Τά Αγια Θεοφάνεια

                       Καταβασίες της Δεσποτικής

εορτής των Θεοφανείων

Μιχάλης Κουτσός, Φιλόλογος – Συγγραφέας

ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

ΤΗΣ ΙΑΜΒΙΚΗΣ ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΣ ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ

 

Ωδή α΄  Ήχος β᾽

Στίβει θαλάσσης, κυματούμενον σάλον,

Ήπειρον αύθις, Ισραήλ δεδειγμένον.

Μέλας δε πόντος, τριστάτας Αιγυπτίων,

Έκρυψεν άρδην, υδατόστρωτος τάφος,

Ρώμη κραταιά, δεξιάς του Δεσπότου.

Απλή Σύνταξη

«Ἰσραὴλ στείβει[1] κυματούμενον σάλον θαλάσσης

δεδειγμένον ήπειρον αὖθις,

Μέλας δὲ πόντος έκρυψεν ἄρδην[2],

ὑδατόστρωτος τάφος τριστάτας[3] Αἰγυπτίων

κραταιᾷ ρώμῃ δεξιᾶς τοῦ Δεσπότου.»

Μετάφραση

Ο Ισραηλιτικός λαός περπατάει πάνω

στον ταραγμένη  θάλασσα

που και πάλι ξανάγινε στεριά

ενώ η μαύρη θάλασσα έκρυψε παντελώς

τους αξιωματούχους Αιγυπτίους

κι έγινε υδατοστρωμένος τάφος,

χάρη στην κραταιά δύναμη του Δεσπότου  Χριστού.

Ερμηνεία της α΄ Ωδής

Είναι γνωστή η υπόθεση της διάβασης του Ισραηλινού λαού από την Ερυθρά θάλασσα, υπόθεση που την βρίσκουμε σε όλες τις πρώτες Ωδές των Καταβασιών δοσμένη πάντα με διαφορετικό τρόπο και προσαρμοσμένη  συνήθως στο νόημα της εορτής, στην οποία είναι αφιερωμένος ο Κανόνας και η Καταβασία αυτής της εορτής.

Εδώ η πρώτη αυτή Ωδή της Καταβασίας των Θεοφανείων δεν φαίνεται να προσαρμόζεται στο νόημα της εορτής των Θεοφανείων, όμως αποδίδεται με διαφορεικό, θα έλεγα μοναδικό, τρόπο. Ας δούμε μερικά σημεία.

1.«Ἰσραὴλ στείβει[4] κυματούμενον σάλον θαλάσσης : Το στείβει μας θυμίζει  το περπάτημα του Χριστού πάνω  στην ταραγμένη  θάλασσα της Τιβεριάδος με αντίθετο τον άνεμο αλλά και το περπάτημα του Πέτρου για λίγο, γιατί στη συνέχεια φοβήθηκε από τον ισχυρό άνεμο και άρχισε να βουλιάζει, οπότε ο Ιησούς τον σήκωσε. Ύστερα μπήκαν όλοι οι μαθητές στη βάρκα και ο άνεμος κόπασε (Ματθ. 14, 22-31). Εκεί ο Ισραηλινός λαός περπάτησε στον βυθό της Ερυθράς θάλασσας, ενώ εδώ ο Χριστός και ο Πέτρος πάνω στα κύματα της φουρτουνιασμένης θάλασσας. Θαύμα το πρώτο, θαύμα και το δεύτερο. Ο Χριστός κύριος των δυνάμεων μπορεί να διατάζει και να υποτάσσονται σε αυτόν όλα τα στοιχεία της φύσεως.

2. «δεδειγμένον ήπειρον αὖθις»: Γιατί λέγει «αὖθις», πότε είχε ξαναγίνει; Κατά τη δημιουργία του κόσμου, όταν ο Θεός είπε: «Συναχθήτω, φησί, το ύδωρ το υποτάτω του Ουρανού εις συναγωγήν μίαν, και οφθήτω η ξηρά» (Γέν. Α΄9)». Ο Ποιητής του ουρανού και της γης, διέταξε και πάλι το ύδωρ το υποκάτω της θαλάσσης να συναχθεί και να φανεί η ξηρά και να γίνει πέρασμα για τους Ισραηλίτες.

3. «Μέλας δὲ πόντος έκρυψεν ἄρδην» : Ο μέλας πόντος είναι η Ερυθρά θάλασσα και διερωτάται κανείς η θάλασσα αυτή είναι ερυθρά ή μαύρη. Η απάντηση είναι ότι είναι μεν ερυθρά στις ακτές λόγω των κόκκινων πετρωμάτων που κάνουν και τα νερά κόκκινα, είναι και μαύρη αλλά μακριά από τις ακτές εκεί που το βάθος της θάλασσας είναι μεγάλο και δεν μπορούν να εισχωρήσουν οι ακτίνες του ήλιου κι έτσι φαίνονται μαύρες. Γι  αυτό και ο  Όμηρος τη θάλασσα που έχει πολύ νερό την αποκάλεσε: «κρήνην μελάνυδρον», βρύση μαυρόνερη,  και το πέλαγος «οίνοπα πόντον», κρασωτή θάλασσα.  Για να είναι συνεπώς μαύρη η ερυθρά θάλασσα υπήρχε μεγάλο βάθος και παρόλα αυτά ο Μωυσής με το σημείο του Σταυρού άνοιξε δρόμο στεριανό να την περάσουν  «αβρόχοις ποσί». Το «έκρυψεν ἄρδην» σημαίνει ότι το νερό τους σκέπασε αμέσως, χωρίς να προλάβουν να βγουν έξω από τον πάτο της θάλασσας.

