Η Βιβλιοθήκη της Μονἠς Πάτμου

Ο ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΠΟΡΦΥΡΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΣΤΗΝ ΠΆΤΜΟ. ΜΕΓΑΛΗ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ  ΣΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ !!!!!!!

 

 του Νίκου Μελιανού

Σ’ όλους είναι γνωστό πως η Μονή της Πάτμου ,από τα χρόνια ίδρυσής της και μέχρι σήμερα αποτελεί λαμπρό παράδειγμα Πνευματικής δραστηριοποίησης, Κέντρο Ορθοδοξίας, Πνευματικό Φάρο, και τούτο οφείλεται στα εκτός των άλλων διασωθέντα κειμήλια αλλά και στη μεγάλη, πλούσια  και ιστορική βιβλιοθήκη της με τα περίφημα χειρόγραφα, μεταξύ των οποίων δεσπόζει το αρχαιότερο χειρόγραφο του 6 αιώνα αυτό του ΠΟΡΦΥΡΟΥ ΚΩΔΙΚΑ του μόνου γραμμένου σε πορφυρή περγαμηνή με τα γράμματα να έχουν γραφεί με την κεφαλαιογράμματη γραφή κυρίως όμως επειδή σύμφωνα με μαρτυρίες υπήρχε χώρος ειδικά για συγγραφείς και αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε από τον μαθητή του Α.Ι ΘΕΟΛΟΓΟΥ,τον Πρόχορο, ο οποίος έγραψε το ευαγγέλιο σε κομμάτια παπύρου και κατόπιν τα καθαρόγραφε σε φύλα περγαμηνής. Από τότε δε μέχρι και την άφιξη του Οσίου Χριστοδούλου ο οποίος έφερε μαζί του ένα σημαντικό αριθμό βιβλίων, η σημερινή βιβλιοθήκη της Μονής , ανάγει την ίδρυσή της στον ίδιο τον κτήτορά της.

Το σκευοφυλάκιο και η βιβλιοθήκη είναι η γραπτή ιστορία τόσο της Μονής, όσο και ολόκληρου του νησιού .Άλλωστε μέσα στα πολύτιμα και ανεκτίμητα έγγραφά της υπάρχει το ιδρυτικό και παραχωρητικό χρυσόβουλο με το οποίο ο αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Αλέξιος Α΄ ο Κομνηνός παραχωρεί την Πάτμο στο μοναχό Χριστόδουλο το 1088. Κρυμμένη στα σπλάχνα της Μονής σαν να θέλει η ίδια η Μονή να διαφυλάξει τον αμύθητο θησαυρό που κρύβει ,βρίσκεται η βιβλιοθήκη η οποία έχει μεγάλη ιστορία από την εποχή του ιδρυτή της Μονής Οσίου Χριστοδούλου ,αφού ο αρχικός πυρήνας σύστασης της υπήρξε μέρος της συλλογής βιβλίων του ίδιου του ΟΣΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ. Ο αρχικός πυρήνας των βιβλίων της σημερινής βιβλιοθήκης αποτελούνταν από κώδικες που διέσωσε με προσωπικούς αγώνες τα επόμενα χρόνια από την καταστροφή των λατρευτικών κέντρων από τους Τούρκους.

Σήμερα ανά τον κόσμο υπάρχουν διασωθέντες 4 μόνο γνωστοί Πορφυροί κώδικες γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα και είναι του 6oy αιώνα. Πρώτος όμως και πιο φημισμένος είναι ο περί ου ο λόγος codex purpureous Petropolitanus πιο γνωστός ως Πορφυρούς Κώδικας 67.
Από την πολυτέλεια της κατασκευής του και τη μεγαλοπρέπεια της εμφανίσεώς του συμπεραίνουμε ότι πρόκειται για αυτοκρατορικό κώδικα τον οποίο είτε τον είχε χρησιμοποιήσει ο ίδιος ο αυτοκράτορας είτε τον προσέφερε ως δώρο κάπου.

Ο συγκεκριμένος κώδικας αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα χειρόγραφα με κείμενα των ευαγγελίων που σώζονται στον Ελληνικό χώρο και πρόκειται για έργο σπουδαίας ιστορικής ,θεολογικής ,αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας .Ως προς τη χρονολόγησή του γενική είναι η ομολογία και οι διαπιστώσεις των κατά καιρούς παλαιογράφων που έχουν μελετήσει τον κώδικα ότι ανάγεται στον 6 αιώνα την περίοδο δηλαδή που κυριαρχεί η αυτοκρατορική προσωπικότητα του Ιουστινιανού.

