Η Φύση!

 Ο χρόνος που περνάμε στη φύση είναι σημαντικός για την ψυχική μας υγεία

H σύνδεση με τον φυσικό κόσμο είναι απαραίτητη τόσο για την ψυχική μας υγεία όσο και για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, σύμφωνα με τη Λούσι Τζόουνς, συγγραφέα του βιβλίου «Losing Eden: Why Our Minds Need the Wild» (Χάνοντας την Εδέμ: Γιατί τα μυαλά μας χρειάζονται το άγριο).

Η πανδημία ήταν μια εποχή θλίψης, μοναξιάς και άγχους για ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Οι ευκαιρίες συναντήσεων με αγαπημένα πρόσωπα ήταν ελάχιστες και ο τρόπος ζωής ανατράπηκε. Σε μια προσπάθεια να αναζητήσουν παρηγοριά και αποφόρτιση, πολλοί άνθρωποι εκτίμησαν εκ νέου τον φυσικό κόσμο.

Πολλοί από εμάς δεν συνειδητοποιούσαμε πως η ανθρώπινη δραστηριότητα -κυκλοφορία, θόρυβος, ρύπανση- επηρεάζει το περιβάλλον μας. Κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού, ιστορίες για επιστροφή της άγριας ζωής σε αστικές περιοχές ήταν συχνές, από αγριοκάτσικα να περιπλανώνται στην ουαλική πόλη Λαντούντνο, έως βουβάλια σε αυτοκινητόδρομους στο Δελχί πολλαπλασιάστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Άρχισα να ερευνώ τη σχέση φύσης και ανθρώπινης ψυχικής υγείας για το βιβλίο μου, αφού διαπίστωσα ότι το περπάτημα στο Walthamstow Marshes του Λονδίνου ήταν δυναμικά θεραπευτικό σε μια περίοδο εθισμού και κατάθλιψης» ανέφερε η συγγραφέας σε συνέντευξή της στο Vogue.

Όταν έγινα νηφάλια, χρειάστηκα υγιείς τρόπους για να καταπραΰνω τις μεταβολές των συναισθημάτων, βρέθηκα στη φύση για πρώτη φορά στην ενηλικίωση, για θεραπεία και ανάκαμψη. Η σύνδεση με τον φυσικό κόσμο έγινε μια τακτική δραστηριότητα που έπρεπε να κάνω κάθε μέρα, παράλληλα με την ψυχιατρική, την ψυχοθεραπεία και την υποστήριξη φίλων, οικογένειας και άλλων εθισμένων, τόνισε.

Το αποτέλεσμα ήταν τόσο ισχυρό που σύντομα άρχισα να ερευνώ ακριβώς πώς και γιατί η επαφή και η σχέση με τη φύση επηρεάζει την ψυχολογική και συναισθηματική υγεία μας (και, αντίθετα, αν η απομάκρυνσή μας από τη φύση είναι κακή για την ψυχική μας ευημερία) εξήγησε η Λούσι Τζόουνς.

Η συγγραφέας διαπίστωσε πολλά και διάφορα επιστημονικά στοιχεία ότι φύση μας επηρεάζει από το κεφάλι έως τα δάχτυλα των ποδιών μας μέσω διαφορετικών οδών, ανακάμπτουμε από το άγχος πιο γρήγορα και πληρέστερα μετά την έκθεση στη φύση σε σύγκριση με τα δομημένα περιβάλλοντα και το ανοσοποιητικό μας σύστημα επωφελείται όταν είμαστε σε αυτήν τη χαλαρή κατάσταση.

Εν τω μεταξύ, οι ήχοι της φύσης -πουλιών ή νερό που ρέει- συνδέονται με ένα πιο ισορροπημένο νευρικό σύστημα. Το περπάτημα σε έναν δεντρόφυτο δρόμο μειώνει τη δραστηριότητα στον εγκέφαλο που σχετίζεται με τη θλίψη, το μυαλό ή τη μελαγχολία.

