Η λέξη "πυργοβάρεσι"

 Μοράτος Ανδρέας

Σε κάθε Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία διαβάζεται ο 121ος ψαλμός. Στον στίχο 7 του ψαλμού αυτού θα βρούμε τη φράση "ἐν ταῖς πυργοβάρεσί σου". Η λέξη "πυργοβάρεσι" (δοτική πληθυντικού του ουσιαστικού "ἡ πυργόβαρις") ακούγεται παράδοξη στ' αυτιά μας, καθώς δεν φαίνεται να μας θυμίζει κάτι -- και όχι άδικα, καθώς παρουσιάζεται εδώ για μία και μοναδική φορά, όχι μόνο στην Παλαιά Διαθήκη, όχι μόνο στην Αγία Γραφή, αλλά σε ολόκληρη την Αρχαιοελληνική Γραμματεία!

Πρόκειται για λέξη σύνθετη. Τα συνθετικά της είναι οι λέξεις "πύργος" και "βᾶρις". Αξίζει να σταθούμε στη δεύτερη από αυτές ("βᾶρις"). Αρχικά δήλωνε αβαθές φαρδύ και επίπεδο ποταμόπλοιο που το χρησιμοποιούσαν, κυρίως στην Αίγυπτο, για τη μεταφορά γεωργικών προϊόντων ή λίθων. Προέρχεται λοιπόν από την αρχαία αιγυπτιακή / κοπτική λέξη "bari", που σημαίνει "(αβαθές) πλοιάριο". Μάλιστα, κατά την επικρατέστερη ετυμολογική εκδοχή, τα Λατινικά παρέλαβαν αυτούσια την αρχαιοελληνική λέξη ("βᾶρις" - "baris") και τη μετεξέλιξαν αργότερα σε "barca", απ' όπου προήλθε (ως αντιδάνειο πλέον) η νεοελληνική "βάρκα", αλλά και λέξεις όπως "μπάρκο", "μπαρκάρω" κ.λπ.! Επίσης, "βάρις" (ή "πυργόβαρις"!) στα Νέα Ελληνικά ήταν παλαιότερα τύπος θωρακισμένου πολεμικού πλοίου, η εξέλιξη του οποίου οδήγησε στα σύγχρονα θωρηκτά.

Σε επόμενο στάδιο, πάντα όμως στα Αρχαία Ελληνικά, η λέξη "βᾶρις" απέκτησε τη (μεταφορική) σημασία "μεγάλη/ογκώδης οικία", "πύργος / οχυρωμένο κτίσμα", "ανάκτορο". Τη σημασία "ανάκτορο" θα βρούμε, μεταξύ άλλων, στο Β΄ Παραλειπομένων 36:19: "κατέσκαψε τὸ τεῖχος Ἱερουσαλὴμ καὶ τὰς βάρεις αὐτῆς ἐνέπρησεν" ( = "κατέσκαψε τα τείχη της Ιερουσαλήμ και έβαλε φωτιά στα ανάκτορά της").

Η "πυργόβαρις" --για να ξαναγυρίσουμε σ' αυτή-- είναι επομένως "οχυρό με επάλξεις", "φρούριο", "προμαχώνας", "οχυρωμένο ογκώδες κτίσμα με πύργους".