Και όπως η πορφύρα ,το πιο βασιλικό από τα πορφυρά δωμάτια, ή τα πορφυρά ιμάτια αποδείκνυαν την αυτοκρατορική αξία και περιωπή ,έτσι και οι πορφυροί κώδικες ήταν βιβλία αυτοκρατορικά ,όπως εκτός από τον παρόντα κώδικα είναι η επονομαζόμενη Γένεσης της Βιέννης ,το ευαγγέλιο του Rossano ,το ευαγγέλιο του Βερατίου, και το ευαγγέλιο της Σινώπης .Έχει αναφερθεί ότι πιθανός τόπος της κατασκευής και της γραφής του κώδικα είναι η περιοχή της Αντιόχειας ή η Συρία. Τίποτα όμως δεν αποκλείει και την Κωνσταντινουπολίτικη προέλευσή του.

Έχει θεωρηθεί ότι το χειρόγραφο προέρχεται από το αυτοκρατορικό εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων της Κωνσταντινούπολης –το scriptorium-και διαμελίστηκε για πρώτη φορά ίσως από τους σταυροφόρους το 12 αιώνα .Το μεγαλύτερο μέρος του παραμένει στο Σαρμουσακλί της Καππαδοκίας ως το 1896 οπότε αγοράστηκε από τον τσάρο Νικόλαο Β΄ και κατέληξε στην Αγία Πετρούπολη .Πρόκειται για έργο μέγιστων διαστάσεων 337 χ 288χιλ. και ελάχιστων 303 χ 265 χιλ. και η περγαμηνή είναι καλά επεξεργασμένη τα δε κείμενα είναι πάνω στην πορφυρού χρώματος περγαμηνή και τα γράμματα είναι μεγάλα και συμμετρικά, η γραφή είναι η κεφαλαιογράμματη με ασημένιο μελάνι εκτός των Ιερών Ονομάτων , Ιησούς, Χριστός ,Υιός ,Θεού ,Σωτήρ τα οποία καταγράφονται με χρυσό.

Από τη σχετική πλούσια βιβλιογραφία γίνεται γνωστό ότι ο πορφυρός κώδικας των ευαγγελίων της Πάτμου-Πετρουπόλεως συνίσταται από τα εξής σωζόμενα μέλη : 182 φύλλα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη,  33 φύλλα στη μονή της Πάτμου,6 φύλλα στην Αποστολική Βιβλιοθήκη στο Βατικανό, 4 φύλλα στη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου του Λονδίνου,2 φύλλα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας στη Βιέννη,   1 φύλλο στη Βιβλιοθήκη Μόργκαν στη Νέα Υόρκη, 1 φύλλο στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, 1 φύλλο στο Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης, και 1 φύλλο στην ιδιωτική συλλογή του μαρκήσιου Α .Spinola στην πόλη Λέρμα κοντά στη Γένοβα.

Φυσικά η σημασία του περιεχομένου του Πορφυρού Κώδικα είναι μεγάλη καθώς ο κώδικας συγκαταλέγεται στις πηγές των κειμένων της Καινής Διαθήκης.

Το Δεκέμβριο του 2002 έγινε ομοιογραφική αναπαραγωγή του Κώδικα και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ο Πορφυρούς Κώδικας ενοποιημένος και ολοκληρωμένος με τα 279 φύλλα του.  Οι διαστάσεις της έκδοσης είναι 42 χ 32 εκατοστά με πρόλογο του Πέργης Ευάγγελου, και επιμέλεια του Αγαμέμνονα Τσελίκα. Διατίθεται από τις εκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ και προσφέρεται σε χειροποίητη κασετίνα κοσμημένη με τα αγιογραφικά ποικίλματα του πρωτοτύπου και εμπεριέχει μεγενθυντικό φακό υψηλής ευκρίνειας και συνοδευτικό τόμο με τις επιστημονικές αναλύσεις για την ιστορική διαδρομή του χειρογράφου και την αξία των κειμένων του.

Το αποθησαυρισμένο υλικό της βιβλιοθήκης της Μονής μπορεί να καταταγεί σε 3 κατηγορίες : στους Κώδικες-χειρόγραφα, τα παλαίτυπα, και τα έγγραφα. Έτσι εκτός του Πορφυρού Κώδικα στην πρώτη κατηγορία των χειρόγραφων Κωδίκων η βιβλιοθήκη κοσμείται από περισσότερους από 1.100 χειρόγραφους Κώδικες που αναφέρονται στην Κλασσική έως τη Μεταβυζαντινή περίοδο .Στην κατηγορία των παλαιτύπων-εντύπων περιλαμβάνονται περίπου 5.000 σώματα με το αρχαιότερο να είναι η ανθολογία διαφόρων αρχαίων επιγραμμάτων που τυπώθηκε στη Φλωρεντία το 1494.

