Ἐνσωμάτωση Δωδεκανήσου

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ 2018

Ναός Αγίου Σπυρίδωνος, Φρυ Κάσου

Yannis Emiris

Με τη σκέψη στα δύο στελέχη των ενόπλων μας δυνάμεων που δοκιμάζονται, εορτάζουμε σήμερα την επέτειο της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στον εθνικό κορμό

« Όταν έφευγα σούρουπο από την Κάσο, ένα δάσος από μαντήλια, που ΄μοιάζαν άσπρες μικρές σημαίες, με ξεπροβόδιζε από το λιμανάκι της Μπούκας. Η συγκίνηση μ’ έπνιγε. Ανεμίζοντας κι εγώ το μαντίλι μου πάνω από την πρύμνη του καϊκιού φώναζα μ’ όλη μου τη δύναμη: «Γρήγορα Λευτεριά!». Κι όλοι μαζί μου απαντούσαν, σα να ΄βγαινε από μέσα τους σε κύματα ιαχής η φωνή τους: «Ένωση! Λευτεριά! Μάνα Ελλάδα!»
Όσο το καΐκι ξεμακραίνοντας έκοβε δρόμο, δεν έπαυα να βλέπω όλους εκείνους τους ανθρώπους που ζούσανε τόσο μακριά, σαν αποξενωμένοι από τον κόσμο, ίδιοι μ’ εξόριστους απάνω σ’ ένα βράχο.
Έτσι καθώς έπεφτε στο πέλαγος η νύχτα κι όλα έσβηναν σιγά σιγά στην απόσταση, είδαμε ν΄ανατέλλει απάνω από το ηρωικό πετρόνησο ένα μεγάλο αστραφτερό αστέρι, ίδιο με φωτεινό σύμβολο λύτρωσης, δόξας και μαρτυρίου. Κι ανέβηκαν αθέλητα στα χείλη μου οι λαϊκοί τούτοι στίχοι:
«ήρθ’ η στιγμή της Λευτεριάς, Κάσος βασανισμένη,
Και θα σε δούμε ολόλευκα και γαλανά ντυμένη.»

Με τούτα τα λόγια περιγράφει η σημαντική λαογράφος και συγγραφέας Αθηνά Ταρσούλη τη στιγμή που φεύγει από την Κάσο, κάπου στο μεταίχμιο της εποχής που τα Δωδεκάνησα είχαν απαλλαγεί από τον Ιταλικό και στη συνέχεια τον Γερμανικό ζυγό κι όλοι περίμεναν με ανυπομονησία την ημέρα της ένταξης των νησιών στον εθνικό κορμό.

Λίγο πριν, λίγο μετά, τα μηνύματα της λευτεριάς έφθαναν από αέρος και τα κατέγραφε με τη γραφικότητα του δημοτικού λόγου ο Μιχάλης Μιχαλάκης:
«Ήρθεν το αεροπλάνο μιαν Κυργιακήν ημέρα
Επέταξέν μας τα χαρτιά και μια χρυσή παντιέρα
Γράφασι μέσα στα χαρτιά με γράμματα μεάλα
Όλα τα Δωδεκάνησα πως γίνασιν Ελλάδα

Στον Άγιο Σπυρίδωνα επήραν την παντιέρα,
Κι όλοι την εφιλούσασι σα γνήσια μητέρα
Όλα της Κάσος τα χωριά είχαν χαρές μεάλες,
άντρες, γυναίκες τσαι παιδιά χτυπούσα τις καμπάνες

Ελλάδα μου περήφανη, βασίλειο αρχαίο
πήρες τα Δωδεκάνησα και όλο το Αιγαίο
τα θάρρη μας ειν στο Θεό εκεί που τα ΄χουν όλοι,
πήρες τα Δωδεκάνησα, να πάρεις τσαι την Πόλη.»