«Η πανδημία προκαλεί πολλούς από εμάς να εξετάσουμε τη σχέση μας με την υπόλοιπη φύση και με άλλους τρόπους – κυρίως επειδή βρισκόμαστε σήμερα αντιμέτωποι με την κρίση για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα. Για αρκετό καιρό χρειαζόμασταν μια σημαντική επανεκτίμηση της σχέσης μας με τον ζωντανό κόσμο, από τον αντίκτυπο που έχουμε στα άλλα είδη μέχρι τον τρόπο που χρησιμοποιούμε και κυριαρχούμε στη γη» τόνισε η συγγραφέας.

Η Λούσι Τζόουνς, δημοσιογράφος θέτει στο βιβλίο το ερώτημα αν όταν χάνουμε τον δεσμό μας με τον φυσικό κόσμο, μήπως επίσης χάνουμε μέρος του εαυτού μας. Το βιβλίο είναι ένα ταξίδι από τα δασικά σχολεία στο Ανατολικό Λονδίνο, στην Παγκόσμια τράπεζα σπόρων Σβάλμπαρντ στα αρχέγονα δάση της Πολωνίας και στους καναπέδες των οικοθεραπευτών.

Επείγουσα και αναζωογονητική, η απώλεια της Εδέμ είναι μια κραυγή για έναν πιο άγριο τρόπο ζωής -για την εξεύρεση ασύλου στο έδαφος και τη χαρά στα δέντρα- που μπορεί να μας βοηθήσουν να σώσουμε τον ζωντανό πλανήτη, αλλά και τους εαυτούς μας από ένα μέλλον οικολογικού πένθους.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ:https://dasarxeio.com/2020/06/13/82358/

Η Αγάπη!

   Κραταιά ως θάνατος αγάπη 

Φλέρυ Νταντωνάκη

Πάτμος!

Το “ευλογημένο” ελληνικό νησί που επισκέπτονται  χιλιάδες άνθρωποι από όλο τον κόσμο κάθε χρόνο  (ΒΙΝΤΕΟ) Posted: 09 Jun 2020 04:00 AM PDT Η Πάτμος είναι ένας ευλογημένος τόπος, χαρακτηρισμένη με νόμο του κράτους ως Ιερά Νήσος. Το Σπήλαιο της Αποκάλυψης, το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, ο ιστορικός οικισμός της Χώρας συγκαταλέγονται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, η Πάτμος είναι ένας από τους δύο τόπους στον κόσμο που ακούστηκε η φωνή του Θεού. Πιο συγκεκριμένα στο «Ιερό σπήλαιο της Αποκάλυψης», που υπάρχει ακόμα και σήμερα, ο Ευαγγελιστής Ιωάννης συνομίλησε με τον Θεό και εκείνος του απήγγειλε το ιερό βιβλίο της Αποκάλυψης που ο Ιωάννης κατέγραψε με τη βοήθεια του μαθητή του Πρόχορου. Το βιβλίο αυτό έχει προκαλέσει τον θαυμασμό και το δέος μεταξύ των Χριστιανών πιστών, οι οποίοι το θεωρούν προφητικό και προσέρχονται από τα πέρατα του κόσμου για να επισκεφθούν και προσκυνήσουν τούτο τον τόπο. Το «νησί της Αποκάλυψης» ή «η Ιερουσαλήμ του Αιγαίου» που αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες και πιστούς από όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου με νόμο του Ελληνικού Κράτους ανακηρύχθηκε το 1981 «Ιερά Νήσος», ενώ το 1999 η «UNESCO» ενέταξε τη Χώρα της Πάτμου, τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Η Πάτμος είναι ένας τόπος ευλογημένος από τον Θεό με αξιοθαύμαστη φυσική ομορφιά και πλούσια πολιτισμική και κυρίως θρησκευτική κληρονομιά. Είναι ένας πνευματικός «φάρος» που ακτινοβολεί στα πέρατα του κόσμου, καλώντας τους πιστούς να προσέλθουν για να βιώσουν την μοναδική του θεϊκή και μυστηριακή αύρα βιώνοντας μία μοναδική εμπειρία στο Μοναστήρι, το Ιερό Σπήλαιο και τις δεκάδες εκκλησίες του νησιού! «Σε απόλυτη αρμονία με τη θρησκευτική κατάνυξη, βρίσκεται η απαράμιλλη ομορφιά του τόπου και της φύσης του. Η ακτογραμμή της Πάτμου εμφανίζει μια εντυπωσιακή ποικιλία από ακτές, κόλπους, λιμενίσκους, ακρωτήρια, όρμους και βράχους με τα πιο περίεργα σχήματα που εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που μεγάλες προσωπικότητες από το εξωτερικό έχουν βρει τον προσωπικό τους παράδεισο και καταφύγιο στην Πάτμο. Τα Μονοπάτια πολιτισμού με τις διαδρομές τους που διασχίζουν σχεδόν ολόκληρο το νησί, δίνουν ακόμη μία μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη να γνωρίσει τη διαχρονική Πάτμο της φύσης, του πολιτισμού και την παράδοσης. Χωρίς αμφιβολία η Πάτμος διαθέτει τα συστατικά στοιχεία να δημιουργήσει και να διαπρέψει σε όλα τα πεδία μένοντας για πάντα στη μνήμη και την καρδιά του ταξιδιώτη.» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αντιδήμαρχος τουρισμού της Πάτμου Νικήτας Τσαμπαλάκης. photo: video screenshot