Δεύτερο σε αρχαιότητα είναι η Θεοδώρου γραμματικής εισαγωγή που τυπώθηκε στη Βενετία το 1495 και τρίτο σε αρχαιότητα είναι τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου που τυπώθηκε στη Φλωρεντία το 1496.Από τα έντυπα αυτά ,διαπιστώνεται ότι οι Πάτμιοι μοναχοί συμπαθούσαν το νεοπλατωνισμό του Αμμωνίου και του Σιμπλικίου , όπως και τις τραγωδίες ,τις ποιητικές συλλογές και ανθολογίες επιγραμμάτων. . Στην Τρίτη κατηγορία αυτή των εγγράφων συμπεριλαμβάνονται 13.000 έγγραφα στα οποία ανήκουν και τα ιδρυτικά κτητορικά χρυσόβουλα και αναφέρονται στις σχέσεις της Μονής με τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες ,το Πατριαρχείο ,την Οθωμανική αυτοκρατορία τους Δυτικούς ηγεμόνες καθώς και στις οικονομικές και άλλες σχέσεις που είχε αναπτύξει η Μονή με τις γειτονικές της περιοχές αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου .

 

Ακόμη αναφέρονται και αφορούν την ίδρυση της Μονής ,τα μετόχια, τις κτήσεις καθώς και στα ποικίλα προνόμια της Μονής Θεολόγου. Ο κύριος όγκος των εγγράφων είναι γραμμένος στην ελληνική γλώσσα ενώ στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνονται και πολλά ξενόγλωσσα όπως Λατινικά 68,Ρουμανικά 36, Τουρκικά 1300 και άλλα .Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί οι Τούρκοι με αυτά δηλώνουν το σεβασμό τους προς τη Μονή παραχωρώντας της προνόμια ,ενώ σήμερα το ελληνικό Κράτος αλλά δυστυχώς και ο Δήμος της Πάτμου προσπαθούν να απεμπολήσουν την όποια περιουσία της έχουν αφήσει όλοι οι καλοθελητές.

Και αν απορεί βέβαια κάποιος για τον πλούτο της βιβλιοθήκης της Μονής πέραν του αρχικού μικρού αριθμού βιβλίων του ιδρυτή της Μονής Οσίου Χριστοδούλου ,θα διαπιστώσει ότι αυτή διευρύνθηκε με διάφορες χορηγίες από τους αυτοκράτορες Αλέξιο, Ιωάννη και Μανουήλ Κομνηνό και έτσι αρχικά εμπλουτίστηκε η βιβλιοθήκη στην οποία οι νέες προσκτήσεις οφείλονταν σε διάφορες δωρεές προς το Μοναστήρι ως έκφραση αυτοκρατορικής ευαρέσκειας ,πατριαρχικής χάριτος ή ιδιωτικής ευλάβειας ,είτε σε δωρεές μικρών ατομικών βιβλιοθηκών που εντάσσονταν στη Μονή.
Κατά τη διάρκεια του 12 αιώνα πλήθυναν οι δωρεές προς το μοναστήρι από τα γύρω νησιά ,Ρόδο ,Χίο, Κρήτη , ενώ μέχρι τα τελευταία Βυζαντινά χρόνια η βιβλιοθήκη γινόταν αποδέκτης πολύτιμων βιβλίων ,χαρτών ,δικαιωμάτων ,εικόνων και ιερών κειμηλίων τα οποία συνήθως έφερναν μαζί τους οι πρόσφυγες μοναχοί για να τα περισώσουν από τους Οθωμανούς.

Η ακμαία παρουσία στις μέρες μας της Μονής Πάτμου ,της οποίας οι μοναχοί ως θεματοφύλακες του θησαυρού που υπάρχει μαζί και με τη συνδρομή ενός ακούραστου υπαλλήλου του Γιάννη Μ. Μελιανού ο οποίος έχει προσληφθεί από τη Μονή ,και ο οποίος είναι άριστος γνώστης του αντικειμένου, μεριμνούν ιδιαίτερα για την επιστημονική αξιοποίηση των καταλοίπων του ιστορικού παρελθόντος, εγγυώνται τη διαρκή και επιστημονική αξιοποίηση της βιβλιοθήκης . Μουσειακές συλλογές, βιβλιοθήκες ,αρχειοθήκες ,αναγνωστήρια ,τεχνικός εξοπλισμός, συνεργασία με επιστημονικά Ιδρύματα και ειδικούς επιστήμονες ,εκδόσεις ,εξειδικευμένοι μοναχοί και πρόθυμη συμπαράσταση στο έργο των ερευνητών καθιστούν τη Μονή της Πάτμου ,εκτός των άλλων και εκσυγχρονισμένο κέντρο μελέτης, προαγωγής της επιστήμης και πνευματικής καλλιέργειας. 

