Εκκλησιαστική ποίηση.

Τα «διλέξια» και «τριλέξια» 

στην εορτή της Υπαπαντής

Οι υμνογράφοι της Εκκλησίας μας τρέφουν απεριόριστο σεβασμό προς την αρχαίοελληνική παράδοση και το αποδεικνύουν με τις επιλογές τους στην εκκλησιαστική ποίηση. Τα «διλέξια» και «τριλέξια» στιχουργήματα των παλαιότερων ποιητών έγιναν ο πρόδρομος πολλών τροπαρίων. Στο ποιητικό έργο του Μελίτωνος, επισκόπου Σάρδεων της Λυδίας  (β΄μ.χ. αι.) είναι εμφανής η χρήση αυτών των ποιητικών τύπων:

                 ως γαρ υι ός τεχθείς και ως πρό βα τον σφα γείς                              και ως α μνός αχ θείς και ως άν θρωπος τα φείς

Ι.Μ.Πεντέλης, 17ος αι.

Οι μεγάλοι υμνογράφοι διατηρούν αυτή την παράδοση για να δομήσουν τα ποιηματά τους. Αναμεσα τους και ο Πατριάρχης Γερμανός ο Α΄ στον οποίο αποδίδονται τα τροπάρια της θ΄ωδής του κανόνος της Υπαπαντής:

Ακατάληπτον εστιν/το τελούμενον εν σοι/και αγγέλοις και βροτοίς/ μητροπάρθενε Αγνή.

Το ποιητικό μέτρο είναι ιαμβικό η μάλλον σε ρυθμό τροχαίων ποδών που συνθέτουν λαμβανόμενοι ανά δύο, ρυθμό εξάσημο δακτυλικό. Λόγο του επισήμου χαρακτήρα που απέκτησε ο ρυθμός αυτός χρησιμοποιήθηκε από τον λαό σε επίσημες και εξαιρετικές εκδηλώσεις.

Τα Άκτα και οι Επευφημίαι των Βυζαντινών αυτοκρατόρων ανήκουν σε αυτό το ρυθμομελώδικό σχήμα,  τα λεγόμενα «ιαμβία» π.χ.

Άγιε Τρισάγιε/τους Δεσπότας φύλαττε/τας Αυγούστας φύλαττε/τα Πορφυρογέννητα.

Συνήθως τα «Άκτα» τα έλεγαν πρώτα οι λεγόμενοι «κράκται» και τα επαναλάμβανε ο λαός ο παρευρισκόμενος προς τιμήν των βασιλέων.

Μια ακόμα περίπτωση κατά την οποία συναντώνται μελωδικές ομοιότητες είναι η μελωδία του γάμου:

Ο Θεός ο Άγιος/τους νεονύμφους φύλαξον/Πνεύμα το Πανάγιον/τους συμπεθέρους φύλαξον.

Τέτοιες ρυθμοτονικές ομοιότητες συναντώνται και στα δημοτικά τραγούδια,γεγονός που αποδεικνύει την λαϊκή αποδοχή αυτών των μελωδιών.

Διτρόχαιος με εξαιρέσεις, καταγραφή Κων. Μάρκος

Η εορτή της Υπαπαντής με το δεσποτικό και θεομητορικό χαρακτήρα της διατήρησε μελωδίες και ποιητικούς τύπους που ανάγονται στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Τα Μεγαλυνάρια της Υπαπαντής είναι πολύτιμα δάνεια από τα Παλατιανά μέλη των «Άκτων και Επευφημιών». Είναι ένα μικρό δείγμα της πλούσιας μουσικοποιητικής κληρονομιάς μας που διαπότιζε τις πολιτισμικές εκφάνσεις του λαού.  Και σήμερα αισθανόμαστε και ανταποκρινόμαστε σε αυτούς τους ρυθμούς με τον τρόπο που το έκαναν  οι παλαιότεροι και γινόμαστε συνδετικός κρίκος μιας μακραίωνης παράδοσης.

Βασίλειος Χάδος

ΠΗΓΗ:  http://www.pemptousia.gr/