιωτικὲς περιγραφὲς καὶ ἔργα τῆς ἱστορίας τῆς τέχνης, ποὺ τώρα ἀναπαύονται μακαρίως καὶ ἀδιάβαστα, ἀφοῦ κανεὶς δὲν καταλαβαίνει τὰ γαλλικά.

Παρουσίαση στὸν ἡγούμενο

 Τὸ ἄλλο πρωΐ πῆγα μὲ τὸν πατέρα Ἰερόθεο νὰ παρουσιαστῶ στὸν ἡγούμενο τῆς μονῆς. Κατοικεῖ σ΄ ἕνα πολὺ εὐρύχωρο δωμάτιο, ποὺ βρίσκεται σὲ μία ἀπὸ τὶς ψηλότερες ταράτσες. Συναντήσαμε τὸν σεβάσμιο προϊστάμενο τῆς μονῆς νὰ καπνίζει τὸ ναργιλέ του˙ τὰ μακρόσυρτα γαργαρίσματα ποὺ προκαλεῖ ἡ γνήσια αὐτὴ ἀνατολίτικη συσκευὴ καπνίσματος γέμιζαν κατὰ τρόπο θαυμάσιο τὶς παύσεις τῆς ὄχι πολὺ ζωηρῆς συζήτησης. Γὶ΄ αὐτὸ καὶ θὰ συνιστούσαμε θερμὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς συσκευῆς σὲ κάποιες γερμανικὲς συντροφιὲς Φιλισταίων ποὺ προσπαθοῦν σιωπώντας ὁλόκληρο τὸ βράδυ νὰ παραγάγουν  καπνίζοντας ὡραία «κουλουράκια». Οἱ ἄλλοι μοναχοὶ ποὺ ἦσαν παρόντες στὸ δωμάτιο κάπνιζαν τσιγάρα κι΄ἔτσι ἀκολουθήσαμε κι΄ἐμεῖς τὸ παράδειγμά τους. ΄Ἕνας διάκος πρόσφερε τὸν ἀναπόφευκτο καφὲ καὶ τὸ γλυκὸ ἀπὸ ζαχαρωτὰ φροῦτα. Ἡ συνήθεια ποὺ εἶναι διαδεδομένη σ΄ ὁλόκληρη τὴν Ἀνατολὴ νὰ κερνοῦν δηλαδὴ κάποιον πού μπῆκε στὸ σπίτι, ἔστω καὶ γιὰ μιά στιγμή, ἔχει κάτι ἀπὸ ἀνθρώπινη ζεστασιὰ καὶ ἀπ΄ τὴν πατριαρχικὴ ἀντίληψη τῆς ζωῆς, γι΄ αὐτὸ καὶ εἶναι λυπηρὸ πού ἡ συνήθεια αὐτὴ ἐξαφανίζεται σιγὰ-σιγὰ στὶς μεγαλύτερες πόλεις. Ἐπειδὴ τὸ ἔθιμο αὐτὸ συνδέεται μὲ τὴν πλούσια κατανάλωση γλυκῶν, ἡ παραγωγὴ τῶν προϊόντων αὐτῶν ἔχει φθάσει σὲ καταπληκτικὴ τελειότητα. Οἱ ποικίλοι τρόποι, μὲ τοὺς ὁποίους ξέρουν οἱ ἐπιδέξιες νοικοκυρὲς νὰ κάνουν ἀπὸ φροῦτα τοῦ νότου τὸ γλυκό, εἶναι ἀνεξάντλητοι καὶ μποροῦν νὰ ἱκανοποιήσουν ἀκόμη καὶ τὸν πιὸ  ἀπαιτητικὸ λιχουδιάρη. Τὸ συνηθισμένο κυδωνάτο τὸ ξέρουν καὶ στὴ δυτικὴ Εὐρώπη, ἀλλὰ ποιὸς Εὐρωπαῖος μπορεῖ νὰ φαντασθεῖ τὴ λεπτὴ ἐκείνη ἐξαίρετη γεύση ποὺ ἔχει τὸ περιποιημένο γλυκὸ τῆς μαστίχας! Ἢ τὴ μυρωδάτη γεύση τοῦ γλυκοῦ ἀπὸ λεμόνι, ποὺ τὸ φτιάχνουν, δὲν ξέρω κατὰ ποιὸ τρόπο, ὅταν ὁ καρπὸς δὲν ἔχει ἀκόμη ὡριμάσει καὶ εἶναι στὸ μέγεθος σὰν καρύδι! Ἐπειδὴ ἡ Παρασκευὴ τῶν λιχουδιῶν αὐτῶν ἀπαιτεῖ πολλὴ ζάχαρη καὶ ἄλλα συστατικά, οἱ ἀναγκαῖες προμήθειες τῶν εἰδῶν στοιχίζουν φυσικὰ ἀρκετὰ ἔξοδα γιὰ τὸ κάθε νοικοκυριό. Ὡστόσο νὰ μὴ νομίζει κανεὶς πὼς μόνο οἱ πλούσιες οἰκογένειες ὑποβάλλονται σ΄ αὐτὰ τὰ ἔξοδα. Ἀκόμη καὶ ὁ πιὸ πτωχὸς χωρικός, ἢ ναυτικὸς ἔχει στὰ ράφια τοῦ τοίχου, ποὺ ἀντικαθιστοῦν τὸ ντουλάπι, δίπλα στὰ φλιτζάνια, τὰ καντηλέρια, τὰ ποτήρια καὶ τὰ μπουκάλια, καὶ μιά σειρὰ ἀπὸ καλογεμισμένα δοχεῖα μὲ γλυκό, τὰ ὁποῖα, κατὰ ἀμετάκλητο νόμο, ἀδειάζουν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ χρόνου. Ἂν εἶναι ὑποχρεωμένος κανεὶς νὰ κάνει σὲ μιά ἡμέρα πολλὲς ἐπισκέψεις, ὅπως συνηθίζεται λόγου χάρη σὲ ὀνομαστικὲς ἑορτές, τὴν πρωτοχρονιὰ καὶ ἄλλες γιορτάσιμες μέρες, τότε τοῦ δίνεται ἡ εὐκαιρία νὰ δοκιμάσει ὅλα τὰ εἴδη αὐτῶν τῶν γλυκῶν, πράγμα πού, ὅπως ἐγὼ ἔχω τὴν πείρα, δὲν βλάπτει διόλου. Μόνο τὰ ἀτέλειωτα φλιτζάνια τοῦ δυνατοῦ καφὲ ἐπιδροῦν πάνω στὸν ἀρχάριο κάπως «ντουμανιασμένα».

Ὁ κόσμος ἀπὸ τὸ παράθυρό μου

 Ἐπειδὴ ἤξερα τὴν ἄτακτη ἐπικοινωνία τῆς Πάτμου μὲ τὰ ἄλλα μέρη, ἄρχισα ἀμέσως τὴν ἐργασία μου γιὰ νὰ μπορέσω ν΄ἀναχωρήσω μὲ τὴν πρώτη καλὴ εὐκαιρία ποὺ θὰ παρουσιαζόταν.