4. «ὑδατόστρωτος τάφος τριστάτας[5]Αἰγυπτίων». Η παρουσία «τριστατών», δηλαδή αξιωματούχων Αιγυπτίων δηλώνει από τη μια την ύπαρξη μεγάλου στρατού και από την άλλη τη σημασία που έδωσε ο Φαραώ για την επαναφορά των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο, γιατί αυτοί αποτελούσαν την κύρια εργατική δύναμη του κράτους. Το «ὑδατόστρωτος τάφος» μας ξενίζει για την πρωτοτυπία του, γιατί τάφος με στρώμα το νερό δεν είναι και πολύ συνηθισμένο.

5. «κραταιᾷ ρώμῃ δεξιᾶς τοῦ Δεσπότου.» Αποτελεί περίφραση αντί του κραταιού Δεσπότου, αλλά και η λέξη «δεξιά» συχνά συνηθίζεται , «η δεξιά σου Κύριε δεδόξασται εν ισχύϊ ˙ η δεξιά σου χειρ, Κύριε, έθραυσεν εχθρού ˙» (Έξοδ. ιε΄6).

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ Α΄ ΩΔΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΒΑΣΙΩΝ

ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ

Χέρσoν αβυσσoτόκoν πέδoν ήλιoς επεπόλευσέ πoτέ,

ωσεί τείχoς γαρ επάγη εκατέρωθεν ύδωρ

λαώ πεζoπoντoπoρoύντι και θεαρέστως μέλπoντι.

Άσωμεν τω Κυρίω, ενδόξως γαρ δεδόξασται.

ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ

Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα, και δια ξηράς οικείους έλκει,

εν αυτώ κατακαλύψας αντιπάλους,

ο κραταιός  εν πολέμοις Κύριος˙ ότι δεδόξασται.

ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ

ΠΕΖΗΣ

Ποντω εκάλυψε Φαραώ συν άρμασιν,

 ο συντρίβων πολέμους εν υψηλώ βραχίονι,

άσωμεν αυτώ, ότι δεδόξασται.

ΤΗΣ  ΥΨΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Σταυρόν χαράξας Μωσῆς, ἐπ’εὐθείας  ῥάβδῳ,

τήν Ἐρυθράν διέτεμε, τῷ Ἰσραήλ πεζεύσαντι.

τήν δἐ ἐπιστρεπτικῶς, Φαραώ τοῖς ἅρμασι, κροτήσας ἥνωσεν·

 ἐπ’εὒρους διαγράψας, τό ἀήττητον ὂπλον.

Διό Χριστῷ ᾂσωμεν, τῷ Θεῷ ἡμῶν· ὅτι δεδόξασται.

ᾨδὴ γ᾽

«Ὅσοι παλαιῶν ἐκλελύμεθα βρόχων,

Βορῶν λεόντων συντεθλασμένων μύλας,

Ἀγαλλιῶμεν  καὶ πλατύνωμεν στόμα,

Λόγῳ πλέκοντες ἐκ λόγων μελῳδίαν,

ᾯ τῶν πρὸς ἡμᾶς  ἥδεται δωρημάτων.» 

Απλή σύνταξη

«Ὅσοι ἐκλελύμεθα παλαιῶν βρόχων,

συντεθλασμένων βορῶν λεόντων μύλας[6],

αγαλλιῶμεν  καὶ πλατύνωμεν στόμα,

λόγῳ πλέκοντες ἐκ λόγων μελῳδίαν,

ᾯ ἥδεται τῶν πρὸς ἡμᾶς δωρημάτων.»

 Μετάφραση

Όσοι λυτρωθήκαμε από τα παλιά  δεσμά,

αφού  τσακίστηκαν τα σαγόνια των αιμοβόρων λιονταριών,

ας χαρούμε και ας ανοίξουμε πλατιά το στόμα μας,

συνθέτοντας με το λόγο ύμνους μελωδίας,

με τον οποίο χαίρεται  πιο πολύ από όλες τις δωρεές

 που κάνει σε εμάς.

Ερμηνεία γ΄  Ωδής

Ο ψαλμωδός μας προτρέπει να χαρούμε και να ανοίξουμε πλατιά το στόμα μας για να ευχαριστήσουμε τον Θεό. Κι αν  η προφήτισσα  Άννα στην αντίστοιχη Ωδή  έλεγεν «Επλατύνθη επ΄εχθρούς μου το στόμα μου» (α΄Βασ. β΄1), εμείς  ας πλατύνουμε το στόμα μας, για να υμνήσουμε  τον ευεργέτη Θεό μας: «Πλάτυνον, φησί, το στόμα σου, και πληρώσω αυτό» (Ψαλ. π΄11), γράφει ο Δαυίδ.