ΠΗΓΗ: Parapona-Rodou

Επανακαλλιέργεια αναβαθμίδων

                       Aσπίδα για το                          μέλλον του Αιγαίου

Θεοδώρα Πετανίδου*

ΝΗΣΙΔΕΣ

Η ανάκτηση της γης μετά από πολύχρονη εγκατάλειψη είναι επίπονη και αφορά αρχικά στην εντατική εκχέρσωση της φρυγανικής βλάστησης

 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

Επανακαλλιέργεια αναβαθμίδων ● Βιώνοντας σήμερα τα πρώτα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, αντιληφθήκαμε ότι οι αναβαθμίδες έχουν λειτουργήσει επί χιλιετίες στο Αιγαίο ως «πράσινες υποδομές» ρυθμίζοντας κλίμα και οικονομία νερού, αναχαιτίζοντας τη διάβρωση, αμβλύνοντας τη σφοδρότητα των φυσικών καταστροφικών φαινομένων. Αποτελούν, λοιπόν, μια ασπίδα για το μέλλον του Αιγαίου, μάλιστα χωρίς επενδυτικές δαπάνες, με μόνη απαίτηση το ξαναπρασίνισμά τους.

Μέχρι τη δεκαετία του 1960 περίπου, οι αναβαθμίδες αποτελούσαν το μοναδικό σχεδόν δίκτυο υποστήριξης του πρωτογενούς παραγωγικού μοντέλου των νησιών (γεωργία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία), δίνοντας ταυτόχρονα δυνατότητες διαχρονικής ανάπτυξης σημαντικών κοινωνικο-πολιτισμικών χαρακτηριστικών, τόσο υλικών (λαξευμένο και δομημένο τοπίο), όσο και άυλων (ποικιλίες καλλιεργούμενων φυτών, μέθοδοι καλλιέργειας, ήθη και έθιμα, ιδιωματικό λεκτικό).

Ταυτόχρονα, οι αναβαθμίδες υποστήριξαν τη διαχρονική λειτουργικότητα του νησιωτικού περιβάλλοντος, ενισχύοντας το υδατικό δυναμικό, μειώνοντας τη διάβρωση του εδάφους, ευνοώντας την τοπική βιολογική ποικιλότητα.

Η εγκατάλειψη μεταπολεμικά του παραπάνω παραδοσιακού παραγωγικού μοντέλου οδήγησε στην υποβάθμιση ή και κατάρρευση του αναβαθμιδωμένου τοπίου, που δεν σήμανε απλώς το τέλος της αυτάρκειας σε αγαθά επιβίωσης (Πετανίδου 2005, Petanidou et al. 2008). Το σημαντικότερο πλήγμα αφορούσε το ίδιο το περιβάλλον, με νησιωτικά οικοσυστήματα και τοπία πλέον ευάλωτα και έρμαια των κλιματικών μεταβολών.

Ετσι, και με δεδομένο ότι η ανθρώπινη πίεση σήμερα είναι ισχυρότερη από ποτέ (αστικοποίηση, φωτιές), η πρόβλεψη ενώπιον των τεκμηριωμένα προβλεπόμενων κλιματικών αλλαγών είναι δυσοίωνη.