Κατά τη διάρκεια της πολυετούς προσπάθειας για τη διατήρηση και διαφύλαξη των χειρογράφων και του άλλου σπουδαίου πλούτου της Μονής έγιναν εργασίες για την καλύτερη συντήρηση, και προστασία του τόσο πλούσιου και ευαίσθητου υλικού και οι εργασίες αυτές ξεκίνησαν το 19 αιώνα χωρίς τα αναμενόμενα αποτελέσματα .Όμως κατά τη διάρκεια του 20 αιώνα ξεκίνησε ένα μεγαλεπήβολο έργο που θα πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις για να τοποθετηθούν με ασφάλεια τα χρήζοντα συντήρησης κείμενα. Έτσι ξεκίνησε το έργο αποκατάστασης, ένα έργο το οποίο διήρκεσε 10 ολόκληρα χρόνια και ξεκίνησε από την ηγουμενία Ισιδώρου Κρικρή και κορυφώθηκε επί Θεοδωρήτου Μπουρνή, μετά το θάνατο του οποίου ανέλαβε πάλιν ηγούμενος ο μακαριστός Ισίδωρος.

 

Σήμερα η βιβλιοθήκη της μονής που ανασυγκροτήθηκε στο χώρο των θεμελίων του νέου μουσείου με σχέδια και επίβλεψη του κ. Κώστα Στάικου, εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Δημήτριο Α’, θεωρείται ως μία από τις σημαντικότερες και αρτιότερα οργανωμένες, μεταξύ των βιβλιοθηκών της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης και είναι από τις ελάχιστες μοναστηριακές βιβλιοθήκες που έφτασαν ως τις μέρες μας χωρίς να καταστραφεί ολοσχερώς το περιεχόμενό τους.

Η βιβλιοθήκη στεγάζεται σε έναν από τους ασφαλέστερους χώρους της Μονής και έχει εξοπλιστεί με όλα τα μέσα συντήρησης και διατήρησης του βιβλιακού της πλούτου ,που δεν περιορίζεται βέβαια μόνο στα χειρόγραφα ,αλλά και στα πάμπολλα έντυπα και το πολυτιμότατο αρχείο της, ώστε να αποτελεί κόσμημα και καύχημα της Μονής, πραγματικό Ψ Υ Χ Η Σ  Ι Α Τ Ρ Ε Ι Ο Ν,  όπως αναφέρει η μαρμάρινη εξωτερική της επιγραφή .

Κάνει δε ανέξοδη αλλά σπουδαία διαφήμιση επί καθημερινής βάσεως ,αφού ειδικοί επιστήμονες από όλο τον κόσμο προστρέχουν στα φώτα της πλουτίζοντας ολοένα τις γνώσεις μας για τον Ελληνικό και τον Χριστιανικό πολιτισμό.

Μετά από όλα αυτά υπάρχει κάποιος ο οποίος να μην αισθάνεται υπερήφανος για το ότι εξαιτίας της Μονής ,το νησί του είναι ξεχωριστό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό ,σε όλους τους τομείς του κοινωνικού ,θρησκευτικού ,πνευματικού ,πολιτιστικού και πολιτισμικού βίου και να εξακολουθεί να αμφιβάλει για τη μεγάλη προσφορά της Μονής στη ζωή των κατοίκων;

Φυσικά όχι ,εκτός από εκείνους που επιβουλεύονται και εποφθαλμιούν την περιουσία της Μονής , προβάλλοντας ένα άλλο αφήγημα το οποίο ίσως χρειάζεται στην πολιτική σκακιέρα. Μάλλον δεν θα τους περάσει.
Το πόνημα αυτό αφιερώνεται στη διαρκή και αδιάλειπτη συνεισφορά της Μονής Πάτμου στον Οικουμενικό Χριστιανισμό, καθώς και στον Παγκόσμιο θρησκευτικό Πολιτισμό.

Επιλεκτική βιβλιογραφία:
Μελιανός Γιάννης : Η βιβλιοθήκη της Μονής Πάτμου.
Κομίνης Αθανάσιος: Πατμιακή βιβλιοθήκη.
Τσελίκας Αγαμέμνων : Θέματα Ελληνικής Παλαιογραφίας.
Παπαδόπουλος Στέλιος : Πάτμος ,βιβλιοθήκη Μονής.

Codex Purpureus.

 ΠΗΓΗ:https://www.patmostimes.gr/category/14965-o-perifimos-porfyros-kod-ikas-v-r-i-sketai-sti-vivliothiki-tis-ieras-monis-agiou-ioanni-tou-theologou-stin-patmo-megali-i-pnevmatiki-prosfora-tis-monis-ston-pagkosmio-politismo