 Και διερωτάται κανείς, γιατί να εκφράσουμε ευχαριστίες  και επίσης πώς μπορούμε να τις εκφράσουμε . Και πρώτα για ποιο λόγο. Για τον λόγο ότι έχουμε λυτρωθεί από τα παλιά δεσμά. Ποια είναι αυτά; Είναι η προπατορική αμαρτία, από την οποία απαλλασσόμαστε με το βάπτισμα, το οποίο τώρα εγκαινιάζει ο Χριστός με το δικό του Βάπτισμα. Πολύ χαρακτηριστικά μιλάει για σαγόνια αιμοβόρων λιονταριών, που δεν είναι άλλοι από τους αιμοβόρους δαίμονες, τις κεφαλές των οποίων συνέτριψε ο Κύριος μέσα στο νερό του Ιορδάνη ποταμού. Ο Δαυίδ είπε: «Τας μύλας των λεόντων συνέθλασεν ο Κύριος» (Ψαλ. νζ΄7),

Τώρα πώς θα εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας. Θα τις εκφράσουμε με μελωδικούς ύμνους, σαν κι  αυτόν, τον μελωδικότατο ύμνο, την Ιαμβική Καταβασία,  την οποία  συνέθεσε ο ίδιος ο  Ιωάννης Δαμασκηνός, και καλεί και εμάς να την ψάλλουμε και να εκφράσουμε κατ’  αυτόν τον τρόπο τις ευχαριστίες μας.  Κατά τον Γρηγόριο τον Θεολόγο ο Χριστός ως Λόγος του Θεού χαίρεται πιο πολύ με τις υμνωδίες που εκφράζονται με τον λόγο.

[page_end]

ᾨδὴ δ᾽  

«Πυρσῷ καθαρθεὶς μυστικῆς θεωρίας

Ὑμνῶν Προφήτης τὴν βροτῶν καινουργίαν,

Ῥήγνυσι γῆρυν  Πνεύματι κροτουμένην,

Σάρκωσιν ἐμφαίνουσαν ἀρρήτου Λόγου,

ᾯ τῶν δυναστῶν τὰ κράτη συνετρίβη».

Απλή σύνταξη

« Ο Προφήτης καθαρθεὶς πυρσῷ μυστικῆς θεωρίας,

Ὑμνῶν τὴν καινουργίαν βροτῶν,

Ῥήγνυσι γῆρυν[7]  Πνεύματι κροτουμένην[8],

ἐμφαίνουσαν Σάρκωσιν ἀρρήτου Λόγου,

ᾯ συνετρίβη τὰ κράτη τῶν δυναστῶν».

Μετάφραση

Ο Προφήτης αφού καθαρίστηκε  με τη φωτιά της μυστικής θεωρίας,

υμνώντας την ανακαίνιση  των ανθρώπων

βγάζει φωνή εμπνευσμένη από το Άγιο Πνεύμα

και  κάνει γνωστή τη Σάρκωση του άρρητου Λόγου του Θεού,

με τον οποίο συντρίφτηκε η δύναμη των δυναστών του ανθρώπου.

Ερμηνεία δ΄ Ωδής

Και εδώ γίνεται ένας θαυμάσιος συνδυασμός της τέταρτης Ωδής που είναι αφιερωμένη στον Αββακούμ και το όραμά του με την εορτή των Θεοφανείων. Το πυρ της Θεότητος, ενώ στους ανάξιους που έχουν πονηρά έργα, δηλαδή άχυρα και καλάμια, γίνεται καυστικό και φθαρτικό, στους άξιους που έχουν καλά έργα, δηλαδή χρυσό και άσήμι, γίνεται καθαρτικό και φωτιστικό. Κατ’  αυτόν τον τρόπο,  όπως ο προφήτης Ησαίας δέχθηκε τον πυρακτωμένο άνθρακα της Θεότητος, καθαρίστηκε και προφήτευσε τα περί του Ιησού, έτσι και ο προφήτης Αββακούμ, λέγει ο Ιωάννης Δαμασκηνός στο τροπάριο αυτό,   καθαρίστηκε και φωτισμένος «από  τον πυρσό της μυστικής θεωρίας» και εμπνευσμένος  από το Άγιο Πνεύμα μας προανήγγειλε την έλευση του Κυρίου από Θαιμάν (Νότος), δηλαδή από την Βηθλεέμ, η οποία βρίσκεται νότια της Ιερουσαλήμ.

Ο Αββακούμ αξιώθηκε να δει την Σάρκωση του Λόγου του Θεού  και υμνεί τον Κύριο, «της Μεγάλης Βουλής τον Αγγελον» που ήρθε για την ανακαίνιση του ανθρώπου.

