Εμμανουήλ Ξάνθος

Ἐμμανουήλ Ξάνθος, 

ὁ Πρωτεργάτης τῆς Φιλικῆς Ἑταιρίας

Σάν σήμερα ἔφυγε ἀπό τή ζωή μιά μεγάλη, μιά τεράστια προσωπικότητα τοῦ Νησιοῦ μας. Ἕνας Μάρτυρας, ἕνας Ἅγιος, ἕνας λησμονημένος  «Εὐεργέτης» τῆς Πατρίδας μας,  τῆς Ἑλλάδας μας, τοῦ Ἔθνους μας. Ἄς εἶναι ἕνα ταπεινό, εὐλαβικόμνημὀσυνο τά λίγα αὐτά βιογραφικά του στοιχεῖα.Αἰωνία του ἡ μνήμη!

«Ἐμμανουήλ Ξάνθε,
«....Ἐγεννήθης εἰς τήν Πάτμον τῆς Δωδεκανήσου. Εἰς τόν τόπον τῶν Θείων ζοφερῶν ὀραμάτων καί ἀποκαλύψεων. Σοῦ ἔλαχεν ἡ χάρις νά ζήσης τήν ζωήν σου είς τό ἀποκαλυπτικόν ὅραμα της Πατρίδος, ἐλευθέρας. Εἰς μίαν τῶν φιλικῶν συναναστροφῶν σου 1813 ἐγνώρισες τόν Σκουφᾶν καί τόν Τσακάλωφ. Ὀνειροπολήσατε τήν πραγματοποίησιν τῆς Μεγάλης ἰδέας. Ἡ Φιλική Ἑταιρία συνεστήθη. Τάχα θά ὑπάρχουν ἄγγελοι φύλακες, καθώς τῶν ἀνθρώπων καί τῶν Πατρίδων! Θεοί ἐφέστιοι, ἡμίθεοι, πολιοῦχοι. Σᾶς ἤκουσαν. Τήν ὥραν ἐκείνην πού ὡρκίζεσθε, τίς οἶδε!, θά ἐτελεῖτο πανήγυρις πνευμάτων. Ἕν ἄστρον θά ὑπέτρεμε, καθώς ἐκεῖνο τῶν Μάγων. Κάποιος Θεός, καί μέσα εἰς τήν φάτνην, θά ἐγεννᾶτο...»
Κωστῆς Παλαμᾶς
(Μέρος τοῦ λόγου στἀ ἀποκαλυπτήρια τῆς προτομῆς τοῦ Ἐμμ. Ξάνθου στήν Ἀθήνα, στίς 21.12.1930).

Γεννήθηκε στήν Πάτμο τό ἔτος 1772. Γονεῖς του ἦταν ὁ Νικόλαος καί ἡ Δούκαινα. Παρακολούθησε μαθήματα στήν  ξακουστή Πατμιάδα Σχολή. Νεαρός  μετανάστευσε στην Τεργέστη, ὅποι ἀρχικά  εργάστηκε ως καταστιχογράφος σε εμπορικούς οίκους και στη συνέχεια ασχολήθηκε με το χονδρεμπόριο λαδιού. Κατά την άποψη του Καθηγητή της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Απόστολο Β. Δασκαλάκη: «... αν ο Ξάνθος παρέμενε ήσυχος εις τας εμπορικάς του ασχολείας, θα εξελίσσετο εις πλουσιώτατον ομογενή».