 Γιὰ κατάλυμά μου ἔδωσαν ἕνα δωμάτιο στὸν κάτω ὄροφο τῆς μονῆς ποὺ τὸ λένε «ξενοδοχεῖο» καὶ ποὺ μένει «ρεζερβὲ» γιὰ περαστικοὺς ξένους. Τὸ κελὶ αὐτό, στὸ ὁποῖο ἐργαζόμουν κάθε μέρα, ὡς τὰ μεσάνυχτα, εἶναι ἕνα εὐρύχωρο, κάπως σκοτεινὸ δωμάτιο. Τὰ δυὸ παράθυρά του, μὲ τὰ ἐν μέρει σπασμένα τζάμια τους ποὺ κροτάλιζαν συνεχῶς, δὲν βλέπουν δυστυχῶς στ΄ἀνοιχτά, ἀλλὰ σὲ μία αὐλὴ ποὺ μοιάζει μὲ ὑπόγειο καὶ εἶναι στεγασμένη μ΄ἕνα περιστύλιο. Τὸ ταβάνι τοῦ δωματίου μου ἀποτελεῖται ἀπὸ μαῦρα δοκάρια, τὸ δάπεδο, ποὺ εἶναι ἀνώμαλο, ἀπὸ τοῦβλα˙ στοὺς τοίχους ὑπάρχουν παντὸς εἴδους περίεργες ἐσοχές. Ἕνα μικρὸ τραπέζι, ἕνα κάθισμα, ἕνα πολὺ πρωτόγονο κρεβάτι κι΄ἕνα μεγάλο σεντούκι ποὺ δὲν δοκίμασα ποτὲ νὰ τὰ΄ἀνοίξω – ὅλα αὐτὰ συμβάλλουν πολὺ λίγο στὸ νὰ κάνουν κατοικήσιμο τὸν κάπως ὑγρὸ καὶ ψυχρὸ χῶρο, ἀφοῦ λείπει ἀκριβῶς τὸ σπουδαιότερο πράγμα: μιά θερμάστρα. Ἡ πόρτα, ὅπως ἄλλωστε οἱ περισσότερες πόρτες τῆς μονῆς, ἔχει τὸν ἀποκλειστικὸ σκοπὸ νὰ προτρέπει τὸν ἄνθρωπο πάντοτε στὴν ταπεινοφροσύνη – δηλαδὴ εἶναι τόσο χαμηλὰ πού μόνο ἕνας νάνος νὰ μπορεῖ νὰ μπεῖ ὄρθιος στὸ κελὶ ἔτσι ὅπως τὸν δημιούργησε ὁ Θεός. Ἐπειδὴ δὲν ἤμουν ποτὲ φίλος τῶν μεγάλων καμπούρηδών (της ἱστορίας), μοῦ συνέβη συχνὰ στὴν ἀρχὴ νὰ χτυπῶ τὸ κεφάλι μου στὴν κορνίζα τῆς πόρτας. Ἰδιαίτερα τὶς ὧρες τῆς νύχτας κάνει τὸ δῶμα τὸν ἄνθρωπο μελαγχολικό, ὅταν ὁ βοριὰς ποὺ σφυράει πάνω ἀπὸ τὰ ὑψώματα τραντάζει τὰ κλονούμενα παράθυρα. ΄Ἐτσι κάπως θὰ ἦταν τὰ πράγματα στοὺς ξενῶνες τῶν παλαιῶν πύργων τῶν ἱπποτῶν˙ κι ὅταν ἀργὰ τὴ νύχτα ξανασάνω ἂπ΄τὴ δουλειὰ στὸ μισοσκόταδο τῆς μικρῆς λάμπας καὶ προσπαθῶ νὰ ζεσταθῶ λιγάκι καπνίζοντας σαμιώτικο καπνό, ἐνῶ ἔξω οὐρλιάζει ἡ ἀνεμοθύελλα, μοῦ ἔρχεται νὰ νομίζω πὼς βρίσκομαι σ΄ἕνα κάπως χαλασμένο, φρικτὸ ὀρεινὸ κάστρο τῆς Σκανδιναβίας. Στὸν ἄνθρωπο τοῦ βορρᾶ εἶναι ἀρκετὰ ἀδιάφορο ἂν ἔξω εἶναι μέρα ἢ νύχτα, γιατί καὶ ἡ μέρα του ἔχει τὶς περισσότερες φορὲς κάτι τὸ σκοτεινὸ καὶ κάτι  ἀπὸ τὴ νύχτα. Ἀλλὰ στὸ νότο λαχταράει ὁ ἄνθρωπος τὸ φωτεινό της μέρας καὶ δὲν ὑπάρχει ἐδῶ ἄνθρωπος ποὺ νὰ εἶναι πράγματι φίλος της νύχτας. Τὴν παρατήρηση αὐτή, ποὺ ἔγινε, ἂν δὲν κάνω λάθος, ἀπὸ τὸν Γκαῖτε, ποτὲ δὲν τὴν  κατάλαβα τόσο καλὰ ὅσο ἐδῶ. ΄Ώ, πόσο λαχταροῦσα πάντα τὸ δροσερὸ φωτεινὸ πρωϊνὸ γιὰ ν΄ἀνεβῶ καὶ νὰ παραδοθῶ στὶς ψηλὲς ἐπάλξεις τῆς μονῆς, ν΄ ἀπολαύσω τὴ θαυμάσια θέα καὶ νὰ δυναμώσω ἐκ νέου τὸ πνεῦμα καὶ τὸ σῶμα μου στὸν φρέσκο ἀέρα τοῦ βουνοῦ!

 Ἡ μονὴ ἡ ἴδια εἶναι ἕνα τεράστιο, πολύπλοκο κτίριο μὲ ἀναρίθμητες πύλες, πυλῶνες, θολωτοὺς διαδρόμους, κλίμακες, διαφόρων εἰδῶν ἐξῶστες, ἐπάλξεις καὶ προεξέχοντα ἐξώστεγα. Ἀσφαλῶς ἔχουν δημιουργηθεῖ ὅλα αὐτὰ σιγὰ – σιγὰ στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων καὶ ἀποτελοῦν μία ζωντανὴ εἰκόνα τῆς πολύχρονης καὶ ἔνδοξης ἱστορίας τοῦ εὐσεβοῦς αὐτοῦ συνδέσμου, ἕνα ἀκαταμάχητο τεκμήριο τῆς δύναμης καὶ ἐπιμονῆς ἐκείνων τῶν πρόμαχων τοῦ χριστιανισμοῦ πού, μέσα στὶς ἀντιξοότητες τῶν καιρῶν καὶ ἀνάμεσα στὶς βαρβαρικὲς ὀρδὲς πού τοὺς κατέκλυζαν ἐξ ἀνατολῶν, κατόρθωσαν νὰ ἐπιζήσουν ἀκλόνητοι.

 Ἡ κοινότητα τῶν μοναχῶν εἶναι ὀργανωμένη «ἰδιορρυθμικά», δηλαδὴ καθεὶς ἀπὸ τοὺς 50 μοναχοὺς ἔχει τὸ δικό του νοικοκυριό, κατοικεῖ, μαγειρεύει, τρώει καὶ πίνει, κάνει οἰκονομίες ἢ σπατάλες, ἐργάζεται ἢ πλήττει γιὰ δικό του λογαριασμό. Σ΄αὐτὴν τὴν δημοκρατικὴ δομὴ ἀντιστοιχεῖ πράγματι καὶ ἡ διαρρύθμιση τοῦ κτιρίου. Ἂν ὁ ὁρισμὸς πώς «ἀρχιτεκτονικὴ εἶναι μουσικὴ κατεψυγμένη» ἐξακολουθεῖ νὰ βρίσκει ἀκόμη ὀπαδούς, τότε θὰ ἔπρεπε νὰ χαρακτηριστεῖ αὐτὸ τὸ κτίριο τῆς μονῆς «κατεψυγμένο πὸτ-πουρὶ» ἢ πιὸ σωστὰ κατεψυγμένη ἀντίφαση καὶ πεῖσμα. ΄Ἔχει κανεὶς τὴν ἐντύπωση πώς ὁ κάθε ἀναχωρητὴς ὄχι μόνο ἁπλῶς ἐργάστηκε γιὰ λογαριασμὸ του ἀλλὰ καὶ πὼς διαρρύθμισε τὸ χῶρο ποὺ τοῦ ἀνῆκε ὅπως ἐκεῖνος νόμιζε σωστότερα, προσαρμόζοντάς τον στὶς προσωπικές του ἀνάγκες. Καμιὰ κατοικία δὲν μοιάζει μὲ τὴν ἄλλη, ἡ κάθε μία ἔχει τὰ δικά της προτερήματα καὶ μειονεκτήματα: ἡ μία εἶναι μεγάλη καὶ ἀεράτη, ἡ ἄλλη ἀναπαυτικὴ καὶ μικρή, ἡ τρίτη ἔχει μιά ὡραία ἰδιωτικὴ ταράτσα μὲ θαυμάσια θέα, καὶ οὕτω καθεξῆς.

Οἱ ἄνθρωποι καὶ ἡ ζωὴ στὴ Μονὴ

          Ἔτσι εἶναι καὶ οἱ μοναχοί, ποὺ ἔχουν μεταξύ τους λιγότερα κοινὰ γνωρίσματα, παρὰ τὸ γνωστὸ πρὸς τὰ πάνω τιναζόμενο κάλυμμα τῆς κεφαλῆς καί, θὰ  ΄λεγα παραλίγο, τὰ «μακριὰ γένεια», ἀλλὰ θὰ ὑπέπιπτα ἔτσι σὲ μία ἱστορικὴ ἀναλήθεια ἀφοῦ μερικοὶ ἀπὸ τοὺς καλοὺς ἐρημίτες στεροῦνται σχεδὸν παντελῶς τοῦ κοσμήματος τούτου. Ὁ καθένας τους εἶναι ἕνας ξεχωριστὸς τύπος τόσο στὴ φυσιογνωμία ὅσο καὶ στὸν χαρακτήρα, τὸν τρόπο τῆς ὁμιλίας, τὴ συμπεριφορὰ καὶ τὴν πείρα. Νά, λόγου χάρη ὁ σεβάσμιος ἡγούμενος, μιά μεγαλοπρεπὴς ἐμφάνιση ἐπιβλητικῆς εὐσαρκίας, μὲ κοντὰ γκρίζα γένεια, μὲ λεπτὴ ἀετίσια μύτη καὶ ἀστραφτερὰ γκρίζα μάτια – τὸ πρότυπο ἑνὸς ἱεράρχη, στὴ συμπεριφορὰ του σχεδὸν ὑπερβολικὰ εὐγενής, καὶ ὅμως, ἂν χρειαστεῖ, δυναμικὸς καὶ αὐστηρός, στὴ συζήτηση λίγο σιωπηλὸς καὶ ἐπιφυλακτικός, ὅπως ἕνας ποὺ δὲν θέλει νὰ δώσει κάτι εὔκολα.

 Πόσο διαφορετικὸς εἶναι ὁ γηραιὸς ἐπίσκοπος! Ὑπῆρξε ἐπὶ πολλὲς δεκαετίες μοναχὸς  σ΄ἕνα μοναστήρι τοῡ Ἁγίου Ὅρους, ἦρθε ἔπειτα σὰν ἐπίσκοπος στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ ἀποσύρθηκε τώρα σὲ μεγάλη ἡλικία στὸ νησὶ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου γιὰ νὰ τελειώσει τὶς ἡμέρες τῆς ζωῆς του. Μακριὰ κυματιστὰ λευκάργυρα γένεια πλαισιώνουν τὸ πρόσωπό του ὅπου τὰ χρόνια ἔσκαψαν μόνο λίγα αὐλάκια. Ὁ βασικὸς τόνος τῶν λόγων του εἶναι νὰ ἐπιδιώκουμε τὴ συμφιλίωση καὶ τὴν ἐπιείκεια. Ὑπερασπίζεται μάλιστα ἀκόμη καὶ τοὺς Ρώσους, ἂν καὶ εἶναι βέβαιος ὅτι ἔτσι θὰ ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει μεταξὺ τῶν συναδέλφων  του γενικὰ ἀντιρρήσεις καὶ θὰ προκαλέσει μάλιστα τὸν χλευασμὸ τῶν μοχθηρῶν.

