Σχόλια στον Εξάψαλμο του Όρθρου
Το σημαντικότερο καθήκον ή μάλλον η σημαντικότερη ανάγκη ενός ορθόδοξου είναι η συμμετοχή του στη δημόσια λατρεία που γίνεται στο ναό, δηλαδή ο εκκλησιασμός. Εδώ πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στο ναό και στην εκκλησία. Ναός είναι το κτίριο που είναι αφιερωμένο στο Θεό, την Παναγία ή τους αγίους. Εκκλησία στην αρχαιότητα ήταν η συγκέντρωση των πολιτών μιας πόλης, για να συζητήσουν κάποιο ζήτημα. Το ίδιο και στην χριστιανική πραγματικότητα, σημαίνει δηλαδή σύναξη των πιστών, αλλά αποκτά ένα μεγαλύτερο και βαθύτερο νόημα. Στη σύναξη της χριστιανικής εκκλησίας είναι παρόν μυσταγωγικά και θαυματοποιεί ο Τριαδικός Θεός και ιδίως το Άγιο Πνεύμα, σύμφωνα με το αδιάψευστο λόγο του Κυρίου: «Όπου είσίν δύο ή τρεις συνειγμένοι εν τω ονόματί μου, εκεί ειμί και εγώ εν μέσω αυτών».
Μέσα στο ναό υπάρχει ζωντανή και παρούσα και η θριαμβεύουσα εκκλησία, εκτός της στρατευομένης, δηλαδή όλοι οι Προφήτες, η Παναγία, όλοι οι Άγιοι και βέβαια ο ίδιος ο «αχώρητος» Θεός που από πολλή συγκατάβαση κατοικεί μέσα στους άψυχους ναούς, όπως και στους έμψυχους ναούς, τα σώματά μας.
Όλο η εκκλησία, στρατευομένη και θριαμβεύουσα, είναι το σώμα του Χριστού. Οι πιστοί είναι τα μέλη του σώματος του Χριστού και ο Χριστός είναι η κεφαλή του σώματος. Αυτός είναι ο σκοπός της σύστασης της εκκλησίας και αυτόν πρέπει να τον έχουμε πάντα υπόψη μας, όταν περνάμε το κατώφλι της εκκλησίας. Πρέπει να αισθανόμαστε γι αυτό το λόγο ότι είμαστε μέλη του αυτού σώματος, αδελφοί εν Χριστώ. Η σκέψη αυτή θα μας βοηθάει μέσα στο ναό να αποφεύγουμε τα κουτσομπολιά, τις ομιλίες, τους θορύβους, την αταξία και έξω από το ναό να αποφεύγουμε τις αδικίες, τις παρανομίες, τις αμαρτίες.
Ο ναός του Θεού είναι το ιατρείο των ψυχών και των σωμάτων, όπου πηγαίνουμε για να θεραπευτούμε από τα δηλητηριώδη τσιμπήματα του διαβόλου και να ενισχύσουμε το ανοσιοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας, για να μην μας πειράζουν τα ιοβόλα κεντήματα του εχθρού.
Ο ναός του Θεού είναι το ασφαλές λιμάνι που καταφεύγουμε για να γλιτώσουμε από τις φουρτούνες της ζωής, να εφοδιαστούμε με τα απαραίτητα και να συνεχίσουμε το ταξίδι της ζωής με περισσότερα εφόδια.
Ο ναός του Θεού είναι όπως η κιβωτός του Νώε και μπαίνουμε μέσα για να γλιτώσουμε από τον κατακλυσμό του αμαρτωλού κόσμου και να βγούμε ανανεωμένοι και πάλι για τον αγώνα της ζωής.
Ναός του Θεού όμως είναι και ο κάθε ένας χριστιανός. «Υμείς εστέ ναός του Αγίου Πνεύματος και, ει τις τον ναό του Θεού φθείρει, φθερεί τούτον ο Θεός», «ότι εν αυτώ κατοικήσω και ενπεριπατήσω…». Η συμμετοχή μας στα μυστήρια και τη λατρεία της εκκλησίας μας καθαρίζει από κάθε «μολυσμό σαρκός και πνεύματος», ώστε να διατηρούμε το ναό της ψυχής μας καθαρό, αμόλυντο, όπως καθαρό και αμόλυντο ήταν το σώμα της Παναγίας, η οποία παρέμενε μέσα στο ναό συνεχώς, και γι αυτό ο Θεός ευδόκησε να σαρκωθεί μέσα της.