Στην τέταρτη Ωδή, την αφιερωμένη  στις προφητείες του Αββακούμ,  διαβάζουμε: «Δόξα τῇ δυνάμει σου, Κύριε. Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοὴν σου, καὶ ἐφοβήθην… Κύριε, κατενόησα τὰ ἔργα σου, καὶ ἐξέστην. Ὁ Θεὸς ἀπὸ Θαιμὰν ἥξει, καὶ ὁ Ἅγιος ἐξ ὅρους κατασκίου δασέος. Ἐκάλυψεν οὐρανοὺς ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ, καὶ τῆς αἰνέσεως αὐτοῦ πλήρης ἡ γῆ. Ἐξῆλθες εἰς σωτηρίαν λαοῦ σου, τοῦ σῶσαι τὸν χριστὸν σου ἐλήλυθας… Διέκοψας ἐν ἐκστάσει κεφαλὰς δυναστῶν.  Ἐγὼ δὲ ἐν τῷ Κυρίῳ ἀγαλλιάσομαι, χαρήσομαι ἐπὶ τῷ Θεῷ τῷ σωτῆρί μου. Κύριος ὁ Θεός μου δύναμίς μου, καὶ τάξει τοὺς πόδας μου εἰς συντέλειαν». (Αββ. γ΄3-14).

Η έλευση του Κυρίου, την οποία αναγγέλλει ο προφήτης Αββακούμ, έγινε αφορμή να συντριβούν οι κεφαλές των δρακόντων, δηλαδή των δαιμόνων, τόσο με τη Γέννησή του, όσο και με τη Βάπτισή τους στα νερά του Ιορδάνη αλλά και με τη ζωηφόρο ανάστασή Του.

ᾨδή ε΄
«Ἐχθροῦ ζοφώδους καὶ βεβορβορωμένου,

Ἰὸν καθάρσει Πνεύματος λελουμένοι,

Νέαν προσωρμίσθημεν ἀπλανῆ τρίβον,

Ἄγουσαν ἀπρόσιτον εἰς θυμηδίαν,

Μόνοις προσιτήν, οἷς Θεὸς κατηλλάγη».

Απλή σύνταξη

«Λελουμένοι καθάρσει Πνεύματος,

ιὸν  εχθροῦ ζοφώδους καὶ βεβορβορωμένου

προσωρμίσθημεν νέαν ἀπλανῆ τρίβον,

άγουσαν εἰς ἀπρόσιτον θυμηδίαν,

προσιτήν μόνοις, οἷς Θεὸς κατηλλάγη».

 Μετάφραση

Λουσμένοι και  καθαρισμένοι με το Άγιο Πνεύμα

από το δηλητήριο ενός εχθρού, που είναι σκοτεινός

και βουτηγμένος μέσα στο βόρβορο της κακίας

καταλήξαμε σε έναν καινούργιο δρόμο,

που δεν οδηγεί στην πλάνη αλλά σε μια χαρά απλησίαστη σε άλλους

 προσιτή όμως σε εκείνους,  με τους οποίους  έχει συμφιλιωθεί ο Θεός.

Ερμηνεία ε΄ Ωδής

Στα νερά του  Ιορδάνη  μπήκε ο Χριστός όχι για να λουστεί και να καθαριστεί από τις αμαρτίες, αφού ήταν αναμάρτητος, αλλά για να μας παραδώσει σε μας το μυστήριο του Αγίου Βαπτίσματος. Με το Άγιο Βάπτισμα λουζόμαστε, καθαριζόμαστε, ντυνόμαστε τον Χριστόν, «όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθημεν, Χριστόν ενεδύθημεν» και απαλλαγήκαμε από το φαρμάκι «του πονηρού όφεως», ο οποίος δηλητηρίασε τη ζωή του ανθρώπου και ολόκληρης της κτίσης. Αυτό το πονηρό φίδι δεν είναι άλλος από τον Διάβολο, ο οποίος εδώ χαρακτηρίζεται «ζοφώδης καὶ βεβορβορωμένος», δηλαδή σκοτεινός και βουτηγμένος στην κακία, γιατί καθημερινά σκότωνε τους ανθρώπους και βουτούσε μέσα στο αίμα τους. Και τώρα ακόμη ζητά ανθρωποθυσίες και αιματοχυσίες, γι  αυτό και δεν μπορεί να καθαριστεί, γιατί όχι μόνο μένει αμετανόητος αλλά και οδηγεί και τους ανθρώπους στην κακία και την παρανομία. Γι  αυτόν ο Θεός κατά τον Ησαία λέγει: « την γην μου απώλεσας, και τον λαόν μου απέκτεινας» (Ησ. ιδ΄19-20)  και ο Μ. Βασίλειος ερμηνεύοντάς τον λέγει: «ποιος τρόπος μετάνοιας υπάρχει για τον Διάβολο, ο οποίος σκότωσε τον Πρωτόπλαστο άνθρωπο και μέσω εκείνου έριξε τον άνθρωπο στον θάνατο;»