 Τί χαριτωμένη φύση πού εἶναι ὁ γηραιὸς Ν.! Τυφλὸς κατὰ τὸ ἥμισυ, βρίσκεται μὲ τὸ ἕνα πόδι στὸν τάφο.΄Ὅπως ὁ ἅγιος Ἰωάννης στὶς τελευταῖες του ἡμέρες κύρυσσε ἀκόμη: Παῖδες, ἀγαπᾶτε ἀλλήλους! Ἔτσι ἀρχίζει καὶ κλείνει ὁ σεβάσμιος γέροντας κάθε συζήτηση, ἐκφράζοντας τὴ βέβαιη ἐλπίδα πὼς μία φορὰ θὰ εἶναι  π ο ι μ ή ν καὶ ἕνα  π ο ί μ ν ι ο. Πὰρ΄ ὅλο τὸ βάρος τῶν ἐτῶν, εἶναι ὁ πιὸ ἀκαταπόνητος ψάλτης κατὰ τὶς νυχτερινὲς λειτουργίες, ὁ πρῶτος καὶ ὁ τελευταῖος πάντοτε στὴν ἐκκλησία. Ἂν θὰ ἤθελα νὰ περιγράψω τὸ κάθε μέλος τῆς μικρῆς αὐτῆς δημοκρατίας μὲ περισσότερη διαύγεια θὰ ἔπρεπε νὰ συγγράψω ἕνα χοντρὸ βιβλίο περὶ  Χ α ρ α κ τ ή ρ ω ν , ὅπως ἔκανε ὁ Θεοφραστος. Ὁ καθεὶς τους εἶναι μία ξεχωριστὴ φύση καὶ εἶναι δύσκολο νὰ κατανοήσει κανεὶς τὸ πῶς ἄνθρωποι ποὺ ὅλη τους τὴ ζωὴ συγκατοικοῦν σὲ μία μονὴ κάτω ἀπὸ τὶς ἴδιες συνθῆκες μπόρεσαν νὰ κρατήσουν καὶ νὰ ἀναπτύξουν ὁ καθεὶς τὴ δική του ἰδιοτυπία.

          Τὴ μονοτονία τῆς ζωῆς στὸ μοναστήρι τὴ διέκοπτα μὲ μερικοὺς περιπάτους ποὺ ἔκανα μὲ τὸν πατέρα Ἰερόθεο. Κάποιαν ἀπὸ τὶς πρῶτες μέρες μὲ ξάφνιασε προσκαλώντας  με νὰ πάω μαζί του στὸ φαρμακεῖο. Τὴ στιγμὴ ποὺ ἤθελα νὰ τὸν ρωτήσω ἀπὸ τί ὑπέφερε, μὲ πληροφόρησε πώς στὴν Πάτμο τὸ φαρμακεῖο παίζει τὸ ρόλο ποὺ ἔχουν σὲ μᾶς  τὰ «Καζίνα» καὶ οἱ «Σύνδεσμοι τῆς ἁρμονίας». Οἱ πρόκριτοι συναντιοῦνται συχνὰ τὸ ἀπόγευμα στὸν ψυχρὸ χῶρο τοῦ φαρμακείου, συζητοῦν γιὰ τὶς ἑκάστοτε εἰδήσεις καὶ ἀνταλλάσσουν  τὶς λίγες ἐφημερίδες ποὺ φθάνουν στὴν Πάτμο. Ἔτσι συνδυάζει τὸ φαρμακεῖο, ποὺ εἶναι ἰδιοκτησία  τῆς κοινότητας, τὸ τερπνὸν μετὰ τοῦ ὠφελίμου καὶ συμβάλλει τόσο στὴν ἀναζωογόνηση τῶν ἀσθενῶν ὅσο καὶ στὴν ψυχαγωγία τῶν ὑγιῶν. Βέβαια βρίσκεται στὰ φαρμακεῖο τὶς περισσότερες ὧρες τῆς ἡμέρας καὶ ὁ γιατρὸς καὶ δίνει στὸν  ἀπὸ τὴν κοινότητα προσληφθέντα «φαρμακοποιό», ποὺ δὲν ἔχει κάνει οὔτε φαρμακευτικὲς οὔτε ἄλλου εἴδους σπουδές, τὶς ἀναγκαῖες ὁδηγίες γιὰ τὴν Παρασκευὴ τῶν φαρμάκων.

Λαϊκὰ τραγούδια

 Ἀργότερα μὲ πῆγε, κατὰ παράκλησή μου, ὁ ἀδελφός τοῡ βιβλιοθηκάριου σὲ μιά γριούλα, γιὰ τὴν ὁποία μοῡ εἶχαν πεῖ πὼς εἶναι μιά ζωντανὴ πηγὴ δημοτικῶν τραγουδιῶν. Μὲ μεγάλο κόπο καὶ σημαντικὸ ποσὸ ἠχοῦντος ἀργυρίου κατάφερα νὰ μοῦ ἀνακοινώσει τὰ τραγούδια της. Εἶχαν ἔρθει καὶ μερικὲς ἄλλες συνομήλικές της μὲ τὰ τσουράπια ποὺ ἔπλεκαν κι ἀπάγγειλαν μερικὰ εὔθυμα τραγούδια ἀπ΄τὴν ἐποχὴ ποὺ ἦσαν νέες. Καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ εἶχα τὴ μεγάλη δυσκολία νὰ καταγράψω παρόμοια προϊόντα τῆς δημοτικῆς μούσας σημειώνοντας μὲ ἀκρίβεια τὶς διαλεκτικὲς ἰδιοτυπίες. Μόλις ρωτήσεις τὸν ἁπλὸ ἄνθρωπο: «πῶς τὸ εἶπες;» θὰ σοὺ πεῖ τὴ λέξη ἀλλιώτικα καὶ θὰ προσαρμόσει τὴν  ἔκφραση, ὅσο μπορεῖ, στὴν κοινὴ ὁμιλουμένη. Τὴν πιὸ κακὴ ὑπηρεσία μοῡ προσέφερε στὴ δουλειὰ αὐτὴ ὁ συνοδός μου, ποὺ τὸν εἶχα παρακαλέσει νὰ μοῦ ἐπαναλαμβάνει πιστὰ τὶς συχνὰ ἀκατανόητες λέξεις ποὺ ἀπάγγελναν. Καὶ μολονότι τοῦ εἶχα ἐκθέσει ἀκριβῶς τὸ σκοπό μου, δὲν παρέλειπε νὰ διορθώνει κάθε φορᾶ τὴ διαλεκτικὴ προφορὰ τῶν γυναικὼν κατὰ τὴν κοινὴ ὁμιλουμένη. Ἐκεῖνο ὅμως ποὺ ἐνδιέφερε ἐμένα σ΄ὅλες μου αὐτὲς τὶς προσπάθειες δὲν ἦταν κατὰ κύριο λόγο ἡ αἰσθητικὴ ἀξία τῶν τραγουδιῶν, ἀφοῦ ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ δὲν εἶναι μικρὸς ὁ ἀριθμὸς τῶν συλλογῶν νεοελληνικῶν λαϊκῶν τραγουδιῶν. Ἐπιζητοῦσα μᾶλλον ν΄ἀποκτήσω μὲ τέτοιες καταγραφὲς ἐντελῶς αὐθεντικὰ τεκμήρια τῶν σχετικῶν διαλέκτων καὶ ἰδιαίτερα τῶν φθογγολογικῶν ἰδιοτυπιῶν τῆς κάθε μιᾶς χωριστά.

΄Ἕνας παράξενος  «φραγκοράφτης»!

 ΄Ὅταν γύρισα ἀπὸ τὴν ἀποστολὴ αὐτὴ γιὰ συγκέντρωση τραγουδιῶν στὸ σπίτι, ἔπεσε αἰφνιδιαστικὰ πάνω μου στὸ δρόμο ἕνα παράξενο νευρικό, ὅπως ἔδειχνε, ἀνδράκι καὶ μὲ κάλεσε στὸ σπίτι του γιὰ νὰ μοῦ δείξει, ὅπως ἔλεγε, διάφορα ἄκρως πολύτιμα νομίσματα καὶ ἄλλες ἀρχαιότητες. Στὸ δρόμο μοῡ ἐπαναλάμβανε μὲ ἀσυνήθιστη εὐγλωττία ὅτι εἶχε γεννηθεῖ μὲν στὴν Κῶ καὶ ἦταν ἕνας συμπατριώτης τοῦ Ἱπποκράτη, ἀλλὰ κατὰ τὰ ἄλλα ἦταν ἕνας ἁπλὸς «φραγκοράφτης», δηλαδὴ ἕνας ράφτης εἰδικευμένος στὶς εὐρωπαϊκὲς ἐνδυμασίες, καὶ πώς ἄλλοτε ὑπῆρξε ὑπήκοος τῆς ρωσικῆς αὐτοκρατορίας, τώρα ὅμως ἁπλῶς ἕνας ραγιάς.