Αναβαθμίδες καλλιέργειας και περιβάλλον

Από περιβαλλοντική άποψη, η σημασία των αναβαθμίδων και των ξερολιθιών τους είναι συνυφασμένη με τη συνέργεια και υποστηρικτική τους δράση σε τρεις πολύ διακριτούς τομείς: το αβιοτικό περιβάλλον, τον βιοτικό κόσμο και τη λειτουργία τους ως πράσινων υποδομών στο πλαίσιο ανάσχεσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Εχοντας σημαντική ικανότητα να μειώνουν την ταχύτητα απορροής των νερών της βροχής, αναγκάζοντάς τα να κυλούν σε μεγαλύτερη, κλιμακωτή και γωνιώδη επιφάνεια, οι αναβαθμίδες επιτελούν σημαντικό έργο στη διατήρηση του εδάφους (μείωση των εδαφικών απωλειών), έχουν ρυθμιστικό ρόλο σε περίπτωση σφοδρών χειμαρρικών φαινομένων έπειτα από ραγδαίες βροχοπτώσεις, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζουν τους υπόγειους υδροφορείς, μέσω κατείσδυσης εις βάθος των παγιδευμένων σε αυτές ομβρίων.

Ας σημειωθεί ότι οι πρώτες βροχές στο Αιγαίο, οι φθινοπωρινές, βρίσκουν ένα φυσικό περιβάλλον ανεπαρκώς φυτοκαλυμμένο έπειτα από ένα καταπονητικά άνυδρο καλοκαίρι, με αποξηραμένα τα μισά φυτά (50% των φυτών είναι ετήσια). Γι' αυτό και οι αναβαθμίδες που φέρουν βλάστηση, κυρίως θαμνώδη και δενδρώδη, είναι σημαντικότατες για την ανάσχεση της διάβρωσης.

Πράγματι, σε ετήσιο πείραμα που πραγματοποιήθηκε στην Πάτμο από την υπογράφουσα, τεκμηριώθηκε ότι η απώλεια εδάφους και η υδατική απορροή (ομβρίων) ήταν ελάχιστες σε αναβαθμιδωμένους αμυγδαλεώνες με φρυγανικό υπόροφο, μικρές σε εγκαταλειμμένες αναβαθμίδες με αραιά φρύγανα, μεγάλες σε αναβαθμίδες καλλιεργούμενες με σιτηρά και μέγιστες σε περιοχές χωρίς αναβαθμίδες (Πετανίδου 2015).

Ανάλογες συγκριτικές μετρήσεις σε αναβαθμιδωμένους ελαιώνες της Λέσβου έδειξαν ότι οι καλλιεργούμενοι ελαιώνες έχουν τη μικρότερη απώλεια εδάφους σε σχέση με τους πρόσφατα ή για καιρό εγκαταλειμμένους (Koulouri & Giourga 2007).

Πέραν του μηχανικού τους ρόλου ως παγίδων νερού και εδάφους, οι αναβαθμίδες επιτελούν άλλη μια εξίσου σημαντική λειτουργία, αν και ακόμη όχι επαρκώς τεκμηριωμένη: την υποστήριξη της άγριας ζωής σε ένα ημιφυσικό περιβάλλον συνυφασμένο με την ξερολιθική δομή που δέχεται τακτικά την ανθρώπινη φροντίδα, διατηρώντας πλειάδα μικροπεριβάλλοντων με υγρασιακή, θερμοκρασιακή και φωτεινή διαβάθμιση από τη βάση έως την κορυφή της ξερολιθιάς (Παφίλης κ.ά. 2014).

Το ποικίλο αυτό ενδιαίτημα, με το ήπιο θερμικό ανάγλυφο, αρκετά φιλικό για την άγρια ζωή ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, φιλοξενεί ξηρόφιλα είδη, κυρίως φυτά, ασπόνδυλα και μικρά σπονδυλόζωα, παρέχοντας παράλληλα τροφή, καταφύγιο, χώρο φωλιάσματος και αναπαραγωγικές ευκαιρίες σε πληθώρα άλλων οργανισμών.

