Παρασκευή 31 Μαρτίου 2023

ΠΑΤΜΟΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΙ Δ ΠΑΠΑΔΙΤΣΑΣ

PATMOS / ΔΡ. ΜΕΝΤΗΣ Κ., ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ Κ.Α./ Η παλιά ...

Ο Ακάθιστος Ύμνος

                                      Ο Ακάθιστος Ύμνος


Ιωάννης Μ. Φουντούλης, Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (+)

Στην επίσημη λειτουργική γλώσσα η ακολουθία αυτή ονομάζεται «Ακάθιστος Ύμνος» ή μονολεκτικά «Ακάθιστος» από την ορθία στάση, που τηρούσαν οι πιστοί καθ όλη τη διάρκεια της ψαλμωδίας της. Έτσι και με τα λόγια και με τη στάση του σώματος εκφράζεται η τιμή, η ιδιαίτερη ευλάβεια, η ευχαριστία προς εκείνη, προς την οποία απευθύνουμε τους χαιρετισμούς μας.



Είναι δε η ακολουθία αυτή στη σημερινή λειτουργική μας πράξη εντεταγμένη στο λειτουργικό πλαίσιο της ακολουθίας του μικρού αποδείπνου, όπως ακριβώς τελέσθηκε απόψε. Έτσι γίνεται κάθε Παρασκευή στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες των Νηστειών, ακόμα και την Παρασκευή της Ε’ Εβδομάδος, που μετά την τμηματική στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες ψαλμωδία του, ανακεφαλαιώνεται ολόκληρος ο ύμνος. Στα μοναστήρια, αλλά και στη σημερινή ενοριακή πράξη και παλαιότερα κατά τα διάφορα Τυπικά, έχουμε και αλλά λειτουργικά πλαίσια για την ψαλμωδία του ύμνου: την ακολουθία του όρθρου, του εσπερινού, της παννυχίδος ή μιας ιδιόρρυθμης Θεομητορικής Κωνσταντινουπολιτικής ακολουθίας, την «πρεσβεία». Σ όλες αυτές τις περιπτώσεις σ ένα ορισμένο σημείο της κοινής ακολουθίας γίνεται μια παρεμβολή. Ψάλλεται ο κανών της Θεοτόκου και ολόκληρο ή τμηματικά το κοντάκιο και οι οίκοι του Ακάθιστου.

Θα παρατρέξωμε το διαφιλονικούμενο, εξ άλλου, θέμα του χρόνου της συντάξεως και του ποιητού του Ακάθιστου. Πολλοί φέρονται ως ποιηταί του: ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Γεώργιος Πισίδης, οι πατριάρχαι της Κωνσταντινουπόλεως Σέργιος, Γερμανός ο Α΄, ο Ιερός Φώτιος, ο Γεώργιος Νικομήδειας (Σικελιώτης), ποιηταί που έζησαν από τον Ζ΄ μέχρι τον Θ΄ αιώνα. Η παράδοσις παρουσιάζει μεγάλη αστάθεια και οι νεώτεροι μελετηταί, στηριζόμενοι στις λίγες εσωτερικές ενδείξεις που υπάρχουν στο κείμενο, άλλοι προτιμούν τον ένα και άλλοι τον άλλο από τους φερομένους ως ποιητάς του. Ένα ιστορικό γεγονός, με το οποίο συνεδέθη από την παράδοσι η ψαλμωδία του Ακάθιστου, θα μπορούσε να μας προσανατολίση κάπως στην αναζήτησί μας: Η επί του αυτοκράτορος Ηρακλείου πολιορκία και η θαυμαστή σωτηρία της Κωνσταντινουπόλεως την 8η Αυγούστου του έτους 626. Κατά το Συναξάριο μετά την λύσι της πολιορκίας εψάλη ο ύμνος αυτός στον ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών, ως δοξολογία και ευχαριστία για την σωτηρία, που απεδόθη στην θαυματουργική δύναμι της Θεοτόκου, της προστάτιδας της Πόλεως. Πατριάρχης τότε ήτο ο Σέργιος, που πρωτοστάτησε στους αγώνας για την άμυνα. Εύκολο ήταν να θεωρηθή και ποιητής του ύμνου, αν και ούτε ως υμνογράφος μας είναι γνωστός, ούτε και ορθόδοξος ήτο. Εξ άλλου ο ύμνος θα έπρεπε να ήταν παλαιότερος, γιατί αν ήταν γραμμένος για την σωτηρία της Πόλεως δεν θα ήταν δυνατόν παρά ρητώς να κάμνη λόγο γι αυτήν και όχι να αναφέρεται σε άλλα θέματα, όπως θα ιδούμε πιο κάτω. Η ψαλμωδία όμως του Ακάθιστου συνδέεται από τις ιστορικές πηγές και με άλλα παρόμοια γεγονότα: τις πολιορκίες και την σωτηρία της Κωνσταντινουπόλεως επί Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου (673), επί Λέοντος του Ισαύρου (717-718) και επί Μιχαήλ Γ΄ (860).

