Κωνσταντινούπολη!

Ταξίδι στὰ ἔγκατα τῆς βυζαντινῆς Κωνσταντινούπολης

Τοῦ Ἀβραὰμ Κωστίδη, ξεναγοῦ

Μαθαίνοντας πρὶν ἀπὸ λίγο καιρὸ ὅτι πλησίον τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀνακαλύφθηκε ἕνα ἁγίασμα στὸν ὑπόγειο χῶρο ἑνὸς καταστήματος θελήσαμε δοθείσης τῆς εὐκαιρίας μαζὶ μὲ γνώριμο μοναχὸ νὰ ἐξερευνήσουμε τὸν χῶρο. Βεβαίως νομίζαμε ὅτι θὰ εἴχαμε νὰ παρακάμψουμε πολλὰ προβλήματα στὴν προσπάθειά μας αὐτή, ἀλλὰ ἡ πραγματικότητα ἀπεδείχθη τελείως διαφορετική. Ἀφοῦ βρεθήκαμε στὴν ὁδὸ Mimar Mehmet Aga εἰσήλθαμε ἐντός του καταστήματος πώλησης χαλιῶν Sedir. Ἐκεῖ ἀφοῦ συστηθήκαμε στὸν ὑπάλληλο καὶ τοῦ εἴπαμε τὸν σκοπὸ τῆς ἐπισκέψεώς μας αὐτὸς ἀφήνοντας τὴν ἐργασία του, ἀφοῦ μᾶς εἶπε νὰ περιμένουμε, χάθηκε κάπου στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ καταστήματος. Μετὰ ἀπὸ λίγο ἐμφανίστηκε μία ὑπάλληλος ἡ ὁποία ἀνοίγοντας μία πόρτα εἰσῆλθε ἀπὸ τὸ ἀκριβῶς διπλανὸ τουριστικὸ γραφεῖο τὸ ὁποῖο συστεγάζεται στὸ ἴδιο κτήριο μὲ τὸ κατάστημα χαλιῶν.

Ἡ ὑπάλληλος, νεότατη στὴν ἡλικία, ἀνήκουσα σὲ μία νέα γενιὰ Τούρκων οἱ ὁποῖοι θέλουν νὰ γνωρίσουν καὶ δὲν....

φοβοῦνται τὸ παρελθόν τους ὑπῆρξε μία ἄριστη ξεναγὸς σὲ ἕναν χῶρο τὸν ὁποῖον δὲν μπορούσαμε νὰ φανταστοῦμε ὅτι θὰ μᾶς ἀποκάλυπτε τόσα πολλά. Ἀκολουθῶντας την κατήλθαμε στοὺς ὑπόγειους χώρους τοῦ οἰκήματος, τουλάχιστον στὰ τέσσερα μέτρα κάτω ἀπὸ τὸ σημερινὸ ἐπίπεδο τῆς γῆς τῆς Κωνσταντινούπολης. Μὲ τὸ γύρισμα ἑνὸς διακόπτη ἡ ξεναγός μας φώτισε τὸν χῶρο ἀνοίγοντας ἀρκετοὺς προβολεῖς· ἄλλους μικρότερους καὶ ἄλλους μεγαλύτερους. Ἀκριβῶς μπροστὰ στὰ πόδια μας ξεδιπλώθηκε ἕνα ἀπὸ τὰ κομμάτια τοῦ παρελθόντος τῆς Βασιλεύουσας. Ἕνα ἐκπληκτικὸ δάπεδο ἀποτελούμενο ἀπὸ χιλιάδες ψηφῖδες καὶ ὑπέροχα διακοσμητικὰ μοτίβα προερχόμενα ἀπὸ τὸν φυτικὸ κόσμο τοποθετημένα χρονολογικὰ μεταξὺ τοῦ 5ου καὶ 6ου αἰ. μ.Χ.

Ἦταν δεδομένο ὅτι βρισκόμασταν στὸν αὔλειο χῶρο ἢ στὴν εἴσοδο κάποιας οἰκίας ἢ ναοῦ τῆς ἐποχῆς. Ἡ ἔκπληξή μας συνεχίστηκε, ὅταν στὴν ἐρώτησή μας γιὰ τὸ ποῦ βρίσκεται τὸ ἁγίασμα, ἡ συνοδός μας, μᾶς ἔκανε νόημα νὰ τὴν ἀκολουθήσουμε. Ἔτσι κατεβαίνοντας ἕναν ἀκόμα ὄροφο στὰ ἔγκατα τῆς βυζαντινῆς Κωνσταντινούπολης, τουλάχιστον ὀκτὼ μὲ δέκα μέτρα κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῆς γῆς, βρεθήκαμε σὲ ἕναν μεγάλο πλινθόκτιστο ἁψιδωτὸ χῶρο στὴν ἀριστερὴ πλευρὰ τοῦ ὁποίου βρισκόταν τὸ ἁγίασμα μὲ τὴν σὲ ὄχι σὲ τόσο καλὴ κατάσταση εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ὁδηγητρίας. Πρὸς ἀκόμα μεγαλύτερη ἔκπληξή μας, χάρη στὸν πατέρα ποὺ μὲ συνόδευε, διότι ἐγὼ δὲν τόλμησα νὰ κάνω τὴ δοκιμὴ, διαπιστώσαμε ὅτι τὸ νερὸ τοῦ ἁγιάσματος ἦταν ἀπολύτως καθαρὸ πρὸς πόση. Ὁ ναὸς στὸν ὁποῖο βρισκόμασταν ἦταν ἡ ἱερὰ μονὴ τῆς Παναγίας τῆς Ὁδηγήτριας. Κτήτορας ὑπῆρξε ἡ βασίλισσα Πουλχερία (399-453), κόρη τοῦ αὐτοκράτορος Ἀρκαδίου. Σκοπὸς τῆς κατασκευῆς ἦταν ἡ στέγαση μιᾶς ἀπὸ τὶς εἰκόνες τῆς Θεοτόκου ποὺ ἁγιογράφησε ὁ Ἀπ. Λουκᾶς καὶ ἡ ὁποία μόλις εἶχε ἔρθει ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα.