Πράγματι, ως οι κατ’ εξοχήν παραγωγικοί χώροι των νησιών, οι αναβαθμίδες αποτελούσαν πάντα τις κύριες περιοχές τροφοληψίας μιας ετερογενούς άγριας ζωής. Σε αυτά τα ποικίλα μικροενδιαιτήματα μπορούν να τρυπώνουν ερπετά, να χτίζουν φωλιές μέλισσες, να βρίσκουν αποδομήσιμο υλικό και ευνοϊκές συνθήκες μικροοργανισμοί, να ριζώνουν επιπολαιόρριζα φυτά εκτείνοντας ρίζες στην πλάτη της ξερολιθιάς και έτσι σταθεροποιώντας την (Πετανίδου 2015).

Βιώνοντας σήμερα τα πρώτα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, αντιληφθήκαμε σχετικά πρόσφατα ότι οι αναβαθμίδες έχουν λειτουργήσει για χιλιετίες στο Αιγαίο ως «πράσινες υποδομές» (δίκτυα από φυσικές και ημιφυσικές περιοχές που παρέχουν οικοσυστημικές υπηρεσίες στις οποίες στηρίζεται η ανθρώπινη ευημερία και ποιότητα ζωής: European Commission 2013), ρυθμίζοντας κλίμα και οικονομία νερού, αναχαιτίζοντας τη διάβρωση, αμβλύνοντας τη σφοδρότητα των φυσικών καταστροφικών φαινομένων. Αποτελούν, λοιπόν, μια ασπίδα για το μέλλον του Αιγαίου, μάλιστα χωρίς επενδυτικές δαπάνες, με μόνη απαίτηση το ξαναπρασίνισμά τους.

---

Το έργο LIFE TERRACESCAPE

Σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο κατά την οποία οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται αισθητές στον χώρο της Μεσογείου, η διαχρονική χρηστική παρουσία των αναβαθμίδων μπορεί να αποτελέσει σημαντικότατη και εύχρηστη πράσινη υποδομή για τα νησιωτικά οικοσυστήματα, με πολλαπλά οφέλη για την προσαρμογή τους στην κλιματική αλλαγή.

Στο πλαίσιο του έργου LIFE TERRACESCAPE (Μετατροπή των εγκαταλειμμένων τοπίων αναβαθμίδων σε πράσινες υποδομές μέσω συμμετοχικής επιστασίας γης για καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή: http://www.lifeterracescape.aegean.gr/), που υλοποιείται στην Ανδρο από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με χρηματοδοτική υποστήριξη της Ε.Ε. και του Πράσινου Ταμείου, επιχειρείται η επανακαλλιέργεια, σε μεγάλη κλίμακα, εγκαταλειμμένων αναβαθμίδων, ώστε οι τελευταίες να λειτουργήσουν ως πράσινη υποδομή, αναζωογονώντας και εκσυγχρονίζοντας τον πρωτογενή τομέα, καθιστώντας τον οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο και πολυλειτουργικό, στηριζόμενο σε τοπικές ποικιλίες και κλιματικά φιλικές πρακτικές καλλιέργειας, ικανό να υποστηρίξει μια πιο ανθρώπινη τοπική ανάπτυξη.

* Kαθηγήτρια Οικολογίας και Οικογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου

---

📕 Βιβλιογραφία

■ European Commission (2013). Building a Green Infrastructure for Europe. Luxembourg, pp. 24.

■ Koulouri M., Giourga C. (2007). Land abandonment and slope gradient as key factors of soil erosion in Mediterranean terraced lands. Catena 69: 274–281.

■ Petanidou T., Kizos T., Soulakellis N. (2008). Socioeconomic dimensions of the agricultural landscape change in the Mediterranean: the case of the abandonment of cultivation terraces on Nisyros Ιsland, Greece. Environmental Management 41: 250–266.

■ Παφίλης Π. (2014). Ξερολιθιές, στηρίγματα βιοποικιλότητας (Τελική Εκθεση). Πρόγραμμα Επιστημονικών Μελετών, Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση – Μελέτες 2013, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας, σσ. 100.

■ Πετανίδου Θ. (2005). Βαστάδια και τάβλες: Λαξεύοντας το τοπίο της Νισύρου. Νισυριακά 15: 212–255. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα.

■ Πετανίδου Θ. (2011). Αναβαθμοί: αναπόσπαστο κομμάτι του νησιωτικού τοπίου. Στο: Σύγχρονα Ελληνικά Τοπία – Γεωγραφική προσέγγιση από ψηλά (Κ. Χατζημιχάλης, Επιμ.), Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα.