          Ὅταν φτάσαμε στὴ φτωχική του κατοικία, διέταξε πρῶτα τὴ γυναίκα του, ποὺ εἶχε χλωμὴ καὶ πειναλέα ὄψη, νὰ μᾶς ἑτοιμάσει καφέ. Στὸ φτωχικὸ σπιτάκι δὲν ὑπῆρχε τίποτε ποὺ νὰ θυμίζει ραφτάδικο – ἐκτὸς ἀπὸ ἕνα μεγάλο σιδερωτήρι. Ἡ ὑπόλοιπη ἐπίπλωση ἀποτελεῖτο ἀπὸ μιά κούνια μ΄ἕνα παιδάκι ποὺ τσίριζε, ἕνα τραπέζι καὶ δύο καρέκλες. Ὁ συμπατριώτης τοῦ Ἱπποκράτη τιναζόταν σὰν τρελὸς ἀπὸ τὴ μία ἄκρη στὴν  ἄλλη, γύρευε παντοῦ τὰ νομίσματά του κι ἔκανε ὅλο τὸν σπουδαῖο, ἔτσι ποὺ οἱ προσδοκίες μου συνεχῶς νὰ ἐλαττώνονται. Ἐπιτέλους τοῦ κάνει νόημα ἡ γυναίκα πὼς οἱ θησαυροὶ εἶναι μέσα στὴν κασέλα. Ὁπότε ἀνοίγει ἐκεῖνος τὸ μεγάλο μπαοῦλο κι ἀφοῦ ἔκανε τὸ περιεχόμενό του ἄνω κάτω, βγάζει ἀπὸ μέσα δυὸ δακτυλιόλιθους γιὰ κλάματα καὶ μερικὰ μπρούτζινα νομίσματα. Γιὰ τὸ ἕνα ἀπ΄αὐτὰ διισχυριζόταν χωρὶς καμιὰ ἀντίρρηση πὼς ἔδειχνε τὸ κεφάλι τοῦ βασιλέα Ἱπποκράτη τῆς Κῶ, καὶ ἐπαναλαμβάνοντας συνέχεια τὴ διαβεβαίωσή του πὼς εἶναι ἁπλῶς ἕνας φραγκοράφτης ἀρχίζει νὰ φλυαρεῖ περὶ ἑλληνικῆς τέχνης κατὰ τόσο φοβερὸ τρόπο ποὺ ἀναγκάσθηκα νὰ τὸ βάλω  στὰ πόδια ὅσο πιὸ γρήγορα μποροῦσα.

 Τὸ βράδυ παρακάλεσα τὸν πατέρα Ἰερόθεο νὰ μοῦ ἐξηγήσει μερικὲς πατμιακὲς ἐκφράσεις ποὺ δὲν εἶχα καταλάβει τοὺς στίχους ποὺ ἀντέγραψα ἀπὸ τὸν κώδικα. Δυστυχῶς ὅμως καὶ αὐτὸς διέστρεψε τὰ πάντα κατὰ τρόπο σχολαστικό, ἀποκλείοντας ἐπίμονα φθογγολογικὲς ἰδιορρυθμίες τῆς τοπικῆς διαλέκτου, τὶς ὁποῖες ἐγὼ καὶ ἀργότερα εἶχα συχνὰ ἐπισημάνει μὲ ἀπόλυτη σιγουράδα.

 ΠΗΓΗ: Η Ελλάδα τα Νησιά και η Μικρά Ασία του Καρόλου Κρουμπάχερ, Πολυχρόνη Κ. Ενεπεκίδη, Ομ. Καθηγητού του Πανεπιστημίου της Βιέννης,  Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 1994

Τα Μουσεία μας

Θαυμάστε τα!!!

Το Μουσείο Ακροπόλεως

E-Book GR

 

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

E-Book GR

 

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας

E-Book GR

 

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας

E-Book GR

Ο Μαραθών και το Αρχαιολογικό Μουσείο

E-Book GR

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου

E-Book GR

Δήλος

E-Book GR

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς

E-Book GR

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών

E-Book GR

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

E-Book GR

Ελευσίνα: Ο Αρχαιολογικός Χώρος και το Μουσείο

E-Book GR

ΠΗΓΗ: Αλεξία Μελιανού (μέσω ηλ.ταχ.)

Πέτρες σε νεφρούς ...

...και ουροδόχο κύστη: γιατί προκαλούνται;

Οι πετρες σε νεφρους και ουροδοχο κυστη βασανιζουν εκατομμυρια ασθενεις σε ολο τον κοσμο προκαλωντας αφορητους πονους και συχνους κολικους. Ωστοσο, νεες ιατρικες μεθοδοι αντιμετωπιζουν το προβλημα βελτιωνοντας κατα πολυ την καθημερινοτητα των ασθενων.

Λιθίαση ουροποιητικού είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος.

Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, έχουμε λιθίαση των νεφρών, λιθίαση των ουρητήρων, λιθίαση της ουροδόχου κύστης και τέλος λιθίαση της ουρήθρας.

Αποτελεί την τρίτη κατά σειρά συχνότητας πάθηση στον άνθρωπο μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη.

Οι λίθοι του ουροποιητικού συστήματος εμφανίζονται σε άτομα κάθε ηλικίας και φύλου, σε κάθε φυλή και χώρα και είναι γνωστοί από τους αρχαίους χρόνους.

Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες σε αναλογία 2,5:1.

Παράγοντες που επηρεάζουν τον σχηματισμό λίθων είναι το οικογενειακό ιστορικό ουρολιθίασης, οι διατροφικές συνήθειες, οι κλιματολογικές συνθήκες, το επάγγελμα και η ύπαρξη ανατομικών ανωμαλιών του ουροποιητικού που προκαλούν στάση των ούρων.

Αίτια – Προδιαθεσικοί Παράγοντες Λιθίασης

Σήμερα θεωρείται ότι για την εμφάνιση της λιθίασης ευθύνονται κληρονομικές και γενετικές ανωμαλίες. Πάντως, μελέτες έχουν δείξει ότι στο 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρεται ύπαρξη λιθίασης και σε άλλα μέλη της οικογένειας, κάτι που πιθανόν να οφείλεται στις ίδιες διατροφικές συνήθειες και τις συνθήκες διαβίωσης.

Η επίπτωση της λιθίασης παρουσιάζει γεωγραφική κατανομή, δηλαδή στις διάφορες γεωγραφικές ζώνες παρουσιάζονται διαφορετικά ποσοστά λιθίασης. Αυτό οφείλεται στη διαφορά των κλιματολογικών συνθηκών και την περιεκτικότητα του πόσιμου νερού σε ιχνοστοιχεία π.χ. ασβέστιο, μαγνήσιο.

Αυξημένη συχνότητα λιθίασης παρουσιάζουν επίσης τα άτομα που, λόγω του τρόπου εργασίας τους, έχουν περιορισμένη κινητικότητα, ενώ και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, δηλαδή η αυξημένη κατανάλωση ζωικού λευκώματος και λίπους, αύξησε το ποσοστό εμφάνισης της ουρολιθίασης.

Τέλος, η λήψη άφθονων υγρών είναι ακόμα ένας σημαντικός διαιτητικός παράγοντας για την πρόληψη της λιθίασης. Μικρή πρόσληψη ή μεγάλες απώλειες υγρών δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για την εμφάνιση ουρολιθίασης.

Συμπτώματα Λιθίασης

Η λιθίαση του ουροποιητικού εμφανίζεται κλινικά σαν οξύς πόνος, ο γνωστός μας κολικός, δηλαδή πόνος στην οσφυϊκή χώρα με αντανάκλαση στο πλάγιο κοιλιακό τοίχωμα και στα έξω γεννητικά όργανα. Ο ασθενής που πονά κινείται χαρακτηριστικά συνεχώς μη μπορώντας να βρει ανακούφιση σε καμία θέση.

Γενικά ένας ασθενής με πέτρα στο ουροποιητικό μπορεί να εμφανίσει τα ακόλουθα 

συμπτώματα:

• Πόνο στην πλάτη και στα πλάγια της κοιλιάς που επεκτείνεται μπροστά και χαμηλά στις βουβωνικές χώρες και τα γεννητικά όργανα και έρχεται κατά κύματα

• Ναυτία, έμετο

• Τσούξιμο στην ούρηση

• Αιματουρία

• Συχνουρία

• Πυρετό με ρίγος, αν συνυπάρχει ουρολοίμωξη

Οι περισσότεροι λίθοι περνούν απαρατήρητοι μέχρι να προκαλέσουν έντονη συμπτωματολογία. Άλλες φορές ανακαλύπτονται τυχαία στα πλαίσια απεικονιστικού ελέγχου για αιματουρία ή κάποια άλλη πάθηση.

Διάγνωση της Λιθίασης

Η διάγνωση της λιθίασης σε μεγάλο ποσοστό τίθεται από τα συμπτώματα του ασθενούς και τεκμηριώνεται από τις απεικονιστικές και εργαστηριακές εξετάσεις.

Οι συνήθεις απεικονιστικές εξετάσεις που γίνονται για τη διάγνωση της λιθίασης είναι :

-Απλή ακτινογραφία (Ν.Ο.Κ.): Αναδεικνύει την πλειονότητα των λίθων των νεφρών και κλασικά γίνεται σε κάθε ασθενή. Ωστόσο 2 στις 10 πέτρες δεν είναι εμφανείς στην απλή ακτινογραφία (ακτινοδιαπερατοί λίθοι) και γι’ αυτό συνδυάζεται και με άλλες εξετάσεις.