Όμως όλα αυτά τελείωσαν. Τώρα μας ανοίγεται καινούργιος δρόμος που δεν μας οδηγεί στην πλάνη της ειδωλολατρίας αλλά στον αληθινό δρόμο της ζωής, τον Χριστό. «Εγώ ειμί η οδός» (Ιω. ιδ΄6) λέγει ο Δεσπότης Χριστός, που δεν οδηγεί στην απώλεια, στην καταστροφή, αλλά στη χαρά και τη σωτηρία. Αυτός ο δρόμος είναι απλησίαστος για τους Δαίμονες και γι  αυτούς που οδηγούνται από τους δαίμονες, είναι όμως  ευκολοπλησίαστος για τους ευσεβείς και πιστούς Χριστιανούς, με τους οποίους συμφιλιώθηκε ο Θεός μέσω του Ιησού Χριστού, ο οποίος έλυσε την έχθρα ανάμεσα στους ανθρώπους και τον Θεό κατά τον Απ. Παύλο:  «Εχθροί όντες κατηλλάγημεν τω Θεώ δια του θανάτου του Υιού αυτού» (Ρωμ. ε΄10) ˙ και πάλιν, «Την έχθραν εν τη σαρκί αυτού, τον νόμον των εντολών εν δόγμασι καταργήσας» (Εφ. β΄15).

ᾨδὴ στ

«Ἱμερτὸν ἐξέφηνε σὺν πανολβίῳ,

Ἤχῳ Πατήρ, ὃν γαστρὸς ἐξηρεύξατο.

Ναί φησιν, Οὗτος, συμφυὴς γόνος πέλων,

Φώταυγος ἐξώρουσεν ἀνθρώπων γένους,

Λόγος τέ μου ζῶν, καὶ βροτὸς προμηθείᾳ».

Απλή σύνταξη

«Πατήρ ἐξέφηνε[9] ιμερτὸν[10] σὺν πανολβίῳ[11] ήχῳ,

ὃν ἐξηρεύξατο[12] γαστρὸς.

Ναί φησιν, Οὗτος, πέλων συμφυὴς γόνος,

ἐξώρουσεν φώταυγος[13] γένους ἀνθρώπων,

Λόγος τέ μου ζῶν καὶ βροτὸς προμηθείᾳ».

 Μετάφραση

Ο Θεός Πατέρας μας φανέρωσε τον αγαπητό του Υιό

με πανευτυχισμένη φωνή  αυτόν που  γέννησε

 από τον ίδιο του τον εαυτό προαιωνίως .

Ναι, λέγει, αυτός που είναι γέννημά μου από την ίδια φύση με μένα,

αυτός ξεπήδησε απαύγασμα του δικού μου φωτός

από το γένος των ανθρώπων

αυτός που είναι και ο ζωντανός  Λόγος του Θεού

και παράλληλα η Θεία Πρόνοια για τους ανθρώπους.

Ερμηνεία στ΄ Ωδης

Η Ωδή αυτή αναφέρεται στην εμφάνιση της Αγίας Τριάδας κατά την Βάπτιση του Χριστού και συγκεκριμένα στη φωνή του Θεού Πατέρα, με την οποία αναγνώριζε ότι ο άνθρωπος αυτός που βαπτίζονταν δεν ήταν ένας κοινός άνθρωπος αλλά ο αγαπητός Υιός και λόγος του Θεού, με τον οποίο «ευδόκησε», συμφώνησε απόλυτα να γεννηθεί άνθρωπος, να βαπτιστεί ως άνθρωπος, να σταυρωθεί ως άνθρωπος, αλλά να αναστηθεί ως Θεός. Αυτό ήταν το προαιώνιο σχέδιο του Θεού και ο Χριστός με την ευδοκία του Πατρός και τη συμφωνία του Αγίου Πνεύματος ανέλαβε να φέρει εις πέρας. Εδώ τονίζεται η διπλή φύση του Θεανθρώπου Χριστού, η θεϊκή και η ανθρώπινη, οι οποίες συνυπάρχουν χωρίς η μία αφομοιώνει ή να εξουδετερώνει την άλλη. Και αυτό δεν ήταν μια απλή διαβεβαίωση, ήταν μια προαγγελία, γιατί ο Χριστός δέχτηκε σαν άνθρωπος να γεννηθεί, να περιτμηθεί, να βαπτισθεί, να σταυρωθεί, αλλά σαν Θεός έκανε θαύματα, ανάστησε νεκρούς, θεράπευε αρρώστους και σταυρώθηκε αλλά αναστήθηκε. Ως απαύγασμα του Πατρός είναι ο ήλιος της Δικαιοσύνης, ως Θεός Δημιουργός είναι ο ίδιος η Θεία Πρόνοια και ως άνθρωπος είναι ο τέλειος άνθρωπος. Η αγάπη του Θεού Πατρός φαίνεται όχι μόνο από τον χαρακτηρισμό του ως «αγαπητός Υιός», εδώ τον ονομάζει «ιμερτόν» αλλά και από την προσφώνησή του, η οποία φανερώνει χαρά και ευτυχία «σὺν πανολβίῳ ήχῳ», γιατί βλέπει στο πρόσωπό του να πραγματοποιούνται όλες οι υποσχέσεις του για το ανθρώπινο γένος.