■ Πετανίδου Θ. (2015). Αναβαθμίδες του Αιγαίου – το παράδειγμα των Δωδεκανήσων. Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα, σσ. 280.

ΠΗΓΗ: https://www.efsyn.gr/nisides/246681_aspida-gia-mellon-toy-aigaioy

Οι μέλισσες!

Βάζουν τα θεμέλια της ζωής

Οι βομβίνοι, σχετικά σπάνιοι στη μεσημβρινή Ελλάδα, αλλά άφθονοι σε είδη και πληθυσμούς στις ορεινές και ηπειρωτικές περιοχές, συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των πιο χαρακτηριστικών άγριων μελισσών, με μεγάλη αποτελεσματικότητα επικονίασης

Της Θεοδώρας Πετανίδου*

Δημοσιεύτηκε στην efsyn.gr (06.06.2020)

«Εσύ θα κάνεις επικονίαση», μου είπε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ο καθηγητής μου, ο Μάργαρης, τότε που η επιστήμη της οικολογίας στην Ελλάδα μόλις είχε αποκτήσει ιδρυματική στέγη. Και έμεινα για πάντα κολλημένη στον κόσμο των εντόμων και των ανθέων, παγιδευμένη από την ευγένεια και τη διακριτικότητα των μοναχικών μελισσών, κατ’ αντιστοιχία των εταίρων τους, ανθοφόρων φυτών, μιας ελληνικής φύσης ταπεινής μέσα στην οξύμωρη μεγαλοπρέπεια της πολυπλοκότητάς της. Εκτοτε δεν σταμάτησα να απορώ για το παράδοξο, τα μεν άνθη να θεωρούνται ανυπέρβλητο σύμβολο ευγένειας, οι δε μέλισσες -πρωτεργάτριες σε αυτό το φυσικό τελειούργημα- αηδιαστικά «έντομα που τσιμπούν»! Ναι, μιλώ εξ ονόματος της γητεύτρας μέλισσας, αφού ό,τι άλλο έπραξα έκτοτε, έφερε πάντα το γόνιμο άγγιγμά της, ένα αλλιώτικο, αλχημικό άγγιγμα του Μίδα

Περιβάλλον και άνθρωπος

Από μονοπάτια ανθικά μπήκα στον κόσμο των επικονιαστών και τις βασιλεύουσες σε αυτόν μέλισσες: αυτές με τον διακριτικό βόμβο, τρανταχτά απούσες από τα μουσεία φυσικής ιστορίας, τις επιστημονικές αναφορές, τα γεμάτα θαυμασμό βλέμματα των ανθρώπων στη χώρα μας. Σε μια φύση που τεκμηριωμένα αποτελεί το πιο θερμό σημείο βιοποικιλότητας στην Ευρώπη, ένα ασύγκριτο hotspot μελισσών!

Οι αριθμοί τους, όπως αποκάλυψε μια συγκριτική πανευρωπαϊκή έρευνά μας πριν από λίγα χρόνια, είναι χωρίς προηγούμενο: στα φρύγανα της Λέσβου μετρήσαμε 1,7 φορές περισσότερα είδη απ’ ό,τι στη δεύτερη πλουσιότερη σε μέλισσες περιοχή (Ν. Γερμανία) και 2,8 φορές περισσότερα απ’ ό,τι στη φτωχότερη περιοχή (Ουψάλα, Σουηδία).

Η μελισσοποικιλότητα μόνο της Λέσβου -πάνω από 600 είδη- ξεπερνάει εκείνη ολόκληρης της Γερμανίας (550 είδη), συνολικά δε της Ελλάδας υπερσκελίζει τη μελισσοποικιλότητα όλων των χωρών της Μεσογείου, τουλάχιστον της τεκμηριωμένης ευρωπαϊκής: το λιγότερο 1.200 είδη, από τα 2.000 που φιλοξενεί όλη η Ευρώπη και τα 20.000 του πλανήτη.

Και, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, ως μέλισσες, κατά μείζονα λόγο, εννοώ τις αγριομέλισσες, έντομα κυρίως μοναχικά και όχι κοινωνικά, που δεν δημιουργούν αποικίες πολυάριθμων πληθυσμών τύπου κοινής μελιτοπαραγωγού μέλισσας (Apis mellifera), η οποία συνιστά απλώς ένα από τα παραπάνω είδη.