-Υπερηχογράφημα νεφρών – κύστεως: Είναι εύκολη και απλή εξέταση. Δίνει πληροφορίες για την κατάσταση των νεφρών, την παρουσία λίθων και κυρίως αν υπάρχει εμπόδιο στην ροή των ούρων (απόφραξη). Δεν απεικονίζει όμως τους μικρούς λίθους του νεφρού ή λίθους του ουρητήρα.

-Αξονική τομογραφία: Η απεικονιστική αυτή μέθοδος μας παρέχει μια λεπτομερή απεικόνιση του ουροποιητικού συστήματος. Ανακαλύπτει κάθε είδους λίθου, ακόμη και αυτούς που λόγω σύστασης δεν φαίνονται στην απλή ακτινογραφία.

-Ενδοφλέβια πυελογραφία: Αποτελεί παλιότερη μέθοδο απεικόνισης του ουροποιητικού και δε χρησιμοποιείται συχνά. Ο έλεγχος συμπληρώνεται με εξετάσεις αίματος και ούρων.

Θεραπεία της Λιθίασης

Η απόφαση για το είδος της θεραπείας εξαρτάται κυρίως από το μέγεθός του και, κατά δεύτερο λόγο, από την εντόπιση του λίθου. Σε ποσοστό 85% περίπου οι λίθοι διαμέτρου μικρότερης των 5 χιλ. αποβάλλονται συνήθως αυτόματα. Οι πιθανότητες να περάσουν και να αποβληθούν αυτόματα οι λίθοι αυξάνονται όσο πιο χαμηλά βρίσκονται (δηλαδή όσο είναι πιο κοντά προς την κύστη). Σε περίπτωση μη αυτόματης αποβολής του λίθου, το χρονικό όριο των 4 εβδομάδων θεωρείται ένας λογικός χρόνος αναμονής, αφού ο νεφρός δεν κινδυνεύει στο διάστημα αυτό.

Η θεραπεία της ουρολιθίασης, αναλόγως με την περίπτωση και με το είδος του λίθου, μπορεί να είναι :

• Εξωσωματική λιθοτριψία

• Ουρητηροσκόπηση και ενδοσωματική λιθοτριψία

• Διαδερμική νεφρολιθοτριψία

Η χειρουργική αφαίρεση των λίθων με τομή έχει, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, στη σημερινή εποχή περιοριστεί, αφού το οπλοστάσιο του ουρολόγου έχει εμπλουτιστεί με αποτελεσματικές και λιγότερο επεμβατικές μεθόδους.

Εξωσωματική λιθοτριψία (ESWL)

Η εξωσωματική λιθοτριψία με κύματα κρούσης εμφανίστηκε το 1980 και έφερε αληθινή επανάσταση στην αντιμετώπιση της λιθίασης. Έχει καλύτερα αποτελέσματα στους λίθους του νεφρού και του αρχικού τμήματος του ουρητήρα, ενώ όλα σχεδόν τα είδη των λίθων αντιμετωπίζονται με τη μέθοδο αυτή.

Χρησιμοποιούνται κρουστικά κύματα που σπάνε τον λίθο σε μικρότερα κομμάτια, τόσο μικρά ώστε να μπορούν να περάσουν από το νεφρό, στον ουρητήρα, στην κύστη και να αποβληθούν. Είναι μια διαδικασία που κρατά περίπου 1 ώρα και ο ασθενής πάει σπίτι του αμέσως μετά το τέλος της θεραπείας.

Με την μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται οι περισσότερες πέτρες του νεφρού και του ουρητήρα χωρίς ο ασθενής να υποβληθεί σε κάποιου είδους επέμβαση. Μπορεί όμως να χρειαστούν περισσότερες από μία συνεδρίες λιθοτριψίας για να σπάσει και να αποβληθεί εντελώς μια πέτρα, συνήθως όμως 2 με 3 είναι αρκετές.

Ουρητηροσκόπηση και ενδοσκοπική αφαίρεση του λίθου

Η ουρητηροσκόπηση είναι μέθοδος κατά την οποία ένα μακρύ και λεπτό όργανο, το ουρητηροσκόπιο, προωθείται υπό άμεση όραση διαμέσου της ουρήθρας και της κύστης στον ουρητήρα μέχρι το σημείο που βρίσκεται ο λίθος. Μέσα από το όργανο αυτό εισάγονται οι λιθοτρίπτες που θρυμματίζουν το λίθο, αλλά και οι ειδικές λαβίδες που τον συλλαμβάνουν και τον αφαιρούν.

Διαδερμική νεφρολιθοτριψία

Η διαδερμική λιθοτριψία είναι μέθοδος με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Έχει ένδειξη κυρίως για τους λίθους εκείνους που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με την εξωσωματική λιθοτριψία. Τέτοιες περιπτώσεις είναι λίθοι μεγαλύτεροι από 2.5 εκ., οι κοραλλιογενείς λίθοι, οι σκληροί λίθοι που είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην εξωσωματική λιθοτριψία, καθώς και λίθοι σε ασθενείς με δυσμορφία του σκελετού τους ή μεγάλη παχυσαρκία.

Ιωάννη Μπουζαλά, Χειρούργος Ουρολόγος

Πηγήhttp://www.pentapostagma.gr/2012

Το παιδί

Αν ένα παιδί… 

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική, μαθαίνει να κατακρίνει
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα, μαθαίνει να καυγαδίζει.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία, μαθαίνει να είναι     
      ντροπαλό.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται 
      ένοχο.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση, μαθαίνει να είναι 
      υπομονετικό.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο.
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει.
Αν ένα παιδί ζει μέσα σε επιδοκιμασία, μαθαίνει να έχει 
     αυτοεκτίμηση.
Αν ένα παιδί ζει μέσα σε παραδοχή και φιλία μαθαίνει να 
     βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.
πηγή:   http://istologio.org/?p=469

Τα νεφρά μας

ΚΑΘΑΡΙΣΕ ΤΑ ΝΕΦΡΑ ΣΟΥ

 ΜΕ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΑΠΟ 1 ΕΥΡΩ  

   

            Περνούν τα χρόνια και τα νεφρά μας φιλτράρουνε το αίμα αφαιρώντας άλατα, δηλητήρια και κάθε τι ανεπιθύμητο, που μπαίνει στο σώμα μας. Με την πάροδο του χρόνου τα άλατα συσσωρεύονται και αυτό απαιτεί θεραπευτική αγωγή καθαρισμού.

Πως γίνεται αυτό ;

Είναι πολύ εύκολο. 
Πρώτα πάρε ένα μάτσο μαϊντανό και πλύνε το  για να καθαρίσει.Ύστερα ψιλόκοψέ το και βάλτο σε μια κατσαρόλα, ρίξε καθαρό νερό, βράσε το για ένα δεκάλεπτο, άφησέ το να κρυώσει , κατόπιν φιλτράρισέ το ,  άδειασέ το σε ένα καθαρό μπουκάλι και βάλε το μέσα στο ψυγείο να κρυώσει.
Πίνε ένα ποτήρι την ημέρα και θα διαπιστώσεις πως όλα τα άλατα και άλλα δηλητήρια να φεύγουν από τα νεφρά σου με το κατούρημα.
Επίσης θα νοιώσεις την διαφορά που ποτέ πριν δεν είχες νοιώσει.

Ο μαϊντανός είναι γνωστός σαν το καλύτερο καθαρτικό για τα νεφρά και είναι φυσικό.

Εύστοχες απαντήσεις

ΠΩΣ ΠΑΕΙ Η ΔΟΥΛΕΙΑ;

Πώς απαντούν οι επαγγελµατίες σε περίοδο κρίσης στην ερώτηση : “πώς πάει η δουλειά”;

 Φούρναρης : ψίχουλα

 - Μανάßης: κολοκύθια...

- Αγρότης: ζήσε Μάη µου να φας τριφύλλι

 - Ανθοπώλης: µαρασµός -

 Υφασµατέµπορος: πανί µε πανί

- Ψαράς: ούτε λέπι

- Φαρµακοποιός: µε το σταγονόµετρο

- Ηλεκτρολόγος: δεν ßλέπω φως

 - Υδραυλικός: µούφα η δουλειά

 - Mηχανικός αυτοκινήτων: στο ρελαντί

- Εµπορος χαλιών: Χάλια

- Κοµµωτής: τρίχες

- Ψιλικατζής: ψιλοπράγµατα

- Νεκροθάφτης: ψόφια πράγµατα, µεγάλη νέκρα

 - Βοθρατζής: σκατά

- Ναυτικός: πιάσαµε πάτο

- Στρατιωτικός: ßήµα σηµειωτόν

- Χρηµατιστής: Δεκάρα τσακιστή

- Πρωθυπουργός: Παραλάßαµε χάος

Μισθοδοτικά

Κατάργηση επιδομάτων Χριστουγέννων, Πάσχα, άδειας 

και  για τους εφημερίους.

Με τις διατάξεις της περίπτωσης 1 καταργούνται, από 1.1.2013, τα επιδόματα εορτών και αδείας για όλους τους λειτουργούς και υπαλλήλους του Δημοσίου, των ΝΠΔΔ, και των ΟΤΑ. Με τις ίδιες διατάξεις καταργούνται τα επιδόματα εορτών και αδείας και για όλους τους υπαλλήλους και τους μισθωτούς των ΝΠΙΔ. 