[page_end]

ᾨδὴ ζ’

«Ἔφλεξε ῥείθρῳ τῶν δρακόντων τάς κάρας,

Ὁ τῆς καμίνου τὴν μετάρσιον φλόγα,

Νέους φέρουσαν εὐσεβεῖς κατευνάσας,

Τὴν δυσκάθεκτον ἀχλὺν ἐξ ἁμαρτίας,

Ὅλην πλύνει δέ, τῇ δρόσῳ τοῦ Πνεύματος».

Απλή σύνταξη

 « Ὁ κατευνάσας τὴν μετάρσιον φλόγα τῆς καμίνου,

φέρουσαν νέους εὐσεβεῖς έφλεξε ῥείθρῳ τάς κάρας τῶν δρακόντων

πλύνει δέ, τῇ δρόσῳ τοῦ Πνεύματος».

Ὅλην τὴν δυσκάθεκτον[14] ἀχλὺν[15] ἐξ ἁμαρτίας, 

 Μετάφραση

Αυτός που κατεύνασε την πανύψηλη φλόγα της καμίνου

η οποία  έφερε μέσα της τους ευσεβείς νέους

κατέκαυσε μέσα στο ρέμα του ποταμού τα κεφάλια των δρακόντων.

Αυτός τώρα ξεπλένει με τη δροσιά του Αγίου Πνεύματος

όλη τη θολούρα που φέρνει η αμαρτία

και που δύσκολα συγκρατιέται.

Ερμηνεία ζ΄ Ωδής

Στην Ωδή αυτή την ζ΄ την αφιερωμένη από όλες τις Καταβασίες στους Τρεις Παίδε,ς ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει δυο αντιφατικά φαινόμενα, το νερό να καίει και τη φωτιά να δροσίζει. Το νερό του Ιορδάνη ποταμού κατέκαψε τα κεφάλια των δρακόντων, δηλαδή των δαιμόνων κατά τη Βάπτιση του Χριστού, και η πανύψηλη φωτιά του Ναβοχοδονόσορα αντί να κατακάψει τους Τρεις ευσεβείς Νέους αντίθετα τους δρόσισε. Να και πάλι ο ωραιότερος αντιθετικός συνδυασμός της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό κατά τα Θεοφάνεια με το θέμα της ζ΄ Ωδής όλων των  Καταβασιών, που αναφέρεται στους Τρεις Παίδες της καμίνου.  Αυτά τα δύο παράξενα έγιναν από την ίδια παντοδύναμη και θαυματουργική δύναμη του Θεού. «Σύ συνέτριψας τας κεφαλάς των δρακόντων επί του ύδατος» (Ψαλ. ογ’ 13) γράφει ο Δαυίδ.

Κι εμείς με τη σειρά μας δροσιζόμαστε με το Βάπτισμα, που εγκαινίασε ο Χριστός, αφού μας απαλλάσσει από την προπατορική αμαρτία, ενώ τα κεφάλια των  δαιμόνων  καταφλέγονται και  συντρίβονται. Επομένως το νερό του Ιορδάνη έχει αυτές τις δύο αντίθετες ιδιότητες, είναι καυστικό για τους Δαίμονες και δροσιστικό για εμάς.

ᾨδὴ η’

«Ἐλευθέρα μὲν ἡ κτίσις γνωρίζεται.

Υἱοὶ δὲ φωτός, οἱ πρὶν ἐσκοτισμένοι.

Μόνος στενάζει, τοῦ σκότους ὁ προστάτης.

Νῦν εὐλογείτω συντόνως τὸν αἴτιον,

Ἡ πρὶν τάλαινα τῶν Ἐθνῶν παγκληρία».

Απλή σύνταξη

«Η κτίσις μὲν γνωρίζεται ελευθέρα.

οἱ πρὶν ἐσκοτισμένοι Υἱοὶ δὲ φωτός  .

ὁ προστάτης τοῦ σκότους μόνος στενάζει  .

Νῦν εὐλογείτω συντόνως[16] τὸν αἴτιον,

Ἡ πρὶν τάλαινα παγκληρία τῶν Ἐθνῶν».

Μετάφραση

Ολάκερη η κτίση τώρα αναγνωρίζεται ελεύθερη

και αυτοί που  πριν ζούσαν στο σκοτάδι  τώρα γίνονται υιοί φωτός.

Ο  άρχων του σκότους έμεινε μόνος του  και στενάζει.

Τώρα λοιπόν ας δοξάζει με όλες του τις δυνάμεις

τον αίτιο αυτής της κατάστασης

η προηγούμενη ταλαίπωρη γενιά των Εθνών.