Από την άλλη μεριά είμαστε και φως, «υμείς εστέ το φως του κόσμου» λέγει το αδιάψευστο στόμα του Κυρίου και το φως αυτό της ψυχής μας μοιάζει με καντηλάκι, σαν κι αυτό που κρατούσαν και οι φρόνιμες και οι μωρές παρθένες του Ευαγγελίου και φωτίζει το δρόμο της ζωής μας, για να βρίσκουμε το σωστό δρόμο για τη σωτηρία και να μην τον χάνουμε… Αυτό το φως το παίρνουμε από το άκτιστο Φως του Χριστού. «Εγώ ειμί το Φως του κόσμου, ο ακολουθών εμοί ου μή περιπατήσει εν τη σκοτία αλλ’ έξει το φως το αιώνιο». Το πήραμε κατά την βάπτισή μας, που είναι για κάθε χριστιανό ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος, και το παίρνουμε κάθε φορά που πηγαίνουμε στην εκκλησία. Επειδή δηλαδή το λαδάκι στα καντηλάκια μας σώνεται, για να μην σβήσουν, πάμε σαν τις φρόνιμες παρθένες και παίρνουμε λαδάκι από την εκκλησία του Χριστού, για να συνεχίσουμε να φωτίζουμε. Αυτό γίνεται με τη συμμετοχή μας στα μυστήρια της εκκλησίας και στη λατρεία.
Κάθε σύναξη της εκκλησίας στο ναό είναι ένα μυστικό πανηγύρι, όπου πάμε, για να πάρουμε χαρά, ειρήνη, γαλήνη και να αντιμετωπίζουμε τις λύπες και τις δυσκολίες της ζωής. Αυτό γίνεται, αν πηγαίνουμε καθαροί ψυχικά και πνευματικά. Τότε δεχόμαστε ανεπαίσθητα και χωρίς να το καταλαβαίνουμε τη χάρη του Θεού κι έτσι βγαίνουμε ανακουφισμένοι, ξαλαφρωμένοι και πιο ήρεμοι.
Μετά τη συμμετοχή μας στα μυστήρια της εκκλησίας, η συμμετοχή στην ορθόδοξη λατρεία είναι ό,τι πιο σημαντικό για έναν ορθόδοξο. Κι αυτό γιατί, δεν αρκεί η ατομική προσευχή και η ανάγνωση του Ευαγγελίου, όπως κάνουν οι Ευαγγελικοί. Είναι τόσο πλούσια η λατρευτική μας Παράδοση σε ακολουθίες, και υμνογραφία και υμνολογία, ώστε πραγματικά αποτελεί ένα θησαυροφυλάκιο γλωσσικό, ιδεολογικό και κυρίως βιωματικό. Η Εκκλησία μας θέσπισε ακολουθίες όχι μόνο για τις προσευχές στο σπίτι μας αλλά κυρίως στο ναό όλο το εικοσιτετράωρο. Αρχίζει από τον Εσπερινό και το Απόδειπνο και συνεχίζει με το Μεσονυκτικό, τον Όρθρο και τη Θ. Λειτουργία. Αυτά σε καθημερινή βάση, ενώ οι ακολουθίες των μυστήριων (αγιασμού, ευχελαίου, βάπτισης, γάμου, κηδείας) ψέλνονται κατά την τέλεσή τους.
Η εκκλησιαστική ποίηση διέσωσε όλο τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας που έχει ιστορία 3.000 χρόνων. Η εκκλησιαστική υμνογραφία, πολύ πιο πλούσια από την ευρωπαϊκή, καλύπτει με το μουσικό της μανδύα όλες τις συναισθηματικές καταστάσεις του ανθρώπου, αγαλλίαση, χαρά, λύπη, μετάνοια, συντριβή. Το θέμα είναι πόσο τις γνωρίζουμε και, αν δεν τις γνωρίζουμε, τι προσπάθειες κάνουμε για να τις γνωρίσουμε. Μια τέτοια προσπάθεια είναι και αυτή που θα κάνουμε φέτος. Θα προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε μια πολύ ευχάριστη και ενδιαφέρουσα ακολουθία, την ακολουθία του Όρθρου και αυτή στα βασικά της μέρη: Εξάψαλμο, Αναβαθμούς, Εωθινά (Εωθινά Ευαγγέλια, Εωθινά Εξαποστειλάρια και Εωθινά Δοξαστικά).