Οι μοναχικές αυτές αγριομέλισσες έχουν περιορισμένο χρόνο δραστηριότητας ως τέλεια έντομα, συνήθως λίγες εβδομάδες· φωλιάζουν μοναχικά, κυρίως στο έδαφος, άλλες σε τρύπες τοίχων, βλαστών, και ξύλων, όπως και σε κενά κελύφη χερσαίων σαλιγκαριών.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο, λοιπόν, ότι η Ελλάδα πλήθει ανθοφόρων φυτών, μιας ποικιλότητας θαυμαστής από συγγραφείς διαφορετικής πένας. Αν και στον εξελικτικό χρόνο τα έντομα προϋπήρξαν των ανθοφόρων φυτών, είναι άτοπο να επιχειρήσουμε τη διερεύνηση της χρονικής πρωτοκαθεδρίας του ρόλου καθενός. Σε κάθε περίπτωση, η ταχεία ειδογένεση (εμφάνιση νέων ειδών μέσω εξέλιξης) τόσο των εντόμων επικονιαστών, όσο και των αγγειόσπερμων, συνέβη ταυτόχρονα τα τελευταία 130-120 εκατομμύρια χρόνια.

Απολιθώματα σε ήλεκτρο (κεχριμπάρι) τεκμηριώνουν αδιάσειστα τη σχέση μεταξύ εντόμων και γυρεοφόρων φυτών εν πολλοίς ως αμοιβαιότητα, μια σχέση που βαίνει επ’ ωφελεία και των δύο εταίρων: των φυτών, που επικονιάζονται και γονιμοποιούνται χωρίς να κατασπαταλούν πολύτιμη γύρη (όπως τα ανεμο-επικονιαζόμενα πεύκα), και των εντόμων, που τρέφονται με την πολύτιμη γύρη, αλλά και με το νέκταρ που τα φυτά παράγουν αποκλειστικά γι’ αυτά!

Μάλιστα, κάποια έντομα τρέφονται αποκλειστικά με γύρη και νέκταρ σε όλες τις φάσεις της ζωής τους, ως λάρβες και τέλεια έντομα. Εδώ ανήκουν όλες οι μέλισσες, η σημαντικότερη συντεχνία εντόμων, συνδεδεμένη με τα άνθη με σχέσεις ζωής! Αλλα πάλι, όπως οι συρφίδες, τρέφονται με γύρη και νέκταρ μόνον ως τέλεια έντομα. Και άλλα, όπως η ετερογενής ομάδα των σκαθαριών, διαθέτουν και ανθόφιλους εκπροσώπους (π.χ. Pygopleurus), αλλά και καταστροφείς ανθέων – ενίοτε επικονιαστές τους. Τέλος, οι γοητευτικές, πλην όχι τόσο αποτελεσματικές πεταλούδες, τουλάχιστον ως επικονιαστές, εξαρτώνται μόνο περιστασιακά από το νέκταρ, γεγονός που τις καθιστά αναξιόπιστες για έναν τέτοιο ρόλο.

Γιατί τόσες μέλισσες στην Ελλάδα;

Η διεθνής βιβλιογραφία, ήδη από τη δεκαετία του 1970, μας γνώρισε τον γενεσιουργό χαρακτήρα της Μεσογείου ως μίας από τις λίγες περιοχές ειδογένεσης μελισσών παγκοσμίως. Μια περιοχή με χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στις απαιτήσεις των μελισσών – και των εντόμων εν γένει: από άποψη κλίματος (ξηρασία, υψηλές θερμοκρασίες), γεωλογίας (ποικιλότητα υποστρωμάτων), γεωγραφίας (απομόνωση νησιωτική και ορεινή), οικολογίας (ποικιλότητα ενδιαιτημάτων και ανθοφόρων φυτών, εποχική βλάστηση).