 Ερμηνεία η΄ Ωδής

Πριν τελειώσει  αυτόν τον ύμνο ο μελωδός Ιωάννης Δαμασκηνός, χωρίς να αναφερθεί  στον ύμνο των Τριών Παίδων, όπως συμβαίνει και με τις άλλες Καταβασίες, τον αφιερώνει στο μεγάλο γεγονός της Βάπτισης του Χριστού κατά τα Θεοφάνεια και πανηγυρίζει για τις χαρές που μας έφερε αυτό το γεγονός με την καθιέρωση του ιερού Βαπτίσματος: για την ελευθερία που απέκτησε όχι μόνο ο άνθρωπος αλλά ολάκερη η κτίση, για τη θεϊκή υιοθεσία, που μας χαρίστηκε σε μας τους απόκληρους, και για το νοητό φως που έλαμψε στις καρδιές ημών των «εσκοτισμένων», οι οποίοι «είδομεν το φως το αληθινόν και ελάβομεν Πνεύμα επουράνιον», «ό φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον Κόσμον (Ιω. α΄9), πράγμα που συμβαίνει και κατά τη Θεία Κοινωνία και κατά το Θείο Βάπτισμα. Έτσι με το βάπτισμα γινόμαστε υιοί φωτός, δηλαδή υιού Θεού κατά την αδιάψευστη υπόσχεση του Θεού «Έδωκεν αυτοίς εξουσίαν τέκνα Θεού γενέσθαι».

Με τη Βάπτιση του Χριστού, όπως και με την Ανάστασή Του,  ο άρχων του σκότους, ο Διάβολος, αισθάνεται μοναξιά, γιατί του φύγανε αυτοί που τους κρατούσε στο σκοτάδι του Άδη. «Εσκύλευσας τον Άδην μη πειρασθείς υπ’ αυτού», ελευθέρωσε από τα δεσμά τους πολυχρόνιους δεσμίους και τώρα είναι ελεύθεροι, όπως και όλη η κτίση. Επομένως όλη «η παγκληρία των Εθνών», όλα δηλαδή τα Έθνη ας δοξάζουν τον Κύριο, γιατί αυτός έγινε η αιτία της ελευθερίας τους, αυτός τους ελευθέρωσε από τα δεσμά του θανάτου  και τους χάρισε την αθανασία, την οποία μπορούν να έχουν εκτός αν ο νοητός θάνατος, δηλαδή η αμαρτία και πάλι τους στερήσει την αθανασία, τον Παράδεισο, αυτά λέγει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς στην «Ομιλίαν του εις την Κυριακήν της προ του Χριστού Γεννήσεως».

 ᾨδὴ θ’

ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΑ

Ψαλλόμενα ἐν τῇ ᾨδῇ ταύτῃ  Ἕτερα εἰς τὸν Ἰαμβικὸν Κανόνα
Σήμερον ὁ Δεσπότης, κλίνει τὸν αὐχένα, χειρὶ τῇ τοῦ Προδρόμου.
Σήμερον Ἰωάννης, βαπτίζει τὸν Δεσπότην, ἐν ῥείθροις, Ἰορδάνου.
Σήμερον ὁ Δεσπότης, νάμασιν ἐνθάπτει, βροτῶν τὴν ἁμαρτίαν.
Σήμερον ὁ Δεσπότης, ἄνωθεν μαρτυρεῖται, Υἱὸς ἠγαπημένος.
Σήμερον ὁ Δεσπότης, ἦλθεν ἁγιάσαι, τὴν φύσιν τῶν ὑδάτων.
Σήμερον ὁ Δεσπότης, τὸ βάπτισμα λαμβάνει, ὑπὸ χειρὸς Προδρόμου.

Δόξα…Μεγάλυνον ψυχή μου, τῆς τρισυποστάτου, καὶ ἀδιαιρέτου, Θεότητος τὸ κράτος.

Καὶ νῦν…Μεγάλυνον ψυχή μου, τὴν λυτρωσαμένην, ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας.

Ὁ Εἱρμὸς

«Ὢ τῶν ὑπὲρ νοῦν, τοῦ τόκου σου θαυμάτων!

Νύμφη πάναγνε, Μῆτερ εὐλογημένη

Δι᾽ ἧς τυχόντες παντελοῦς σωτηρίας,

Ἐπάξιον κροτοῦμεν ὡς εὐεργέτῃ,

Δῶρον φέροντες ὕμνον εὐχαριστίας.»

Απλή σύνταξη

«Ὢ τῶν ὑπὲρ νοῦν θαυμάτων τοῦ τόκου σου!

Νύμφη πάναγνε, Μῆτερ εὐλογημένη

Δι᾽ ἧς τυχόντες παντελοῦς σωτηρίας,

κροτοῦμεν επάξιον ὕμνον εὐχαριστίας,

φέροντες δῶρον ὡς εὐεργέτῃ.»

Μετάφραση

Ω, πόσο ξεπερνούν τον νού μας τα θαύματα του τόκου σου!

πάναγνε Νύμφη, ευλογημένη Μητέρα.

Εξαιτίας σου πετύχαμε την ολοκληρωτική σωτηρία,

Γι  αυτό σου πλέκουμε  αυτόν τον ύμνο ευχαριστίας

φέρνοντάς τον ως δώρο στον Ευεργέτη μας.