Το 1810, τον βρίσκουμε Γραμματέα στον εμπορικό του Βασιλείου Ξένου στην Οδησσό. Το φθινόπωρο του 1814, ιδρύεται ἡ Φιλική Εταιρία, μέ πρωτεργάτη τόν Ξάνθο. Το 1918, ανατέθηκε στον Ξάνθο να μεταβεί στην Πετρούπολη, κι εκεί να μυήσει στα της Φιλικής Εταιρίας τον Ιωάννη Καποδίστρια, τότε Υπουργό των Εξωτερικών της Μεγάλης Ρωσίας και να τον πείσει να δεχθεί τον πρώτο βαθμό του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής|. Υστερα από τη διπλωματική άρνηση του Καποδίστρια, αναλαμβάνει μόνος του την ιστορική ευθύνη να προσφέρει την Αρχηγία στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, Στρατηγό του Ρωσικού Στρατού, την οποία και αποδέχθηκε. Το 1837 ἐγκατεστάθηκε στην Αθήνα.
Ο Ξάνθος, με αναφορά του προς την Εθνοσυνέλευση το 1843, η οποία διασώζεται, ομολογεί ότι στερείται και αυτού του εκούσιου άρτιου. Η εφημερίδα της εποχής «Αγών», εστιγμάτισε το γεγονός, ότι ο Ξάνθος θα έφθανε, ασφαλώς, σε δεινότερη οικονομική κατάσταση, εάν η γυναίκα του, η Σεβαστή, δεν εφρόντιζε να πουλήσει τα στολίδια της και να κτίσει μια καλύβα, ένα σπιτάκι στην οδό Νικοδήμου, ακριβώς στη γωνιά που συναντάται σήμερα με την οδό Βουλής.

Χάρη στην πρόνοιά της είχε τρία κεραμίδια να βάλει από κάτω τό ασπρισμένο κεφάλι του. Επιπρόσθετα, και από την πενιχρή σύνταξη των 140 δραχμών που έπαιρνε από το Κράτος, έδινε τις 70 ως τοκοχρεωλύσιο για να καλύψει το χρέος του σπιτιού, που είχε πάρει συμπληρωματικά σαν δάνειο. Με πόση συγκίνηση θα θυμόταν τώρα, στη μιζέριά του, πως, ενώ συνωμοτούσαν στο σπιτάκι τους, στην Πόλη, το 1818, είχε πει μια νύχτα, η γυναίκα του Ξάνθου, στον Παπαφλέσσα:

«Εσείς μοῦ ανάψατε φωτιά στο σπίτι μου».
«Υποπτεύθηκαν, ότι ξέρει τα πάντα, ότι φοβάται και ότι είναι επικίνδυνη. Και είπαν στο Ξάνθο που τη λάτρευε, πως έπρεπε να λείψει από τη μέση. Ο δυστυχής, πάλαιψε να τους πείσει, ότι δεν ξέρει τίποτα».

«Επιτέλους, σκοτώστε την, τους είπε, αλλά βεβαιωθείτε πρώτα».
Στις 28 Νοεμβρίου  1851 ο Εμμανουήλ Ξάνθος πέθανε στην Αθήνα. Τον θρήνησε ολόκληρο το Εθνος.
Κατά την κηδεία του αποδόθηκαν τιμές Στρατηγού για να δικαιωθεί σε όλη του την έκταση και ο μεγαλύτερος λυρικός ποιητής της Αρχαίας Ελλάδος, ο Πίνδαρος: «Οπιθόμβρυτον αύχημα δόξας οίον αποιχομένων ανδρών δίαιταν μανύει και λογίοις και αοιδοίς. (Μόνον η μεταθανάτια κρίση της κοινής γνώμης, παρουσιάζει τη ζωή του θανόντος στους ιστορικούς και τους ποιητές).

Το Δεκέμβριο του 1930, η Πολιτεία τιμώντας τη μνήμη του πρωτεργάτη της Φιλικής Εταιρίας, τοποθέτησε την προτομή του  (τήν ὁποία κατασκεύασε μέ δικές του δαπάνες ὁ Σύλλογος Δωδεκανησίων Αἰγυπτιωτῶν) στην Πλατεία Φιλικής Εταιρίας στο Κολωνάκι Αθηνών. Ο Μεγάλος μας Ποιητής Κωστής Παλαμάς, με την ιδιότητα του Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, εκφώνησε κατάλληλο λόγο στην τελετή των Αποκαλυπτηρίων.
Το 1953, με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατό του, μεταφέρθηκαν τά ὀστᾶ του στη γενέτειρά του, στην Πάτμο, και τοποθετήθηκαν σε τύμβο, που κτίστηκε μπροστά από τό σπίτι που γεννήθηκε.

"Ο Πάτμιος".