«Στὴν ἐκκλησία Ὄρθρος λέγεται ἡ Ἀκολουθία ποὺ τελεῖται πρὶν από τὴ Θεία Λειτουργία. Εἶναι δοξολογία στὸ Χριστό, ποὺ εἶναι τὸ Φῶς τοῦ κόσμου καὶ ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης καὶ εἶναι ἐπίσης παράκληση στὸν Κύριο τοῦ Σύμπαντος μὲ τὴν ἀνατολὴ τῆς καινούργιας ἡμέρας. Συγχρόνως εἶναι ἡ καλύτερη ψυχικὴ προετοιμασία γιὰ τὴ Θεία Λειτουργία, ποὺ θὰ ἐπακολουθήσει».
Όποιος δεν παρακολουθεί τον Όρθρο της Κυριακής δεν μπορεί να καταλάβει το νόημα της Κυριακής, η οποία είναι η ημέρα της Αναστάσεως, γιατί το γεγονός της Αναστάσεως εορτάζεται κάθε Κυριακή με τις 11 αναστάσιμες εμφανίσεις του Χριστού, που περιγράφονται στα 11 Εωθινά, με τα οποία θα ασχοληθούμε στη συνέχεια.
Τα βασικά μέρη του Όρθρου της Κυριακής είναι:
1.Ο Εξάψαλμος 2. Απολυτίκια και αναστάσιμα Καθίσματα 3. Τα Ευλογητάρια 4. Οι Αναβαθμοί 5. Οι Κανόνες (αναστάσιμος και του εορταζομένου αγίου) 6. Οι Καταβασίες 7. Η τάξη του Εωθινού Ευαγγελίου 8. Τα Μεγαλυνάρια 9. Τα Εξαποστειλάρια και τα Πασαπνοάρια 10. Το Δοξαστικό 11. Η Δοξολογία.
Εμείς θα μιλήσουμε πρώτα για τον Εξάψαλμο και αργότερα για τους Αναβαθμούς και τα Εωθινά.
Ο Εξάψαλμος αποτελείται από έξι Ψαλμούς από τους 150 του Ψαλτηρίου της Παλαιάς Διαθήκης, τους Ψαλμούς 3ο , 37ο , 62ο , 87ο , 102ο , 142ο , που λέγεται ότι τους έγραψε ο προφητάναξ Δαυίδ. Ο Εξάψαλμος εἶναι συγχρόνως ὕμνος, δέηση καὶ προφητεία:
- Ο 3ος: Εκφράζει τὴ σταθερὴ ἐλπίδα τῆς ψυχῆς στὸ Θεό.
- Ο 37ος: Είναι ένας θρῆνος τῆς ψυχῆς γιὰ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν.
- Ο 62ος: Είναι μια απαλὴ παρηγορητικὴ πρωινὴ προσευχή.
- Ο 87ος: Είναι μια δέηση ψυχῆς, τσακισμένης ἀπὸ τὶς συμφορές.
- Ο 102ος: Είναι μια προσευχὴ εὐγνωμοσύνης γιὰ τὶς εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ και
- Ο 142ος: Είναι μια θερμὴ παράκληση βοήθειας.
Ο Δαυίδ πέρα από το εξαιρετικό ποιητικό του τάλαντο είναι και ένας άνθρωπος σαν κι εμάς, τους αμαρτωλούς, και αξιοποιεί το ποιητικό του ταλέντο στη συνομιλία του με το Θεό. Γιατί πραγματικά οι ψαλμοί δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι συνομιλίες ενός αμαρτωλού ανθρώπου με το Θεό. Γιατί όμως ο Δαυίδ είναι αμαρτωλός άνθρωπος;
Ο Προφήτης Δαυίδ, ο μεγάλος αυτός άνδρας της Παλαιάς Διαθήκης, δεν πρόσεξε και νικήθηκε από ένα πάθος. Έλαβε ως σύζυγό του τη Βηρσαβεέ, τη γυναίκα του στρατηγού του Ούριου, αφού έστειλε τον στρατηγό του στον πόλεμο κατά των Αμμωνηών σε επικίνδυνη θέση, για να φονευθεί. Έπεσε στο διπλό έγκλημα φόνου και μοιχείας. Αλλά για το έγκλημά του αυτό τιμωρήθηκε από το Θεό, με το θάνατο του πρώτου τέκνου από την Βηρσαβεέ, μολονότι μετάνιωσε πικρά. Καρπός της μετανοίας του ήταν και ο Πεντηκοστός ψαλμός.
Στο τέλος της ζωής του ο Δαβίδ δοκιμάστηκε σκληρά με την επανάσταση του υιού του Άβεσσαλώμ, ο όποιος σκότωσε τον αδελφό του Αμνών και ζητούσε να βασιλεύσει. Το τέλος του Άβεσσαλώμ ήταν οικτρό και πικράθηκε φοβερά ο Δαυίδ γι αυτό το γεγονός.