Ερμηνεία θ΄ Ωδής

Η ενάτη Ωδή είναι αφιερωμένη πάντα στην Παναγία, είναι ένας ύμνος στην Παναγία, σε εκείνη τη γυναίκα, η οποία έγινε Νύμφη, κι όμως έμεινε όχι απλώς αγνή αλλά πάναγνη, έγινε μητέρα κι όμως έμεινε παρθένος. Νύμφη όμως του Χριστού καλούνται να γίνουν και όλες οι ψυχές των ανθρώπων. Όντως είναι αδιανόητο το μυστήριο της παρθενίας τους Αειπαρθένου Θεοτόκου. Αυτό το μυστήριο παραμένει αδιανόητο όχι μόνο για τον νου των ανθρώπων αλλά και των αγγέλων, οι οποίοι εξεπλάγησαν με το μυστήριο αυτό.  «Πριν την ωδίνουσαν τεκείν, πριν ή ελθείν τον πόνον των ωδίνων, εξέφυγε και έτεκεν άρσεν. Τις ήκουσε τοιούτον; Και τις εώρακεν ούτως;» (Ησ. 7-8).  Γι  αυτό και ο μέγας Βασίλειος βλέποντας αυτά  τα παράδοξα θαύματα της Παρθένου γράφει:   «Σημείον δε παράδοξον  η αυτή γυνή, και Παρθένος και Μήτηρ, και έν τω αγιασμώ της παρθενίας μένουσα, και την της τεκνογονίας ευλογίαν κληρονομούσα» (Λόγος εις την Χριστού Γέννησιν).

Επομένως πώς να μην συνθέσουμε, λέγει ο Ιωάννης Δαμασκηνός και μαζί με αυτόν κι εμείς, έναν ύμνο ευχαριστίας, επάξιο των μεγάλων αυτών ευεργεσιών και να τον αφιερώσουμε σε σένα ως ευεργέτιδα. Να πώς δικαιολογεί τη σύνθεση αυτού του ύμνου της Καταβασίας των Θεοφανείων ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ο μελωδός.

Τέλος «ευλογημένη»  ονομάζεται, γιατί  ευλογημένος είναι και ο καρπός της κοιλίας της,  ο Ιησούς Χριστός, όπως τους αποκάλεσε η Ελισάβετ:  «Ευλογημένη σύ έν γυναιξί και  ευλογημένος ο καρπός της κοιλίας σου» (Λουκ. α’ 42).

Παραπομπές:

[1] Στείβω = βαδίζω, πατώ, περιπατώ (παράγωγα = στίβος = πατημένος δρόμος, πάτημα, ίχνος, στιβάς = πατημένο υπόστρωμα, στρώμα, στιβαρός = πατημένος, δυνατός, ρωμαλέος)

[2] άρδην (αίρω, άρσις)= σηκωτά προς τα πάνω, εντελώς, ολοκληρωτικά

[3] Τριστάτης = ο μετά τον βασιλιά και την βασίλισσα, πρωθυπουργός, αξιωματούχος, άρχοντας

[4] Στείβω = βαδίζω, πατώ, περιπατώ (παράγωγα = στίβος = πατημένος δρόμος, πάτημα, ίχνος, στιβάς = πατημένο υπόστρωμα, στρώμα, στιβαρός = πατημένος, δυνατός, ρωμαλέος)

[5] Τριστάτης = ο μετά τον βασιλιά και την βασίλισσα, ο τρίτος παριστάμενος, ο τρίτος κατά σειρά αξιωματούχος, πρωθυπουργός, αξιωματούχος, άρχοντας

[6] Η μύλη = ο μύλος, η μυλόπετρα, το δόντι ο τραπεζίτης

[7] Γήρυς = φωνή, λαλιά, ομιλία, ψαλμός (γηρύω = λέγω, ομιλώ, κράζω, ψάλλω, εξυμνώ)  Παράγωγα: Γηρυόνης, Αγγλ. Groan = στόνος kall = φωνάζω

[8] Κροτώ = κρούω, χτυπώ, χτυπώ τα χέρια μου, επικροτώ, χειροκροτώ, σφυρηλατώ, συγκροτώ, κάνω θόρυβο για να μαζέψω έλισσες.

[9] Εξέφηνε του εκφαίνω = φέρνω στο φως, φανερώνω, αποκαλύπτω

[10] Ιμερτός,ή, όν, = επιθυμητός, ποθητός, αγαπητός

[11] Όλβιος = ευτυχισμένος , πανόλβιος = πανευτυχισμένος

[12] Εξηρεύξατο του εξερεύγομαι = εξεμώ, εκβάλλω, κενούμαι

[13] Εξορούω = εκπηδώ, ξεπηδώ

[14] Δυσκάθεκτος = αυτός που δύσκολα συγκρατιέται

[15] Αχλύς,υος =  θολούρα

[16] Συντόνως ,επίρρ. του σύντονος = ο οξύς, τεντωμένος, συντονισμένος, σύμφωνος,( συντόνως τεθηγμένους ύμνους, θ΄ ιαμβ.Χριστουγέννων) ευλογείτω συντόμως = δοξάζετε συντονισμένα, δυνατά, με όλες σας τις δυνάμεις.

ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2022/01/i-iamvikes-katavasies-tis-despotikis-eortis-ton-theofanion/