Το όραμα της λευτεριάς ήταν πολύ παλιό σε τούτο το νησί και σε όλα τα Δωδεκάνησα που μέτρησαν πάνω από πέντε, σχεδόν έξι, αιώνες σκλαβιάς.
Το «ποθούμενον», η λευτεριά για την οποία θυσιάστηκαν οι Κασιώτες του 1824 δεν ήρθε με την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Δεν ήρθε με τους ενδιάμεσους συνεχείς αγώνες. Δεν ήρθε ούτε το 1919 όταν οι νέοι κατακτητές, οι Ιταλοί, είχαν υπογράψει την παράδοση των Δωδεκανήσων (πλην Ρόδου) στους Έλληνες.
Έπρεπε αυτοί οι Έλληνες νησιώτες να δοκιμαστούν περισσότερο με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την τριπλή κατοχή από Ιταλούς, Γερμανούς και Άγγλους, εκείνα τα χρόνια που καιγόταν ο κόσμος. Οι Δωδεκανήσιοι, τότε, πολέμησαν ξανά, στερήθηκαν –ξανά- τα πιο αναγκαία, πείνασαν –ξανά- όμως οι δοκιμασίες σφυρηλάτησαν ακόμα πιο στέρεα τις «δώδεκα αψίδες» που αναφέρει ο ύμνος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας:
Δώδεκα αψίδες θριάμβου έχουν στηθεί στα Δώδεκα Νησιά μας
Κι έχουνε σφυρηλατήσει με μόχθους κι εθνική περηφάνια
Για να διαβεί η ποθητή μας λευτεριά, μάνα μας δοξασμένη,
Για ν’ αγκαλιάσει και τα δώδεκα νησιά, δαφνοστεφανωμένη

Χρειάστηκαν έξι περίπου αιώνες για να υψωθεί επιτέλους στον Μύλο του Πελεγράτη η γαλανόλευκη –η σημαία για την οποία, ίσως κανείς δεν λαχτάρησε όσο οι Κασιώτες.
Τι είναι, όμως, τα 500 ή τα 600 χρόνια σκλαβιάς για έναν τόπο όπου οι Έλληνες κατοικούν τουλάχιστον από το 2000π.Χ. , δηλαδή για τέσσερις χιλιετίες.

Αυτή είναι, Κυρίες και Κύριοι, η αντοχή των Ελλήνων! Έτσι μετριέται! Με τις χιλιετίες της ιστορίας της. Και σ’ αυτό το μέτρημα η Κάσος ήταν πάντοτε παρούσα, από την εποχή του Τρωικού Πολέμου.

Στην Επανάσταση του 21, η Κάσος πρόσφερε την πιο ηρωική στιγμή στο Νότιο Αιγαίο. Θυσιάστηκε ευημερούσα, γιατί δεν άντεχε να βλέπει την «απαισίαν ημισέλινον», όπως αναφέρεται στα επίσημα έγγραφα της εποχής.
Στους αγώνες της Δωδεκανήσου για την ενσωμάτωση, που γιγαντώθηκαν όταν έγινε φανερή η πρόθεση των Ιταλών, νέων κατακτητών, να ιταλοποιήσουν τα νησιά, οι Κασιώτες ήταν πάντοτε παρόντες και συχνά πρωτοπόροι.
Στη Δωδεκανησιακή Νεολαία που άπλωσε τις φτερούγες της στην Αμερική, την Αίγυπτο και την Αθήνα και σήκωσε το βάρος της εθνικής επαγρύπνισης, οι Κασιώτες διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στην Αίγυπτο, η ευάριθμη παροικία μας υπήρξε ο στηλοβάτης του Αγώνα. Ο Μηνάς Αρετός και ο Ζαχαρίας Χαλκιάδης, μαζί με πολλούς άλλους, έδρασαν με αποφασιστικότητα και εθνική συνείδηση. Στις ΗΠΑ, όπου δόθηκε όλο το βάρος για τη διεθνοποίηση του Δωδεκανησιακού Ζητήματος, την Προεδρία της Νεολαίας, αλλά και άλλων οργανώσεων, ανέλαβε, μόλις έφθασε εκεί το 1940, ο Νικόλαος Μαυρής, ο μετέπειτα Διοικητής Δωδεκανήσου, που ακούραστος ενημέρωνε τους Διεθνείς Οργανισμούς, τις ευρωπαϊκές πρεσβείες και την κυβέρνηση των ΗΠΑ για τα εθνικά αιτήματα κι αντέκρουε την ιταλική προπαγάνδα με φυλλάδια, βιβλία, συνέδρια και επίσημες διαμαρτυρίες.
Ο Κασιώτης Νικόλαος Μαυρής μαζί με τον Καλύμνιο Σκεύο Ζερβό και τον Ροδίτη Ιωάννη Καζούλη, ήταν οι επικεφαλής του ανά τον κόσμο αγώνα των Δωδεκανησίων.
Ακόμα και στην Αθήνα, όπου ήταν ακόμα ολιγάριθμη η παροικία, ο νεαρός Κασιώτης δικηγόρος Ηλίας Εμίρης διετέλεσε Αντιπρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας και πρωτοστάτησε στα συλλαλητήρια που οργανώνονταν κατά της Ιταλικής Πρεσβείας.

