Η μνημόνευση των Διπτύχων
στη Θεία Λειτουργία
Γεώργιος Ζαραβέλας, Θεολόγος\, ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας – Λειτουργικής ΕΚΠΑ
Η ευχαριστιακή αναφορά του μυστηρίου της Θείας Λειτουργίας περατώνεται με τα λεγόμενα Δίπτυχα. Τα τελευταία είναι ένα από τα έργα των συλλειτουργούντων, κλήρου και λαού, μέσω των οποίων δηλώνεται η ενότητα της ανά την Οικουμένη Εκκλησίας και συνάπτουν σε χρόνο λειτουργικό και εσχατολογικό το παρελθόν, με το παρόν και το μέλλον. Κατά καιρούς έχουν λάβει ποικίλες ονομασίες, όπως: ιεραί δέλτοι, μυστικαί δέλτοι, μυστικά δίπτυχα, εκκλησιαστικοί κατάλογοι και όσον αφορά αποκλειστικά τους επισκόπους επισκοπικοί κατάλογοι. Η ονομασία Δίπτυχα οφείλεται στην κατασκευή του εν λόγω πίνακα, ο οποίος αποτελείται από δύο φύλλα ή πινάκια, ενωμένα μεταξύ τους στο μέσο, ενώ μπορεί να είναι και τρίπτυχα ή πολύπτυχα.
Η ανάγνωση των Διπτύχων έχει τη βάση της στην εωθινή προσευχή της ιουδαϊκής λατρείας, κατά την οποία, μετά το Schema των δέκα και οκτώ «Ευλογητός», ο αρχισυνάγωγος απηύθυνε εξ ονόματος των μελών της συναγωγής δέηση και δοξολογία προς τον Γιαχβέ, για τις ευεργεσίες Του προς κάθε έναν από αυτούς.
Κάθε ενορία έχει την υποχρέωση να καταρτίζει και να διαφυλάσσει τον πίνακα των Διπτύχων, στον οποίο αναγράφονται όλα τα μέλη της, ζώντα και κεκοιμημένα, κλήρος και λαός, με προεξάρχοντα τον επιχώριο επίσκοπο. Η ανάγνωση των Διπτύχων λάμβανε χώρα μετά την εκφώνηση «Εξαιρέτως της Παναγίας Αχράντου» και ενόσω ο χορός των ψαλτών έψαλλε το θεομητορικό μεγαλυνάριο, ενώ ο λειτουργός ανεγίγνωσκε την ευχή, μετά το σημείο «Καὶ μνήσθητι πάντων…». Στο σημείο αυτό γινόταν η μνημόνευση των Διπτύχων από το διάκονο, πρώτα των κεκοιμημένων μελών του Σώματος (της Θεοτόκου, του Προδρόμου των Αγίων και έπειτα όλων των λοιπών) και στη συνέχεια των ζώντων, με πρώτο τον επίσκοπο, αφού προηγείται η μνημόνευση «Ἐν πρώτοις». Η μνημόνευση δεν περιορίζεται βέβαια μόνο στον κλήρο, αφού η εκφώνηση-πρόσκληση του διακόνου «Καὶ ὧν ἕκαστος κατὰ διάνοιαν ἔχει, καὶ πάντων καὶ πασῶν» μαρτυρά το κάλεσμα προς όλους σε προσευχή υπέρ των κεκοιμημένων και ζώντων οικείων τους.