Ειδικότερα: «Τα επιδόματα εορτών Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας, που προβλέπονται από οποιαδήποτε γενική ή ειδική διάταξη, ή ρήτρα ή όρο συλλογικής σύμβασης εργασίας, διαιτητική απόφαση ή με ατομική σύμβαση εργασίας ή συμφωνία, για λειτουργούς, υπαλλήλους και μισθωτούς του Δημοσίου, Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ., και Ο.Τ.Α., καθώς και για τα μόνιμα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και αντίστοιχους της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού και Λιμενικού Σώματος,καταργούνται από 1.1.2013.» (άρθρο μόνο παρ.Γ1.1 του Σχεδίου Νόμου)

Συνεπώς:

- Καταργούνται τα επιδόματα εορτών Χριστουγέννων (500 ευρώ), Πάσχα (250 ευρώ) και αδείας (250 ευρώ) για όλους τους υπαλλήλους: μόνιμους, ιδιωτικού δικαίου, Δήμων, Δημοτικών ΝΠΔΔ, Δημοτικών Επιχειρήσεων.

- Τα εν λόγω επιδόματα καταργούνται από 1.1.2013. Άρα, το επίδομα Χριστουγέννων θα καταβληθεί κανονικά την 16.12.2012. (άρθρο 16 του ν. 4024/2011) Το επίδομα Πάσχα και το επίδομα αδείας του έτους 2013 δεν θα καταβληθούν στους υπαλλήλους.

ΠΗΓΗ: www.efimerios.gr 

Η Ειρήνη του Θεού

"Ο ζωοδότης ύπνος"

Ἡ Ἁγία κούραση

Ἁγία ἡ κούραση τῆς ἡμέρας ποὺ τελειώνει˙

οἱ τένοντες, οἱ μύες, ἔχουν λυγίσει τὸ κορμί˙

ἠρεμοῦν τὰ νεῦρα, ἡ προσπάθεια χαλαρώνει˙

πέρασαν ὧρες δώδεκα, πέφτουν οἱ ρυθμοί.

Ὁ ὑπνοδότης ἀπὸ κάπου ξεκίνησε καὶ πλησιάζει˙

ἔρχεται τὰ βαρυμένα βλέφαρα νὰ κλείσει,

τώρα ποὺ τὸ μυαλὸ ἀτονεῖ καὶ καταλαγιάζει,

τὸν ὕπνο τοῦ δικαίου ἀνθρώπου νὰ χαρίσει.

Δὲν προβλέπεται κάποιο ἔκτακτο περιστατικό,

ἡ συνείδηση δηλώνει καὶ κείνη ἱκανοποιημένη,

γιὰ ἕναν ὕπνο ἀτάραχο, βαθύ, λυτρωτικό,

μὲ νέες δυνάμεις, καὶ εὐχάριστη τὴν ἑπομένη.

«Θυμικοῦ ἀναδυόμενα»

Κωνσταντῖνος Λ. Ψιλὸς

Ἀπὸ τὴν ποιητική του Συλλογὴ

«Στὰ ὅρια τῶν αἰσθήσεων».

Το Ιχθυέλαιον

                             Τα ω-3 «χτίζουν» μυς

Σε συνδυασμό με ήπια άσκηση καταπολεμούν την απώλεια μυϊκού ιστού

Τα λιπαρά οξέα ω3 που περιέχουν οι σαρδέλες και άλλα ψάρια έχουν αναβολική δράση, «χτίζοντας» τους μυς ακόμη και στις μεγάλες ηλικίες

 Η τακτική πρόσληψη ιχθυελαίων σε συνδυασμό με ήπια άσκηση μπορεί να σώσει πολλούς από την απώλεια μυϊκού ιστού που επέρχεται με την ηλικία. Η ανακάλυψη, η οποία προέρχεται από μια πρώτη κλινική δοκιμή στη Σκωτία, έρχεται να προστεθεί σε άλλες που έχουν εντοπίσει ποικίλες ευεργετικές επιδράσεις των λιπαρών οξέων ω3, από την πρόληψη των καρδιακών παθήσεων ως την ενίσχυση του οργανισμού των ασθενών με καρκίνο απέναντι στις παρενέργειες της χημειοθεραπείας.

 Οι ειδικοί σύντομα θα ξεκινήσουν μια νέα, ευρύτερη δοκιμή προκειμένου να επιβεβαιώσουν τις πρώτες διαπιστώσεις τους, είναι όμως τόσο βέβαιοι για τα ευρήματά τους ώστε ήδη συνιστούν τη «στροφή» των ατόμων μέσης ηλικίας και άνω προς την κατανάλωση ψαριών και τη λήψη συμπληρωμάτων που περιέχουν τα πολύτιμα λιπαρά οξέα.

 Σαρκοπενία: απώλεια μυϊκού ιστού με την ηλικία

Με το πέρασμα του χρόνου ακόμη και οι υγιείς μεσήλικες χάνουν μυϊκό ιστό, σε ποσοστό 0,5% ως 2% ανά έτος. Η απώλεια αυτή, η οποία ονομάζεται σαρκοπενία, αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες για την εμφάνιση της αδυναμίας, της αστάθειας και των κινητικών προβλημάτων που συνοδεύουν την προχωρημένη ηλικία.

 Η σαρκοπενία σχετίζεται, σύμφωνα με τις ανακαλύψεις των ειδικών, με τον τρόπο ζωής και τη διατροφή: όπως έχει διαπιστωθεί, ο καθιστικός τρόπος ζωής και μια διατροφή «φτωχή» σε πρωτεΐνες επιταχύνουν τον ρυθμό της μυϊκής απώλειας.

Βλέποντας από άλλες μελέτες ότι τα ζώα τα οποία ταΐζονταν με τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά ω3 εμφάνιζαν αύξηση του μυϊκού ιστού τους ο δρ Στιούαρτ Γκρέι του Πανεπιστημίου του Αμπερντίν σκέφτηκε να εξετάσει αν τα λιπαρά οξέα που προσφέρουν τα ιχθυέλαια θα μπορούσαν να αναστρέψουν την πορεία της σαρκοπενίας στις μεγαλύτερες ηλικίες.

 Από τα ποντίκια στους ανθρώπους

Οι μελέτες του ερευνητή του Πανεπιστημίου του Αμπερντίν σε μεσήλικες ποντικούς έδειξαν ότι η υποψία του ήταν σωστή. Όπως διαπιστώθηκε, τα πειραματόζωα στα οποία χορηγήθηκαν συμπληρώματα ιχθυελαίων παρουσίασαν μικρότερη απώλεια μυϊκού ιστού σε σχέση με εκείνα που δεν είχαν λάβει ιχθυέλαια.

 «Τα ιχθυέλαια φάνηκαν να έχουν αναβολική προστατευτική επίδραση στους ποντικούς, όμως οι ποντικοί δεν είναι άνθρωποι γι’ αυτό το επόμενο βήμα ήταν να δοκιμάσουμε με ανθρώπους» ανέφερε ο ειδικός παρουσιάζοντας τα ευρήματά του στο Βρετανικό Φεστιβάλ Επιστήμης στο Αμπερντίν.

Η «ανθρώπινη» δοκιμή έγινε σε 14 γυναίκες ηλικίας 65 ετών και άνω. Ολες οι εθελόντριες ακολούθησαν επί 12 εβδομάδες ένα πρόγραμμα ήπιας άσκησης – συγκεκριμένα δυο ημίωρα κλασικών ασκήσεων για την εκγύμναση των μυών στα κάτω άκρα. Στις μισές από αυτές χορηγήθηκαν συμπληρώματα ιχθυελαίων με λιπαρά οξέα EPA (εικοσιπεντανοϊκό οξύ) και DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ) ενώ στις άλλες μισές χορηγήθηκε ένα placebo με ελαιόλαδο. Στην αρχή και στο τέλος της δοκιμής έγιναν μετρήσεις του μυϊκού ιστού στα κάτω άκρα των γυναικών.

 «Κλειδί» τα EPA και DHA

Τα αποτελέσματα της δοκιμής σε ανθρώπους ήταν εξίσου θεαματικά με εκείνα που είχαν παρατηρηθεί στα ζώα: ο μυϊκός ιστός των γυναικών που παράλληλα με την άσκηση είχαν λάβει placebo με ελαιόλαδο αυξήθηκε κατά 11% ενώ εκείνων που είχαν λάβει EPA και DHA αυξήθηκε κατά 20%.

 Καθώς η σαρκοπενία εξελίσσεται σε σοβαρό πρόβλημα για την υγεία και την ποιότητα ζωής στις μεγαλύτερες ηλικίες – ο δρ Γκρέι τόνισε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες πλήττει το 25% των ατόμων ηλικίας 50-70 ετών και περισσότερο από το 50% των άνω των 80 με τεράστιο ασφαλιστικό κόστος, τόσο από την άποψη της περίθαλψης όσο και από εκείνη των ατυχημάτων από τις πτώσεις – τα ευρήματα θεωρούνται σημαντικά.

 Επισημαίνοντας ότι η περιεκτικότητα των διαφόρων σκευασμάτων σε EPA και DHA ποικίλλει, ο ειδικός συνιστά στα άτομα μέσης ηλικίας και άνω που θέλουν να βελτιώσουν τη μυϊκή μάζα τους λαμβάνοντας συμπληρώματα ιχθυελαίων παράλληλα με την ήπια άσκηση να προτιμούν εκείνα με τα υψηλότερα επίπεδα των δυο συγκεκριμένων λιπαρών οξέων.

 Εναλλακτικά, μισή μερίδα ψαριών πλούσιων σε ω3 – όπως π.χ. οι σαρδέλες, ο γαύρος, ο σολομός ή το σκουμπρί – μπορεί να προσφέρει τις δόσεις EPA και DHA που χορηγήθηκαν στη μελέτη.

 Πηγή: κα Μάνθα Γραμματίκα (μέω ηλ.ταχ.)

Η απλή.. καρδιά

Ἐν ἀφελότητι καρδίας       Βλέποντας τὰ μικρὰ παιδιὰ νὰ παίζουν μπροστά μου ἀμέριμνα καὶ στὶς συναναστροφές τους νὰ εἶναι ἀνεπιτήδευτα θαυμάζω τὴν ἁπλότητα τῶν τρόπων τους καὶ μοῦ ἔρχονται στὸ νοῦ τὰ λόγια τοῦ Κυρίου μας: " Ἐάν μή στραφῆτε καί γένησθε ὡς τά παιδία, οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν" (Ματθ. ιη΄ 3). Γιατὶ ἐμεῖς οἱ μεγάλοι νὰ μὴν μοιάζουμε μὲ τὰ μικρὰ παιδιὰ καὶ γιατὶ νὰ μὴν προσπαθοῦμε νὰ βιώνουμε τὴν ἁπλότητά τους; Ἡ ζωή μας εἶναι μικρὴ καὶ ἁπλή. Ἐμεῖς μὲ τὶς συμπεριφορές μας καὶ τὶς ἐπιδιώξεις μας τὴν κάνουμε πολυσύνθετη.  Γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὰ λόγια τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων γιὰ τὴ ζωὴ τῶν πρώτων Χριστιανῶν. Πῶς ζοῦσαν; Τί ἐπιθυμίες εἶχαν; Γράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς: "Εἶχον ἅπαντα κοινὰ καὶ τὴν ψυχὴν μίαν". Δηλαδή, ὡς πρὸς τὰ συμβατικὰ καὶ ὑλικὰ πράγματα, ἦσαν ἀνώτεροι καὶ ἀνέμελοι καὶ μὲ χαρὰ μοιραζόνταν τὰ ἀγαθὰ ποὺ εἶχαν, ὡς πρὸς δὲ τὶς ψυχὲς καὶ τὰ αἰσθήματα συνταυτίζονταν. Καὶ «ἦσαν ὁμοθυμαδόν» (Πράξ. β´ 46) δηλαδὴ ζοῦσαν, θὰ λέγαμε σήμερα, κοινοβιακά, μὲ πλούσια αἰσθήματα ἀγάπης, προσανατολισμένα ὁλοκάρδια στὴν ἐπικοινωνία, «ἐν ἀγαλλιάσει καὶ ἀφελότητι καρδίας» (Πράξ. β´ 46). Βλέπετε τί γράφει ὁ Εὐαγγελιστής; Ζοῦσαν μὲ ἀφελότητα καρδίας, δηλαδὴ μὲ ἁπλότητα, χωρὶς νὰ περνᾶ ἀπὸ τὶς σκέψεις τους δεύτερος πονηρὸς λογισμὸς γιὰ τὰ λεγόμενα τῶν ἄλλων. Ἦσαν ἄδολοι, ἁγνοί, δοσμένοι σ᾿αὐτὸ τὸ παραδείσιο βίωμα τῆς εἰλικρίνειας, τῆς ἀθωότητος, τῆς αὐτοπροσφορᾶς. Ζοῦσαν, λοιπόν, μὲ ἁπλότητα, ἀλλὰ καὶ ἦταν "προσκαρτεροῦντες τῇ διδαχῇ τῶν Ἀποστόλων καὶ τῇ κοινωνίᾳ καὶ τῇ κλάσει τοῦ ἄρτου καὶ ταῖς προσευχαῖς (Πράξ. β´ 42). Προσκαρτεροῦντες σημαίνει, ὅτι ἔστεκαν μὲ ἐγκαρτέρηση καὶ ἐπιμονή, ἀφοσιωμένοι σὲ τέσσερα πράγματα, τὰ ὁποῖα τοὺς γέμιζαν τὴ ζωὴ καὶ τοὺς ὁδηγοῦσαν κοντὰ στὸ Χριστό μας, τὴ χαρά, τὸ φῶς, τὴ ζωὴ καὶ τὴν ἀνάσταση ὅλων μας.  Πού, λοιπόν, προσκαρτεροῦσαν οἱ πρῶτοι Χριστιανοὶ καὶ ποὺ πρέπει νὰ προσκαρτεροῦμε ἐμεῖς, γιὰ νὰ ζοῦμε εἰρηνικὰ καὶ χαρούμενα; Μᾶς τὸ λέει ὁ ἴδιος Εὐαγγελιστής. Πρῶτον στὴ διδαχὴ τῶν Ἀποστόλων, δηλαδὴ στὴν ἐμβάθυνσή μας στὰ λόγια τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ἀφοῦ "πᾶσα Γραφὴ θεόπνευστος καὶ ὠφέλιμος πρὸς διδασκαλίαν, πρὸς ἔλεγχον, πρὸς ἐπανόρθωσιν, πρὸς παιδείαν τὴν ἐν δικαιοσύνῃ" (Β΄ Τιμόθ. γ΄ 16). Δεύτερον στὴν κοινωνία τῶν προσώπων, δηλαδὴ στὴν ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ἄλλους Χριστιανούς, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος ὡς κοινωνικὸ ὢν ἔχει ἀνάγκη πνευματικῆς ἐπικοινωνίας. Ἐπικοινωνίας, ὅμως, πνευματικῆς, ποὺ δὲν σκορπίζει τὸ νοῦ οὔτε σπαταλᾶ σὲ ἄσκοπα πράγματα τὸ χρόνο τῆς ζωῆς του, γιὰ τὴ χρήση τοῦ ὁποίου γνωρίζει ὅτι θὰ δώσει λόγο στὸ Θεό μας. Ἡ ἐπικοινωνία μας πρέπει νὰ στηρίζεται στὸ "ὠφελοῦ ἢ ὠφέλει ἢ φεῦγε", κατὰ τὴ ρήση τοῦ Ὁσίου Γέροντος Ἰωάννου τοῦ Δομβοΐτου. Τρίτον στὴν κλάση τοῦ ἄρτου, δηλαδὴ στὴν ἱκανοποίηση τῶν τροφικῶν ἀναγκῶν μας. Ὁ ἄνθρωπος, ἀφοῦ σύγκειται ἀπὸ σάρκα καὶ πνεῦμα ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ δύο τροφές· πνευματικὴ καὶ σωματική. Γι' αὐτὸ καὶ πάντοτε οἱ πνευματικὲς συνάξεις συνδεύονται καὶ ἀπὸ ὑλικὰ ἀγαθά. Ἡ τράπεζα ποὺ παρατίθεται εἶναι εὐλογημένη καὶ στὴν κορυφή της κάθεται πάντοτε ὁ Κύριός μας εὐλογώντας καὶ ἁγιάζοντάς την. Καὶ τέταρτον στὴν προσευχή, ἀφοῦ αὐτὴ μᾶς ἑνώνει μὲ τὸ δωρεοδότη μας Χριστό, ἀπὸ τὸν ὁποῖον προέρχεται "πᾶσα δόσις ἀγαθὴ καὶ πᾶν δώρημα τέλειον" (Ἰάκ. α΄ 17). Ἡ προσευχή, βέβαια, εἶναι δύσκολο πράγμα, ὅσο καὶ ἂν μᾶς φαίνεται εὔκολο. Δύσκολο γιατὶ ξεφεύγει ὁ νοῦς. Δὲν συγκεντρώνεται σὲ αὐτή. Προσέξτε, ὅμως, νὰ μὴν ἀποκάμνουμε, ὅσο καὶ ἂν ξεφεύγει ὁ νοῦς μας.  Κυκλοφορεῖ τὸ ἑξῆς ἀνέκδοτο:  «Μιὰ μέρα ἐνῶ ἔμπαινε μὲ τὸ ἄλογό του σὲ κάποιο χωριὸ ἕνας Ἐπίσκοπος, συνάντησε ἕνα χωρικὸ ποὺ τοῦ εἶπε:  – Καλημέρα Δέσποτα. Εἶμαι πολὺ χαρούμενος γιατὶ μπορῶ νὰ προσεύχομαι χωρὶς περισπασμούς.  – Θαῦμα! ἀπάντησε ὁ Ἐπίσκοπος. Μέχρι τώρα δὲν συνάντησα κανέναν ἄνθρωπο ἱκανὸ νὰ προσεύχεται χωρὶς νά ἀφαιρεῖται. Γι’ αὐτὸ σοῦ ὑπόσχομαι ἕνα βραβεῖο. Ἐὰν μπορέσεις νὰ πεῖς τό "Πάτερ ἡμῶν" χωρὶς νὰ ἀφαιρεθεῖς, θὰ σοῦ χαρίσω τὸ ἄλογό μου! Ὁ χωρικὸς χάρηκε πολὺ καὶ ἄρχισε νὰ τὸ ἀπαγγέλλει: "Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, γενηθήτω τὸ θέλημά σου…" Ξαφνικὰ σταματᾶ καὶ ρωτᾶ τὸν Ἐπίσκοπο:  - Θά μοῦ δώσεις, Δέσποτα, καὶ τὴ σέλλα ἤ μόνο τὸ ἄλογο;  Ὁ ἐπίσκοπος γέλασε.  – Δυστυχῶς, δὲν θὰ πάρεις οὔτε τὸ ἄλογο οὔτε τὴ σέλλα.  Ὁ ἀγρότης κατάλαβε ὅτι εἶχε χάσει τὸ στοίχημα. Οὔτε αὐτὴ τὴ σύντομη προσευχὴ μπόρεσε νὰ πεῖ χωρὶς νὰ ξεφύγει ὁ νοῦς του ἀλλοῦ.  Ἐπειδή, βέβαια, ξεφεύγει ὁ νοῦς μας δὲν σημαίνει ὅτι παύουμε νὰ προσευχόμαστε.  -"Γέροντα, εἶπε κάποιος στὸν π. Παΐσιο, τὸ βράδυ ποὺ ἔρχομαι ἀπὸ τὴ δουλειὰ νυστάζω καὶ δὲν ἔχω ὄρεξη νὰ κάνω τίποτα…Τί νὰ κάνω";  Ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε:  – Οἱ στρατιῶτες στὰ χαρακώματα ὅταν εἶναι κουρασμένοι κοιμοῦνται. Ὅμως πρὶν κοιμηθοῦν, ρίχνουν μερικές τουφεκιὲς στὰν ἀέρα, γιὰ νὰ συνειδητοποιήσει ὁ ἐχθρὸς ὅτι βρίσκονται κοντὰ καὶ δὲν ἀστειεύονται. Ἀφοῦ ρίξουν μερικὲς ριπές, πέφτουν γιὰ ὕπνο. Τὸ ἴδιο νὰ κάνεις καὶ σύ. Νά λὲς λίγο τὴν εὐχὴ καὶ νὰ ξαπλώνεις μετά.  Ἀδελφοί μου, ξεφύγαμε ἀπὸ τὸν ὀρθό, τὸν Χριστιανικό, τὸν κοινωνικό τρόπο ζωῆς. Μιὰ εἶναι ἡ ὁδὸς ποὺ ὀφείλουμε νὰ πορευθοῦμε γιὰ νὰ νοιώσουμε πάλι τὴ χαρὰ καὶ τὴν εὐτυχία σ' αὐτὴ τὴ ζωή, ἀλλὰ καὶ νὰ χαροῦμε καὶ τὴ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Ἡ ἐπιστροφὴ στὴν ἁπλότητα!  Ἡ ἑξῆς μικρὴ ἱστορίας ἂς μᾶς δείξει αὐτὸ τὸ δρόμο.  Τὸ 1922 ἦρθε ἀπὸ τὴν Μικρασία μὲ τοὺς πρόσφυγες ἕνα ὀρφανὸ Ἑλληνόπουλο, ποὺ τὸ ἔλεγαν Συμεών. Ἐγκαταστάθηκε στὸν Πειραιᾶ σὲ μιὰ παραγκούλα καὶ ἐκεῖ μεγάλωσε μόνο του. Εἶχε ἕνα καροτσάκι καὶ ἔκανε τὸν ἀχθοφόρο, μεταφέροντας πράγματα στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ. Γράμματα δὲν ἤξερε οὔτε πολλὰ πράγματα ἀπὸ τὴν πίστη μας, ἀφοῦ οἱ εὐσεβεῖς γονεῖς του ἔφυγαν γρήγορα στὴ Μικρασιατικὴ καταστροφὴ γιὰ τὸν οὐρανό. Εἶχε τὴν μακαρία ἁπλότητα καὶ πίστη ἁπλὴ καὶ ἀπερίεργη.  Ὅταν μεγάλωσε, νυμφεύθηκε μιὰ καλὴ κοπέλλα καὶ ὁ Θεὸς τοὺς χάρισε δύο παιδιά. Ἡ οἰκογένεια τοῦ Συμεὼν ἔμενε στὴ Νίκαια, ἀπὸ τὴν ὁποία κάθε πρωῒ πήγαινε στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ γιὰ νὰ βγάλει τὸ ψωμάκι του. Εἶχε ὅμως τὴν καλὴ συνήθεια κάθε πρωῒ νὰ περνᾶ ἀπὸ τὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος, νὰ μπαίνει μέσα, νὰ στέκεται μπροστὰ στὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ καὶ βγαζοντας τὸ καπελάκι του νὰ λέει:  -Καλημέρα Χριστέ μου, ὁ Συμεὼν εἶμαι. Βοήθησέ με νὰ βγάλω τὸ ψωμάκι μου!  Τὸ βράδυ ποὺ τελείωνε τὴ δουλειά του περνοῦσε πάλι ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, πήγαινε πάλι μπροστὰ στὸ τέμπλο καὶ ἔλεγε:  -Καλησπέρα Χριστέ μου, ὁ Συμεὼν εἶμαι. Σ᾿ εὐχαριστῶ ποὺ μὲ βοήθησες καὶ σήμερα!  Καὶ ἔτσι περνοῦσαν τὰ χρόνια τοῦ εὐλογημένου Συμεών.  Περίπου τὸ ἔτος 1950 καὶ ἡ σύζυγος καὶ τὰ παιδιά του ἀρρώστησαν ἀπὸ φυματίωση καὶ κοιμήθηκαν ἐν Κυρίῳ. Ἔμεινε ὁλομόναχος ὁ Συμεὼν καὶ συνέχισε ἀγόγγυστα τὴ δουλειά του ἀλλὰ καὶ δὲν παρέλειπε νὰ περνᾶ ἀπὸ τὸν ἅγιο Σπυρίδωνα νὰ καλημερίζει καὶ νὰ καλησπερίζει τὸν Χριστό, ζητώντας τὴν βοήθειά Του καὶ εὐχαριστώντας Τον.  Ὅταν γέρασε ὁ Συμεών, ἀρρώστησε. Μπῆκε στὸ Νοσοκομεῖο καὶ νοσηλεύτηκε περίπου γιὰ ἕνα μῆνα. Μιὰ εὐσεβὴς προϊσταμένη τὸν ρώτησε κάποτε:  -Παπποῦ, τόσες μέρες ἐδῶ μέσα δὲν ἦρθε κανεὶς νὰ σὲ δεῖ. Δὲν ἔχεις κανένα δικό σου στὸν κόσμο;  -Ἔρχεται, παιδί μου, κάθε πρωῒ καὶ ἀπόγευμα ὁ Χριστὸς καὶ μὲ παρηγορεῖ.  -Καὶ τί σοῦ λέει, παπποῦ;  -Καλημέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι, κᾶνε ὑπομονή! Καλησπέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι, κᾶνε ὑπομονή!  Ἡ Προϊσταμένη παραξενεύτηκε καὶ κάλεσε τὸν Πνευματικὸ τοῦ νοσοκομείου νὰ ἔρθει νὰ δεῖ τὸν Συμεὼν νομίζοντας ὅτι αὐτὸς ἔχασε τὰ λογικά του. Ὁ πνευματικὸς τὸν ἐπισκέφθηκε καὶ σὲ ἐρώτησή του πῆρε τὴν ἴδια ἀπάντηση.  Τὶς ἴδιες ὧρες πρωῒ καὶ βράδυ, ποὺ ὁ Συμεὼν πήγαινε στὸ ναὸ καὶ χαιρετοῦσε τὸ Χριστό, τώρα καὶ ὁ Χριστὸς χαιρετοῦσε τὸν Συμεών. Τὸν ρώτησε ὁ Πνευματικός:  -Μήπως εἶναι φαντασία σου;  -Ὄχι, πάτερ, δὲν εἶμαι φαντασμένος, ὁ Χριστὸς εἶναι.  -Νά, ἦρθε καὶ σήμερα;  -Καὶ τί σου εἶπε;  - Μοῦ εἶπε, Καλημέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι. Κᾶνε ὑπομονή, σὲ τρεῖς μέρες θὰ σὲ πάρω κοντά μου πρωῒ-πρωΐ.  Ὁ Πνευματικὸς ἔκτοτε κάθε μέρα πήγαινε στὸ Νοσοκομεῖο, μιλοῦσε μαζί του καὶ ἔμαθε γιὰ τὴν ζωή του. Κατάλαβε ὅτι πρόκειται περὶ εὐλογημένου ἀνθρώπου. Τὴν τρίτη ἡμέρα πρωῒ-πρωῒ πάλι πῆγε νὰ δεῖ τὸν Συμεὼν καὶ νὰ διαπιστώσει ἂν θὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ πρόρρηση ὅτι θὰ πεθάνει. Πράγματι ἐκεῖ ποὺ κουβέντιαζαν, ὁ Συμεὼν φώναξε ξαφνικά:  -Ἦρθε ὁ Χριστός! Καὶ κοιμήθηκε τὸν ὕπνο τοῦ δικαίου.  Ἡ ἁπλότητα τοῦ παπποὺ Συμεὼν ἂς μᾶς γίνει τρόπος ζωῆς, γιὰ νὰ ἀξιωθοῦμε καὶ ἐμεῖς τῆς οὐράνιας Βασιλείας Του, αὐτῆς ποὺ ζοῦν ἐδῶ στὴ γῆ τὰ μικρὰ παιδιὰ καὶ οἱ ἀφελεῖς στὴν καρδιά.  Δρ Χαραλάμπης Μ. Μπούσιας,  Μέγας Ὑμνογράφος τῆς τῶν Ἀλεξανδρέων Ἐκκλησίας

Πηγή: Σύνδεσμος Κληρικών Χίου noreply@blogger.com