Ολα τα παραπάνω γίνονται εντονότερα και ποικιλότερα στον ελλαδικό χώρο, όπου, επίσης, η διαθεσιμότητα γυμνού εδάφους για τις εδαφόβιες μέλισσες και υλικών φωλεοποίησης (π.χ. κελύφη σαλιγκαριών, συναφή με τον πανταχού παρόντα ασβεστόλιθο) είναι άφθονη. Τέλος, τα συχνά επεισόδια διαχρονικών διαταραχών, τόσο φυσικών (π.χ. φωτιές), όσο και ανθρωπογενών (βόσκηση, επιφανειακό όργωμα), αποτελούν αυτόχρημα παράγοντες υψηλής ποικιλότητας μελισσών: επειδή αραιώνοντας την ανταγωνιστική προς τα ανθοφόρα φυτά βλάστηση, προσφέρουν στις μέλισσες δυνατότητες φωλιάσματος.

Η σημασία των μελισσών για τη ζωή στον πλανήτη είναι καλά τεκμηριωμένη τόσο με επιστημονικό λόγο, όσο και με λόγιο.

Η ρήση που αποδίδεται στον Αϊνστάιν είναι χαρακτηριστική: «Εάν πεθάνουν οι μέλισσες, ο άνθρωπος θα έχει μόνον τέσσερα χρόνια ζωής…». Η ρήση κυρίως αποδίδεται στη συνεισφορά των μελισσών στην παραγωγή τροφής για τον άνθρωπο, για την οποία οι μέλισσες αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο. Ομως, αν τα λόγια πράγματι εκφράστηκαν από στόμα σημαντικού ανθρώπου, όπως αυτός, είμαι σίγουρη ότι εννοούσαν περισσότερα: το ότι η επικονίαση που επιτελούν οι μέλισσες, εκτός από πολύτιμη, υπό την έννοια της οικονομικής απόδοσης, αποτελεί και μιαν ανεκτίμητη οικοσυστημική υπηρεσία που σχετίζεται με την υποστήριξη της τροφικής πυραμίδας και συναφώς τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων. Και κάτι θεμελιωδέστερο: την εγγενή αναπαραγωγή των φυτών, συνεπώς την εξέλιξη της ζωής. Και όλα αυτά αφανώς, χωρίς κρότους, δωρεάν!

Αγνοούμε πολλά για τις μέλισσες της Ελλάδας, τον πραγματικό πλούτο που μας κληροδότησε η φύση, εμπλουτισμένο από τη φιλική για τη βιοποικιλότητα διαχείριση της γης που για χιλιετίες εφάρμοσαν οι πρόγονοί μας.

Ευτυχώς ο πλούτος είναι ακόμη εδώ. Διασωσμένος διαμέσου σοφών γενεών που με παρατήρηση («έτσι έχω καλύτερες ντομάτες, αμύγδαλα, κεράσια») ή καλή τύχη (δεν είχαν εφευρεθεί τα φυτοφάρμακα, η μηχανοκίνηση που εξάλειψε την «άχρηστη» βλάστηση, τα υβρίδια που υπακούν μόνο στο δέλεαρ της χημείας), περιμένει να τον ανακαλύψουμε. Και τις επόμενες γενιές να τον αγαπήσουν άφοβα και με πάθος. Οπως αξίζει σε αυτούς τους διαχρονικούς εραστές των λουλουδιών, στους οποίους στηρίζεται η ζωή μας.

Το έργο LIFE 4 POLLINATORS, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υλοποιείται στη Μεσόγειο (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Σλοβενία, 2019-2023), έχει ακριβώς αυτούς τους στόχους.

Να μεταφέρει με εκλαϊκευμένο τρόπο την ουσιώδη πληροφορία που αφορά την αναγνώριση, τη σημασία και τη διαχείριση των επικονιαστών, κυρίως μελισσών, σε όλους τους πιθανούς ενδιαφερόμενους: αγρότες, μελισσοκόμους, διαχειριστές προστατευόμενων περιοχών, εκπαιδευόμενους όλων των βαθμίδων. Περισσότερο όλων, εστιάζει στην τρυφερή γενιά, η οποία μπορεί να κάνει τη διαφορά στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο του αύριο.

* Η Θεοδώρα Πετανίδου είναι καθηγήτρια Οικολογίας και Οικογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Δημοσιεύτηκε στην efsyn.gr (06.06.2020)

 ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΑΠΟ:https://dasarxeio.com/2020/06/08/82168/