Ὁ ναὸς αὐτὸς ἐπρόκειτο νὰ μετατραπεῖ στὸ καθολικό τῆς ἱερᾶς μονῆς τῶν Ὁδηγῶν, ἡ ὁποία ἔδωσε καὶ τὸ ὄνομά της σὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς σημαντικότερους ἁγιογραφικοὺς τύπους τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου μέχρι καὶ σήμερα, αὐτὸν τῆς Ὁδηγητρίας. Ὅταν ὁ ὑμνωδὸς ἀναφέρει «τῶν μὴ προσκυνούντων τὴν εἰκόνα σου τὴν σεπτὴν τὴν ἱστορηθεῖσαν ὑπὸ τοῦ Ἀποστόλου Λουκᾶ ἱερωτάτου τὴν Ὁδηγήτριαν» αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν εἰκόνα ἐννοεῖ. Τὰ θεμέλια καὶ οἱ ὑπόγειοι χῶροι τοῦ ναοῦ ἔχουν διασωθεῖ στὰ ὑπόγεια καταστημάτων στοὺς παρακείμενους δρόμους. Λόγῳ αὐτοῦ τοῦ γεγονότος εἶναι δυνατὴ ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἀρχιτεκτονικοῦ τύπου τοῦ ναοῦ. Ἐπρόκειτο γιὰ ἕναν ναὸ σταυροειδῆ μὲ τροῦλλο μὲ μῆκος περίπου 25 μ. καὶ πλάτος 20 μ. Σὲ παραπλήσιο χῶρο τοῦ ἁγιάσματος ἐκεῖ ποὺ κάποτε βρίσκονταν τὸ ἐπίπεδο τῆς γῆς ὑπῆρχε καὶ κοιμητήριο τῆς μονῆς. Ἐδῶ βρέθηκαν σπαράγματα ἀπὸ νωπογραφία ποὺ ἀπεικόνιζε τὸν ἅγ. Ἰωάννη τὸν Θεολόγο, ἕνας μεταλλικὸς σταυρὸς μὲ ἐγχάρακτο Χριστὸ μὲ τὴν ἐπιγραφὴ ΙC.ΧC. ΝΙΚΑ στὴ μία του πλευρὰ ἐνῷ στὴν ἄλλη ὑπάρχει ἐγχάρακτη ἡ Παναγία μὲ τὴν ἐπιγραφὴ ΜΗΡΘV καθὼς καὶ ἕνα ὑάλινο βραχιόλι. Ἡ νεαρὴ Τουρκάλα ξεναγός μας, ἀφοῦ μᾶς ρώτησε κάποια πράγματα περὶ τῆς πίστεώς μας, τὰ ὁποῖα σπάνια πλέον στὴν πατρίδα μας οἱ Ἕλληνες ρωτοῦν ἀλλὰ καὶ μᾶς ἐξέπληξε μὲ τὶς γνώσεις της πάνω σὲ πολιτισμικὰ στοχεῖα τῆς Ὀρθοδοξίας, μᾶς ἀποχαιρέτησε δηλώνοντάς μας ὅτι εἴμαστε εὐπρόσδεκτοι σὲ μελλοντική μας ἐπίσκεψη. 

Ὅσον ἀφορᾶ τὸ ἄρθρο θὰ πρέπει νὰ κάνουμε τὴν ἀπαραίτητη διευκρίνιση, ὅτι παρόλο ποὺ τὰ γενικὰ ἀρχαιολογικὰ στοιχεῖα εἶναι ὡς ἔχουν, εἶναι δυνατὸν στὸ μέλλον οἱ ἑρμηνεῖες νὰ ἀλλάξουν. Αὐτὸ διότι πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπ’ ὄψιν ὅτι:

1. Τὰ περισσότερα στοιχεῖα ποὺ ἔχουμε δὲν προέρχονται ἀπὸ ἐκτεταμένες ἀνασκαφές.

2. Οἱ ἐργασίες τῶν ἐπιστημόνων εἶναι γιὰ εὐνόητους πολεοδομικοὺς λόγους ἰδιαίτερα δύσκολες.

3. Ὁ χῶρος συντηρήθηκε ἀπὸ τὸν ἰδιοκτήτη τοῦ κτηρίου καὶ ὄχι ἀπὸ ἐπίσημο φορέα.

1. Walking Thru Byzantium, Byzantium 1200, Tayfun Oner

2.Iustinianus doneminde Istanbul’da yapilar, Arkeoloji ve Sanat Yayinlari

ΠΗΓΗ:ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