Όποιος όμως και αν ήταν ο ποιητής και με οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός από τα ανωτέρω και αν συνεδέθη πρωταρχικά, ένα είναι το αναμφισβήτητο στοιχείο, που μας δίδουν οι σχετικές πηγές, ότι ο ύμνος εψάλλετο ως ευχαριστήριος ωδή προς την υπέρμαχο στρατηγό του Βυζαντινού κράτους κατά τις ευχαριστήριες παννυχίδες που ετελούντο εις ανάμνησιν των ανωτέρω γεγονότων. Κατά την παρατήρησι του συναξαριστού ο ύμνος λέγεται «Ακάθιστος», γιατί τότε κατά την σωτηρία της Πόλεως και έκτοτε μέχρι σήμερα, όταν οι, οίκοι του ύμνου αυτού εψάλλοντο, «ορθοί πάντες» τους ήκουαν εις ένδειξιν ευχαριστίας προς την Θεοτόκο, ενώ στους οίκους των άλλων κοντακίων «εξ έθους» εκάθηντο.

Γιατί όμως ψάλλεται κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή; Οι λύσεις των ανωτέρω πολιορκιών δεν συνέπεσαν κατ αυτήν. Στις 8 Αυγούστου ελύθη η πολιορκία επί Ηρακλείου, τον Σεπτέμβριο η επί Πωγωνάτου, στις 16 Αυγούστου εωρτάζετο η ανάμνησις της σωτηρίας της Πόλεως επί Λέοντος Ισαύρου και στις 18 Ιουνίου ελύθη η πολιορκία επί Μιχαήλ του Γ΄. Με την Μεγάλη Τεσσαρακοστή συνεδέθη προφανώς εξ αιτίας ενός άλλου καθαρώς λειτουργικού λόγου: Μέσα στην περίοδο της Νηστείας εμπίπτει πάντοτε η μεγάλη εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρας της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων και μεθεόρτων. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να κάλυψη η ψαλμωδία του Ακάθιστου, τμηματικώς κατά τα απόδειπνα των Παρασκευών και ολόκληρος κατά το Σάββατο της Ε΄ εβδομάδος. Το βράδυ της Παρασκευής ανήκει λειτουργικώς στο Σάββατο, ήμερα που μαζί με την Κυριακή είναι οι μόνες ήμερες των εβδομάδων των Νηστειών, κατά τις οποίες επιτρέπεται ο εορτασμός χαρμόσυνων γεγονότων, και στις όποιες, καθώς είδαμε, μετατίθενται οι εορτές της εβδομάδος. Καθ ωρισμένα Τυπικά ο Ακάθιστος εψάλλετο πέντε ήμερες προ της εορτής του Ευαγγελισμού και κατ άλλα τον όρθρο της ημέρας της εορτής. Ο Ακάθιστος ύμνος είναι το κοντάκιο του Ευαγγελισμού, ο ύμνος της σαρκώσεως του Λόγου του Θεού.

Όταν ο Ακάθιστος συνεδέθη με τα ιστορικά γεγονότα, που αναφέραμε, τότε συνετέθη νέο ειδικό προοίμιο, γεμάτο δοξολογία και ικεσία, το τόσο γνωστό «Τη ύπερμάχω». Στην υπέρμαχο στρατηγό, η πόλις της Θεοτόκου, που λυτρώθηκε χάρι σ αυτήν από τα δεινά, αναγράφει τα νικητήρια και παρακαλεί αυτήν που έχει την ακαταμάχητη δύναμι να την ελευθερώνη από τους ποικίλους κινδύνους για να την δοξολογή κράζοντας το: «Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε». Ο ύμνος ψάλλεται και πάλι σε ήχο πλ. δ΄.

«Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια,

ως λυτρωθείσα των δεινών, ευχαριστήρια

αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε·

αλλ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,

εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον,

ίνα κράζω σοι·

Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε».

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/

Το προσταχθέν, μέλος Αρχαίον, Ήχος Πλ.δ΄ Παναγιώτης Νεοχωρίτης (16.04.2021)

"ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ" Β' ΗΧΟΥ ΚΑΤΑΛΗΞΗ ΣΤΟΝ ΒΟΥ.ΤΣΑΜΚΙΡΑΝΗΣ ΜΑΤΘΑΙΟΣ

Πάτμος

Κορυφαίο νησί η Πάτμος, για τη μυστηριακή ατμόσφαιρα, σύμφωνα με το Conde Nast Traveller


Κορυφαίο νησί η Πάτμος, για τη μυστηριακή ατμόσφαιρα, σύμφωνα με το Conde Nast Traveller

Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα, ένα από τα παλαιοτέρα θρησκευτικά έθιμα της Ελλάδας που συνδέεται με τη Μεγάλη Εβδομάδα, θα είναι για πρώτη φορά ανοικτή για το κοινό στην Πάτμο, έπειτα από τρία χρόνια που γινόταν κεκλεισμένων των θυρών λόγω πανδημίας.

Η τελετή αποτελεί αναπαράσταση της πράξης του Ιησού, πριν την αρχή του Μυστικού Δείπνου που έπλυνε τα πόδια των μαθητών του για να διδάξει ταπεινότητα και αγάπη στον συνάνθρωπο. Η τελετή ξεκίνησε στο νησί της Αποκάλυψης πριν από 400 χρόνια περίπου, και από τότε αναβιώνει κάθε χρόνο, ακόμα και επί τουρκοκρατίας, το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης. Μόλις ολοκληρωθεί η Θεία Λειτουργία στο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, ξεκινά μια πομπή ιερέων και μοναχών προς την πλατεία του Εμμανουήλ Ξάνθου Χώρας της Πάτμου.

Στην πλατεία, ο Καθηγούμενος της Μονής, αναπαριστώντας τον Χριστό, πλένει τα πόδια 12 ιερέων που συμβολίζουν τους μαθητές Του. «Το αιωνόβιο αυτό έθιμο είναι μέσα στις παραδόσεις που κάνουν το Πάσχα στην Πάτμο μοναδικό. Διαπιστώνοντας την έντονη ζήτηση του κόσμου για την Πάτμο και τα έθιμα της, προβάλλουμε την ιστορικότητα και θρησκευτικότητα του νησιού που έχει αναδειχθεί σε πόλο έλξης για χιλιάδες ταξιδιώτες από όλο τον κόσμο και εκτός σεζόν», αναφέρει ο Αντιδήμαρχος Τουρισμού της Πάτμου Νίκος Κουτούζος.

Το προηγούμενο διάστημα το Conde Nast Traveller https://www.cntraveller.com/gallery/best-greek-islands-beaches κατέταξε την Πάτμο στα καλύτερα ελληνικά νησιά για το 2023 και μάλιστα ως τον κορυφαίο θρησκευτικό προορισμό της Ελλάδας για την κατανυκτική και μυστηριακή ατμόσφαιρα του.

Το δημοφιλές ταξιδιωτικό μέσο αναφέρει χαρακτηριστικά πως «η Πάτμος διαθέτει μια απροσδιόριστη υφή και μια απόκοσμη αύρα που εκπέμπεται από την κορωνίδα της, τη μεσαιωνική Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Το επιβλητικό καστρομονάστηρο ξεχειλίζει από βυζαντινά και ιερά μνημεία και λείψανα, ενώ πήρε το όνομά του από τον Ιωάννη τον Θεολόγο που συνέγραψε το Βιβλίο της Αποκάλυψης στο Ιερό Σπήλαιο». https://www.youtube.com/watch?v=BH6rxqUjC0A

ΠΗΓΗ:https://www.zougla.gr/taxidia/article/patmos-pasxa-me-pola-e8ima-meta-apo-3-xronia---korifeo-nisi-gia-ti-mistiriaki-atmosfera-simfona-me-to-conde-nast-traveller

Τετάρτη 29 Μαρτίου 2023