Η κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία στην Ελλάδα σήμανε νέα βάσανα για τα υπόδουλα νησιά, η διαβίωση έγινε ακόμα δυσκολότερη και τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα.

Για τους όπου γης Δωδεκανήσιους σήμανε η ώρα της ευθύνης. Αμέσως μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου συγκροτήθηκε το Δωδεκανησιακό Εθελοντικό Σύνταγμα που το πλαισίωσαν 1500 Δωδεκανήσιοι, εκ των οποίων 25 Κασιώτες, καθώς όπως είπαμε η παροικία ήταν ακόμα μικρή. Ανάμεσά τους ο μετέπειτα δάσκαλος Μιχάλης Καραγιαννάκης και ο ανήλικος, τότε, Μιχάλης Κουτλάκης που πλαστογράφησε την ηλικία του για να γίνει δεκτός, κι αργότερα σκοτώθηκε από τους Γερμανούς σε ενέδρα, κατά την Εθνική Αντίσταση.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι Δωδεκανήσιοι είχαν τυπικά την ιταλική υπηκοότητα κι η τυχόν σύλληψή τους σήμαινε την άμεση τους εκτέλεση, τίποτα όμως δεν εμπόδισε αυτούς τους ηρωικούς συμπατριώτες μας να καταταγούν εθελοντικά στο στρατό της πατρίδας τους και να πολεμήσουν. Στον κατάλογο των Κασίων που έχασαν τη ζωή τους περιλαμβάνεται και ο Ηλίας Βιντιάδης που υπηρετούσε ως ναύτης-πυροβολητής και σκοτώθηκε κατά τη βύθιση του αντιτορπιλικού Βασίλισσα Όλγα στη Λέρο το 1943.

Η μεγαλύτερη, ωστόσο, προσφορά της Κάσου κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε στον γνωστό, παλαιό χώρο της ανδραγαθίας και της διάκρισης των παιδιών της: στη θάλασσα. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό ήταν ένας σημαντικός παράγοντας και άλλη μια μεγάλη ελληνική θυσία.

Από τη στιγμή της κήρυξης του Παγκόσμιου Πολέμου και πολύ πριν εμπλακεί η Ελλάδα στον κατά ξηράν αγώνα, η ελληνική κυβέρνηση έθεσε στη διάθεση των συμμάχων τα ελληνικά εμπορικά πλοία, χρήσιμα όσο τίποτα άλλο, καθώς οι ανάγκες μεταφοράς πολεμικού υλικού και προμηθειών ήταν τεράστιες. Από τον ελληνικό εμπορικό στόλο, συνολικής μεταφορικής δυναμικότητας 1.700.000 τόνων, που υπέστη τις θυσίες που θα δούμε στη συνέχεια, το ένα τρίτο ανήκε σε Κασιώτες πλοιοκτήτες, στον Κουλουκουντή, τον Ρεθύμνη, τον Νικολάου, τον Μαυρολέοντα, τον Χατζηλία και άλλους.
Οι θυσίες σε ανθρώπους και περιουσίες υπήρξαν τεράστιες. Από συνολικά πληρώματα 20.000 ανδρών υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου 3.000. Από τα 500 ελληνικά φορτηγά πλοία, 211 βυθίστηκαν και 107 απωλέσθηκαν για άλλους λόγους. Από τα 55 επιβατηγά βυθίστηκαν τα 52. Από τα 700 καΐκια χάθηκαν τα 500. Σύμφωνα με τους κανόνες του πολέμου ένα πλοίο με ουδέτερη σημαία επιτρεπόταν να ελεγχθεί και αν διαπιστωνόταν ότι μετέφερε πολεμικό υλικό βυθιζόταν μετά την απομάκρυνση του πληρώματος. Αυτά όμως ήταν ψιλά γράμματα την ώρα της παγκόσμιας καταστροφής. Τα πλοία βυθίζονταν αύτανδρα κι ακόμα κι όσοι από τα πληρώματα προσπαθούσαν να διαφύγουν πυροβολούνταν εν ψυχρώ. Προς τα γερμανικά υποβρύχια είχε δοθεί διαταγή, από τον πρώτο μήνα του πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1939: «Τα ελληνικά (εμπορικά)πλοία πρέπει να θεωρούνται ως εχθρικά… Κατά τις επιθέσεις τα υποβρύχια να παραμένουν αθέατα…»
Από τα ανδραγαθήματα του εμπορικού μας στόλου, ξεχωρίζει η επιτυχής επιχείρηση του πλοίου «Νικόλαος Γ. Κουλουκουντής» που στις 2 Φεβρουαρίου του 1943 κατόρθωσε να μπει στο λιμάνι της Λιβύης και να εκφορτώσει πολύτιμα καύσιμα για το 8ο Βρετανικό Στράτευμα. Ο ίδιος ο Τσώρτσιλ, ο Άγγλος Πρωθυπουργός, επισκέφθηκε δύο ημέρες αργότερα το πλοίο για να συγχαρεί τον κυβερνήτη και το πλήρωμα.
Τέτοιους αγώνες έδωσυ γαλουχηθήκαμε από αυτούς ή από τις αρχές που έδωσαν στα παιδιά τους. Τα Δωδεκάνησα, είναι το τελευταίο ελληνικό έδαφος που, μέχρι σήμερα, αξιώθηκε την ένταξη στον εθνικό κορμό, γι’ αυτό κι εμείς οι Δωδεκανήσιοι αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τα λόγια του ποιητή, του Οδυσσέα Ελύτη:
Ήρθαν ντυμένοι «φίλοι»
Αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
Το παμπάλαιο χώμα πατώντας
Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους

Ο ίδιος ο Ελύτης έχει γράψει ένα ποίημα ειδικά για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου. Ονομάζεται «Δώδεκα νήσων Άγγελος», γράφτηκε το 1946, πρωτοδημοσιεύτηκε, πολλά χρόνια αργότερα, το 1965, στο περιοδικό Εποχές, και περιελήφθη τελικά στην ποιητική του συλλογή «Τα Ετεροθαλή» που κυκλοφόρησε το 1974.
Το ποίημα που αναφέρθηκε πέρυσι, στην ομιλία για το Ολοκαύτωμα της Κάσου σε αυτόν τον ναό, δεν έχει συνδεθεί όσο θα έπρεπε με τη μεγάλη σημερινή επέτειο σε εθνικό και δωδεκανησιακό επίπεδο. Σε αυτό ο Χελιδονοδρόμος Ερμής περνά πάνω από όλα τα νησιά και μεταφέρει το μήνυμα της ελευθερίας «κατά των Αθηνών το κάστρο που ριγά».
Οι συγκλονιστικές εικόνες του Ελύτη μας μεταφέρουν στις βαθιές εικόνες των νησιών, στα στοιχεία που μένουν αναλλοίωτα στο χρόνο.
Το πρωί με φοινικιάς Ροδίτισσας
Κλωνάρι τον αιθέρα καίοντας χύνεται
Πάνω από της Ανατολής την ορασιά
Και πιο κάτω:
Πάει, πετάει, μα στις ψυχές χτυπά
Καμπάνα σηκωμού κι αρνάδας λύτρωση […]
Μαϊστραλίζουν οι μανταρινιές της Κάλυμνος
Κι ακούν μισάνοιχτα της Κάσος
Τα όστρακα.

Αναζητήσαμε, Κυρίες και Κύριοι, μέσα από τα γεγονότα και μέσα από τη μετουσίωση τους σε τέχνη, την ψυχή της Ιστορίας που οδήγησε στη σημερινή λυτρωτική ημέρα. Στην ημέρα που για πρώτη φορά εορτάστηκε επίσημα η λευτεριά στα πολύπαθα νησιά μας. Οι όχι και τόσο μακρινοί μας πρόγονοι γονάτισαν εκείνη την ημέρα μπροστά σε αυτό που τόσο λαχτάρησαν: την Ελληνική Σημαία!
Ας φροντίσουμε να κρατήσουμε μέσα μας τη βαθιά συγκίνηση εκείνης της ημέρας. Ας μάθουμε το παρελθόν μας. Ας νιώσουμε τις ανάσες εκείνες, γιατί με τη γνώση του παρελθόντος ο άνθρωπος κατανοεί καλύτερα όσα συμβαίνουν στους δικούς του καιρούς. Κι ασφαλώς –δυστυχώς- δεν είναι η ώρα της επανάπαυσης.

Γιάννης Ηλ. Εμίρης

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ 2018
Ναός Αγίου Σπυρίδωνος, Φρυ Κάσου