Το Ρέκβιεμ

    Requiem - Mozart by Gardiner

Κανένα άλλο έργο του Μότσαρτ δεν συνδέεται τόσο άμεσα και εύγλωττα με τη ζωή και τον θάνατο του συνθέτη όσο το ημιτελές Ρέκβιεμ. Οι καλλιτεχνικές του αρετές, το γεγονός ότι αποτελεί το τελευταίο του έργο, αλλά κυρίως το ζήτημα της αυθεντικότητάς του, έχουν γίνει αφορμή για πλήθος συζητήσεων, από την εποχή της σύνθεσής του ως σήμερα, και έχουν τροφοδοτήσει μιαν ολόκληρη μυθολογία γύρω από τις συνθήκες γραφής του. Το μυστήριο του Ρέκβιεμ θα παραμείνει άλυτο, παρά τις αναρίθμητες εκτελέσεις και εκδόσεις του έργου, και παρά την ιστορική-επιστημονική έρευνα που χρονολογείται ήδη από τον 19ο αιώνα: ο συνθέτης το πήρε μαζί του στον τάφο για πάντα. Σήμερα, και παρά τις όποιες δίκαιες ενστάσεις, η κυριότερη ιστορική πηγή και, πολύ περισσότερο, η μοναδική μαρτυρία, παραμένει η ολοκλήρωση της παρτιτούρας αλλά και του έργου από τον νεαρό μαθητή του συνθέτη, Franz Xaver Sussmayr (Φραντς Ξάβερ Ζύσμαϋρ). 

Το τελευταίο έργο που συνέθεσε ο Μότσαρτ, αλλά έμεινε ανολοκλήρωτο, ήταν το περίφημο Requiem Κ.626 (σύνθεση νεκρώσιμης ακολουθίας). Η ιστορία του είναι η εξής: Το καλοκαίρι του 1791 ο κόμης Φράντς φον Walsegg, θέλοντας να τιμήσει την μνημη της νεαρής συζύγου του, ανέθεσε στον γλύπτη Γιόχαν Μάρτιν Φίσερ την κατασκευή ενός μαρμάρινου μνημείου και στον Μότσαρτ τη σύνθεση μιας νεκρώσιμης λειτουργίας. Ο κόμης ήταν ένας ενθουσιώδης, πλην ερασιτέχνης μουσικός, που συνήθιζε να διοργανώνει ιδιωτικές συναυλίες, όπου μεταμφιεσμένος παρουσίαζε έργα άλλων συνθετών ως δικά του. Το ίδιο σκόπευε να κάνει και με το Requiem του Μότσαρτ. Γι' αυτόν τον λόγο η παραγγελία του έργου δόθηκε στον συνθέτη μυστικά μέσω ενός αγγελιαφόρου. Τον αγγελιαφόρο αυτόν ο κόσμος αργότερα τον ονόμασε"ο Μαύρος αγγελιαφόρος" ή "ο Χάρος που ειδοποιεί τον συνθέτη για τον επερχόμενο θάνατο του". Γιατί, καθώς ο Μότσαρτ, ένα βράδυ, ανέβαινε στην άμαξα με την γυναίκα του, ο αγγελιαφόρος εμφανίστηκε σαν φάντασμα. Έσυρε τον μανδύα του και τον ρώτησε: "Τι γίνεται με το Requiem;". Ο Μότσαρτ δικαιολογήθηκε μιλώντας για το ταξίδι (πρόκειται για το ανέβασμα της όπερας La clemanza di Tito στην Πράγα) και την ανικανότητα επικοινωνίας με τον άγνωστο χορηγό. Παρ' όλα αυτά, θα ήταν το πρώτο του μέλημα, μετά την επιστροφή του, και ήταν στην διάθεση τού αγνώστου προσώπου αν θα περίμενε τόσο πολύ. Ο αγγελιαφόρος ικανοποιήθηκε απόλυτα με την απάντηση. Στην Πράγα ο Μότσαρτ αρρώστησε και ασταμάτητα έπαιρνε φάρμακα. Ήταν χλωμός και έδειχνε στεναχωρημένος, αν και στην παρέα του το καλό χιούμορ του εκδηλωνόταν στα διάφορα αστεία του.
Επιστρέφοντας στην Βιέννη αμέσως ανέλαβε το Requiem και το δούλεψε με μεγάλη ενέργεια και ζωντανό ενδιαφέρον, αλλά η ασθένεια του χειροτέρεψε και τον έκανε κακοδιάθετο και μελαγχολικό. Η γυναίκα του ενοχλήθηκε, όταν το κατάλαβε. Μια μέρα, καθώς τον έβγαλε έξω για μια βόλτα στο Πράτερ, για να του αποσπάσει την προσοχή και να τον εμψυχώσει, ο Μότσαρτ άρχισε να μιλάει για το θάνατο και ισχυρίστηκε ότι έγραφε το Requiem για τον εαυτό του. Τα μάτια τού ευαίσθητου αυτού ανθρώπου γέμισαν δάκρυα: "Νιώθω τόσο έντονα, είπε, ότι δεν θα συνεχίσω για πολύ ακόμα. Είμαι σίγουρος ότι κάποιος με έχει δηλητηριάσει! Δεν μπορώ να το βγάλω αυτό απ' το μυαλό μου".
Το Requiem απασχόλησε τον Μότσαρτ μέχρι το τέλος της ζωής του, αλλά έμεινε ημιτελές. Το έργο ολοκληρώθηκε από τον μαθητή του Franz Xaver Sussmayr (1766-1803), ο οποίος πρόσθεσε τα μέρη κάποιων οργάνων στο χειρόγραφο του Μότσαρτ και συνέθεσε το Sanctus, το Benedictus, και το Agnus Dei. Για πολλά χρόνια ο κόσμος- όπως και ο ίδιος ο Μότσαρτ- πίστευε ότι ο αγγελιαφόρος δεν ήταν πρόσωπο υπαρκτό, αλλά στάλθηκε από τον άλλο κόσμο.

Βαγγέλης Κ. Παπαδάκης , Μουσικολόγος

 Requiem of Mozart - John Eliot Gardiner

Barbara Bonney, Soprano.
Anne Sofie von Otter, Mezzo-soprano.
Anthony Rolfe Johnson, Tenor.
Alastair Miles, Bass.

Monteverdi Choir
English Baroque Soloists

Filmed at the Palau de la Música Catalana, Barcelona, in December 1991.

Bonus: Requiem by Solti (1991)