Ο Δαυίδ υπήρξε ο ενδοξότερος και αγαπητότερος μεταξύ όλων των επιφανών φυσιογνωμιών της Π. Διαθήκης. Είναι ο αγωνιστής κατά της αμαρτίας και ο άνθρωπος των πολλών δακρύων.
«Τά νοήματα τῶν ψαλμῶν ἀθόρυβα ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ τά ἀποτυπώνει στά πιό βαθειά ἱερά βάθη τῆς καρδιᾶς. Ἔτσι ἡ καρδιά φωτίζεται καί μέ τή σειρά της θερμαίνει πνευματικά τό συναίσθημα, τή λογική καί τή θέληση, ἐνῶ παράλληλα ἐπηρεάζει θετικά τίς σχέσεις μέ τόν Θεό καί μέ τόν ἔξω κόσμο, γι’ αὐτό και ἡ Ἐκκλησία μας, φιλάνθρωπα σκεπτόμενη περιέλαβε τούς ψαλμούς στίς καθημερινές προσευχές. Στίς Ἱ. Μονές μέσα στή ροή τῶν ἀκολουθιῶν[1] σ’ ὅλη τήν διάρκεια τοῦ ἡμερονυκτίου, διαβάζονται περίπου ἑξήντα ψαλμοί.
Ἀνάλογα μέ τή θεολογική τους σύσταση καί τή θεολογική τους ἰδιομορφία διακρίνονται γενικά σέ δοξολογικούς, εὐχαριστίας, πένθους, μετανοίας, διδακτικούς, μεσσιακούς καί ἐσχατολικούς. Κέντρο τους εἶναι ὁ Ἅγιος Θεός, ἐνῶ στό φωτεινό ὁρίζοντα τῆς περιφερείας τους «ὁ ἄνθρωπος εἶναι κατενώπιον τοῦ Θεοῦ».
«Σάν γλυκύς συνοδοιπόρος, γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, τοῦ ἀνθρωπίνου βίου ὁ προφήτης Δαβίδ βρίσκεται σέ ὅλους τούς δρόμους τῆς ζωῆς καί ἀναστρέφεται πρόσφορα μέ ὅλες τίς πνευματικές ἡλικίες καί εἶναι κοντά σέ κάθε παράταξη πού προκόβει. Παίζει μέ ὅσους νηπιάζουν, ὅπως θέλει ὁ Θεός, συναγωνίζεται μέ τούς ἄνδρες, παιδαγωγεῖ τή νεότητα, ὑποστηρίζει τά γηρατειά, γίνεται στούς πάντες τά πάντα. Γίνεται τό ὅπλο τῶν στρατιωτῶν, ὁ προπονητής τῶν ἀθλητῶν, ἡ παλαίστρα ὅσων γυμνάζονται, τό στεφάνι τῶν νικητῶν, ἡ χαρά τοῦ τραπεζιοῦ, ἡ παρηγοριά στίς κηδεῖες. Δέν ὑπάρχει τίποτε ἀπό τή ζωή μας πού νά εἶναι ἀμέτοχο ἀπό αὐτή τή χάρη».[2]
Επίσης ο Μ. Βασίλειος λέγει ὅτι:» Ὁ ψαλμός ἀποκοιμίζει τήν ἀγριότητα τῆς ψυχῆς, εἶναι γαλήνη τῶν ψυχῶν μας· μᾶς δίδει ὡσάν ἕνα βραβεῖον τήν εἰρήνην, μέ τό νά καθησυχάζη τήν ταραχήν καί τά κύματα τῶν λογισμῶν μας. Διότι καταπραΰνη τόν θυμόν τῆς ψυχῆς καί χαλιναγωγεῖ τήν πρός τήν ἀσωτίαν καί ἀκολασίαν κλίσιν τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Ψαλμός εἶναι συμβοηθός τῆς φιλίας, ἕνωσις τῶν χωρισμένων, μέσον πρός συμφιλίωσιν τῶν ἐχθρευομένων. Μᾶς δίδει καί τό μέγιστον ἀπό ὅλα τά ἀγαθά, μᾶς δίδει τήν ἀγάπην. Διώκει τούς δαίμονας καί προσκαλεῖ τήν βοήθειαν τῶν Ἀγγέλων. Εἶναι ὅπλον ἐναντίον τῶν νυκτερινῶν φόβων μας καί ἀνάπαυσις ἀπό τούς ἡμερινούς κόπους».[3]
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου