'Αννα Κομνηνή!

Αφιέρωμα στην 'Αννα Κομνηνή. 

Σαν σήμερα, γεννιέται το 1083 στην Πορφύρα των ανακτόρων.

ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ

                                    Ρώσικα έργα ζωγραφικής.

 "Το Δεκέμβρη του 1083, η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα, σύζυγος του Αλεξίου Κομνηνού, περίμενε την ώρα να γεννήσει στο δωμάτιο του Ιερού Παλατιού που ονόμαζαν Πορφύρα, όπου σύμφωνα με την παράδοση έπρεπε να γεννιούνται οι αυτοκρατορικοί γόνοι, οι οποίοι γι' αυτό ακριβώς το λόγο ονομάζονταν πορφυρογέννητοι. Η στιγμή πλησίαζε, αλλά ο Βασιλεύς απουσίαζε από την Κωνσταντινούπολη λόγω της εμπλοκής του στον πόλεμο με τους Νορμανδούς. Τότε η νεαρή γυναίκα έκανε μία όμορφη χειρονομία. Καθώς αισθανόταν τους πρώτους πόνους, έκανε πάνω στην κοιλιά της το σταυρό της και είπε : "Περίμενε λίγο ακόμη παιδάκι μου, μέχρι να επιστρέψει ο πατέρας σου". Ακούγοντας αυτά τα λόγια, η μητέρα της Ειρήνης, φρόνιμη και σοφή γυναίκα, θύμωσε πολύ : "Και τι θα γίνει αν έρθει ο άντρας σου μετά από ένα μήνα ; Πως μπορείς να το ξέρεις ; Και τι θα κάνεις μέχρι τότε για να αντέξεις τους πόνους ; Τα γεγονότα, ωστόσο, δικαίωσαν τη νεαρή γυναίκα. Τρεις μέρες αργότερα, ο Αλέξιος έφτανε στην Κωνσταντινούπολη, προλαβαίνοντας να κρατήσει στην αγκαλιά του τη νεογέννητη κόρη του. 'Ετσι, με το θαύμα αυτό που σημάδεψε την γεννησή της, ήρθε στον κόσμο η 'Αννα Κομνηνή, μία από τις πιο εξαίρετες και διάσημες πριγκίπισσες που έζησαν στην Αυλή του Βυζαντίου" (Charles Diehl, Figures Byzantines, Παρίσι, 1908 - Σημ. Oι ημερομηνίες του Diehl δεν συμφωνούν απόλυτα με αυτές που θεωρούνται σήμερα πιο έγκυρες).  

 "Σπάνια η αγάπη για τα γράμματα, και κυρίως για τα έργα των Αρχαίων υπήρξε τόσο διαδεδομένη όσο στο Βυζάντιο των Κομνηνών... Μπροστά σε μία τέτοια αναγέννηση της κλασικής κουλτούρας, μία αυτοκρατορική πριγκίπισσα, ιδίως αν διέθετε την εξαιρετική ευφυία της 'Αννα Κομνηνής, δεν μπορούσε να αρκεστεί στην κάπως στοιχειώδη μόρφωση που λάμβαναν οι γυναίκες του Βυζαντίου. 'Εμαθε όλα όσα μπορούσαν να μαθευτούν στην εποχή της, τη ρητορική και τη φιλοσοφία, την ιστορία και τη λογοτεχνία, τη γεωγραφία και τη μυθολογία, την ιατρική και τις επιστήμες" (Charles Diehl, Figures Byzantines).

  Η Σχολή των Αθηνών (1511), έργο του Raphael (με τους Αριστοτέλη και Πλάτωνα στο κέντρο, και τον ίδιο τον Raphael με τη μορφή του Απελλή στην πάνω δεξιά γωνία του πίνακα). "Διάβασε τους μεγάλους ποιητές της αρχαιότητας, τον 'Ομηρο και τους λυρικούς, τους τραγικούς και τον Αριστοφάνη, τους ιστορικούς όπως τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο, τους ρήτορες όπως τον Ισοκράτη και τον Δημοσθένη. Διάβασε τις πραγματείες του Αριστοτέλη και τους Διαλόγους του Πλάτωνα και από την επαφή αυτή με τους περίφημους συγγραφείς διδάχθηκε την τέχνη της σωστής έκφρασης καθώς και τα πιο τέλεια επιτεύγματα του ελληνισμού. Μπορούσε να απαγγείλει με άνεση Ορφέα και Τιμόθεο, Σαπφώ και Πίνδαρο, Πορφύριο και Πρόκλο, την Ποικίλη Στοά και την Ακαδημία" (Charles Diehl, Figures Byzantines).  

                                    Η 'Αννα Κομνηνή. 

   Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, πατέρας της 'Αννας Κομνηνής και αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 1081 ως το 1118.

    Η Ειρήνη Δούκα (ή Δούκαινα), μητέρα της 'Αννας Κομνηνής.

  Ο Ιωάννης Β΄Κομνηνός (αδερφός της 'Αννας) και η συζυγός του Ειρήνη (από ψηφιδωτή παράσταση στην Αγία Σοφία). Μάταια συνομώτησαν εναντίον του η αδερφή του και η μητέρα του που προτιμούσαν για τη διαδοχή του Αλεξίου τον Καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο, σύζυγο της Άννας Κομνηνής. Ο Ιωάννης Β' έλαβε από τον ετοιμοθάνατο πατέρα του το αυτοκρατορικό δαχτυλίδι ("σφραγιστήρα δακτύλιον") και κυβέρνησε από το 1118 μέχρι το θάνατό του το 1143.  

                             Ιωάννης Β΄Κομνηνός και Ειρήνη.

  Απόσπασμα από το "τυπικό" της Αγίας Μονής της Κεχαριτωμένης στην Κωνσταντινούπολη, όπως το συνέταξε η ίδια η αυτοκράτειρα Ειρήνη Δούκα. Στη Μονή αυτή κατέφυγε η Άννα Κομνηνή όταν εγκατέλειψε τις ελπίδες της για τη διαδοχή του θρόνου. Εκεί έγραψε και την Αλεξιάδα, την επική εξιστόρηση της βασιλείας του πατέρα της που την κατέστησε πρώτη γυναίκα ιστοριογράφο.  

 '                    Αννα Κομνηνή (ρώσικη ζωγραφική).

  Ο Αλέξιος Κομνηνός, η 'Αννα Κομνηνή, ο στρατηγός Βελισάριος και ο στρατηγός Μανιάκης (ενδυματολογικές επιλογές).

                          Η 'Αννα Κομνηνή υπαγορεύει την Αλεξιάδα.  

                             Η πρώτη Σταυροφορία (1095 - 1099).  

Bohémond Ier d'Antioche, γάλλος πρίγκιπας, εκ των αρχηγών της πρώτης Σταυροφορίας. Κατέλαβε την Αντιόχεια το 1098 (η γκραβούρα του Gustave Doré τον δείχνει να σκαρφαλώνει μόνος του στα τείχη της πόλης), αλλά εναντιώθηκε αργότερα στους Βυζαντινούς και υποχρεώθηκε να δώσει έναν ταπεινωτικό όρκο υποτέλειας στον Αλέξιο. Η 'Αννα Κομνηνή τον είχε γνωρίσει ήδη από την ηλικία των δεκατεσσάρων, και είναι εμφανές με τον τρόπο που τον περιγράφει στην Αλεξιάδα ότι άσκησε πάνω της μία έντονη γοητεία που αντιμαχόταν την αποστροφή. "Περνούσε τους πιο ψηλούς κατά έναν πήχη. Είχε επίπεδη κοιλιά και φαρδείς ώμους και στέρνο. Δεν ήταν ούτε αδύνατος, ούτε παχύς. Είχε δυνατά μπράτσα, και χέρια σαρκώδη και λίγο μεγάλα. Αν τον παρατηρούσες, έβλεπες ότι ήταν λίγο σκυφτός. Το  δέρμα του ήταν πολύ λευκό και τα μαλλιά του προς το ξανθό. Δεν σκέπαζαν τ' αυτιά του, ούτε ανέμιζαν όπως των άλλων Βαρβάρων. Αδυνατώ να πω τι χρώμα ήταν τα γένια του, ίσως κοκκινόξανθα. Τα μαγουλά του και το πιγούνι του ήταν ξυρισμένα. Τα μάτια του, γαλάζια με πράσινες θαλασσινές ανταύγειες, αποκάλυπταν την ανδρεία και τη βία του. Τα πλατιά του ρουθούνια εισέπνεαν ελεύθερα τον αέρα, σε συγχρονισμό με την καρδιά που χτυπούσε μέσα σ' αυτό το πλατύ στήθος. Αυτό το πρόσωπο είχε κάτι το ελκυστικό, μόνο που το κατέστρεφε ο τρόμος.  Σ' αυτό το βλέμμα, σ' αυτήν τη κορμοστασιά, δεν διέκρινες κάτι ευγενικό, αλλά κάτι απάνθρωπο. Ακόμη και το χαμογελό του μου φαινόταν περισσότερο σαν απειλητικό σκίρτημα. 'Ολα σ' αυτόν μαρτυρούσαν την πονηριά και τα τεχνάσματα. Ο λόγος του ήταν ακριβής, αλλά οι απαντήσεις του εντελώς ασαφείς". ('Αννα Κομνηνή, Αλεξιάδα, πρόχειρη μετάφραση από τα γαλλικά). 

  Το ξεκίνημα της πρώτης Σταυροφορίας.

   Hugues Ier de Vermandois, γιος του γάλλου βασιλιά Henri Ier και της Anne de Kiev. Συμμετείχε στην πολιορκεία της Αντιόχειας, αλλά απουσίαζε από την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Οι τύψεις και η ντροπή τον έφεραν πίσω στην Παλαιστίνη όπου τραυματίστηκε και πέθανε. Δεξιά, σε ένα χειρόγραφο του 15ου αι., ο Hugues Ier με τον Αλέξιο Α' (Εθνική Γαλλική Βιβλιοθήκη, BNF).  

   Ο Robert de Normandie στην πολιορκεία της Αντιόχειας. 'Εφτασε μέχρι την Ιερουσαλήμ αλλά πέθανε στο δρόμο της επιστροφής σε ηλικία 25 ετών. Πίνακας του γάλλου ζωγράφου Jean-Joseph Dassy (1838).

  Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός υποδέχεται τον γάλλο ιππότη Godefroy de Bouillon, πρώτος άρχοντας του βασιλείου της Ιερουσαλήμ, μετά την Α' Σταυροφορία.    

 Loreena McKennitt, Kecharitomene, από το άλμπουμ "An Ancient Muse".  

 "Στα χρόνια του Αλεξίου Κομνηνού σταθεροποιήθηκε όχι μόνο η αυτοκρατορία αλλά και η αυθεντία του αυτοκράτορα. Αλλά η αυτοκρατορία των Κομνηνών διαφέρει ουσιαστικά στην εσωτερική δομή της από το αυστηρά συγκεντρωτικό κράτος της μέσης βυζαντινής περιόδου. Την εποχή των Κομνηνών χαρακτηρίζει η επιτάχυνση στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας και οι φεουδαρχικές δυνάμεις της επαρχίας, εναντίον των οποίων είχαν αγωνισθεί με αποφασιστικότητα οι αυτοκράτορες του δέκατου αιώνα, έγιναν οι κύριοι στυλοβάτες του νέου κρατικού μηχανισμού. Ο Αλέξιος έδωσε το προβάδισμα στους κοινωνικά ισχυρότερους παράγοντες, οι οποίοι είχαν επιζήσει παρά την αντίδραση της κεντρικής εξουσίας στους μέσους βυζαντινούς χρόνους και πάνω σ' αυτούς οικοδόμησε τη νέα κρατική και στρατιωτική οργάνωση. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το μυστικό της επιτυχίας του καθώς και τα όριά της. Το Βυζάντιο εγκατέλειψε οριστικά τα άλλοτε σταθερά θεμέλιά του· η στρατιωτική, οικονομική και νομισματική του ισχύς περιορίσθηκε σε μεγάλο βαθμό. Έτσι εξηγείται το γεγονός γιατί το μεγαλείο της εποχής των Κομνηνών δεν είχε διάρκεια αλλά το διαδέχθηκε η κατάρρευση του βυζαντινού κράτους. Στην ανάπτυξη της φεουδαρχίας συνέβαλε επίσης η επαφή με τη Δύση. Η μοίρα θέλησε ώστε το Βυζάντιο να έλθει σε στενή επαφή με το δυτικό κόσμο, όταν η εκκλησιαστική κοινωνία – κι αυτό σημαίνει για την εποχή αυτή, η πνευματική επικοινωνία γενικά  –  είχε πια διακοπεί. Μίσος και αποστροφή ήταν τα αισθήματα που έτρεφαν μεταξύ τους οι Βυζαντινοί και οι Δυτικοί και η στενότερη επαφή όξυνε ακόμη περισσότερο τον ανταγωνισμό. Πάντως από την εποχή αυτή αρχίζει να γίνεται αισθητή η επιρροή της Δύσεως πάνω στο Βυζάντιο με πολλούς τρόπους, τόσο στον πολιτιστικό όσο και στον πολιτικό τομέα. Βέβαια η επικράτηση της φεουδαρχίας στο βυζαντινό κράτος ήταν αποτέλεσμα της εσωτερικής του εξελίξεως. Ωστόσο είναι φυσικό ότι δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο από τη δημιουργία των πολλών λατινικών ηγεμονιών στην Εγγύς Ανατολή, όπου επικρατούσε ο πιο γνήσιος τύπος της δυτικής φεουδαρχίας. Οι σχέσεις των αρχηγών των σταυροφόρων με τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α', που διαμορφώθηκαν κατά τα δυτικά πρότυπα, έφεραν νέες πολιτικές αρχές στον κόσμο του Βυζαντίου. Η σχέση αυτή της υποτέλειας επεκτάθηκε σύντομα και σε άλλους ηγεμόνες της βυζαντινής επικράτειας και έτσι έγινε τελικά ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του μεταγενέστερου βυζαντινού κράτους". Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους (αναδημοσίευση από το Feltor's Blog).  

ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ Ο Σπύρος Στάβερης είναι φωτογράφος. Υπεύθυνος φωτογραφίας της LIFO από το πρώτο τεύχος της. Στο LIFO.gr διατηρεί την προσωπική στήλη A/Λ/Μ/Α/Ν/Α/Κ.

Πηγή: www.lifo.gr

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ: https://www.lifo.gr/team/sansimera/340