Η υμνογραφία της Μεγάλης Εβδομάδας ως πρόσληψη και ερμηνευτική προσέγγιση των Ευαγγελίων
Το ύψιστο γεγονός, όλης της λατρείας στον χριστιανικό κόσμο, είναι το Πάθος, η Σταύρωση, η Ταφή και η Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού. Αν και τα γεγονότα αυτά, σε λατρευτικό πάντα χρόνο, περιορίζονται πρακτικά σε μια εβδομάδα, η παράδοση της εκκλησίας και τα λατρευτικά κείμενα δεν παύουν να μνημονεύουν και να επικαλούνται τα γεγονότα αυτά σε όλη την διάρκεια του έτους. Τόσο τα Ευαγγέλια, όσο και όλο το λατρευτικό τυπικό, προετοιμάζουν τον πιστό, όλον τον χρόνο για να προσεγγίσει το μέγα μυστήριο της Ενσαρκώσεως και τελικά της Ανάστασης. Κάθε εβδομάδα μέσα στον κόλπο της εκκλησίας, είναι μια μίμηση αυτής της εβδομάδας και μια μίμηση Χριστού. Που έχει ως σκοπό να προετοιμάσει τον πιστό για τα γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδας, όπως και για την Δευτέρα έλευση του Κυρίου.
Αυτή η ατμόσφαιρα επεκτείνεται στην Λατρεία και στα έθιμα που έχουν διατηρηθεί σε όλο τον χριστιανικό κόσμο, με βάση το Πάθος και την Ανάσταση. Έτσι, σε αυτό το γενικότερο κλίμα εντάσσετε και το υμνογραφικό έργο της Μεγάλης Εβδομάδας. Το έργο αυτό προήλθε από μεγάλες και άγιες προσωπικότητες, όπως τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό και τον Ρωμανό τον Μελωδό. Το υμνολογικό τυπικό της Μεγάλης Εβδομάδας διαμορφώθηκε μέσα από τους αιώνες και έφτασε στην τελική μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, προσπαθώντας να ερμηνεύσει με έναν μοναδικό τρόπο τα γεγονότα της εβδομάδας των Παθών.
Αυτή η ιδιαίτερη προσέγγιση και πρόσληψη των γεγονότων που περιγράφουν οι Υμνογράφοι μέσα από τα έργα τους εκφράζουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο την Ορθόδοξη παράδοση της εκκλησίας. Η θεωρία της πρόσληψης, που πρώτος ο Gadamer διαμόρφωσε, αναφέρει ότι ένα άτομο προσεγγίζει κάποιο κείμενο έχοντας ως γνώμονα την προσωπική του εμπειρία και την προσδοκία με την οποία το διαβάζει[1]. Όμως, ούτε ακόμη και ο Gadamer μπορούσε να φανταστεί την προέκταση αυτής της θεωρίας του. Διότι, ήδη οι Υμνογράφοι είχαν προσεγγίσει με έναν εκπληκτικό τρόπο τα Ευαγγελικά κείμενα τόσο του Πάθους, όσο και όλης γενικότερα της Γραφής.
Έτσι, και εμείς έχοντας ως γνώμονα τα Ευαγγελικά και τα Υμνογραφικά κείμενα της εβδομάδας των Παθών θα προσεγγίσουμε, όσο μπορούμε την ρόλο των μαθητών κατά την προετοιμασία του τελευταίου Δείπνου. Διότι, αν και τα λατρευτικά κείμενα, όπως και το ενδιαφέρον των πιστών επικεντρώνεται στο Πάθος του Θεανθρώπου και την Ανάσταση, δεν θα ήταν σωστό να ξεχάσουμε την παρουσία των μαθητών, δίπλα στον δάσκαλο τους. Η παρουσία αυτή αν και υπάρχει περιορισμένη, διότι οι Ευαγγελιστές ρίχνουν περισσότερο το βάρος τους στα γεγονότα του Πάθους, είναι αρκετά σημαντική και οι Υμνογράφοι δεν την λησμονούν.
Τα υμνολογικά κείμενα ως ερμηνευτική πηγή των γεγονότων του Πάθους
Όλοι οι Ευαγγελιστές αναφέρονται στην προετοιμασία του Μυστικού Δείπνου πρίν το Ιουδαϊκό Πάσχα. Ήταν μια τυπική και σημαντική διαδικασία, όπως θα αναφερθούμε παρακάτω και πιθανόν γινόταν κάθε χρόνο από τον Χριστό και τους μαθητές. Όμως, αυτό το Πάσχα θα ήταν διαφορετικό, διότι, θα εκπληρωνόταν η σωτηρία του ανθρώπου. Γι’ αυτό τον λόγο και οι Ευαγγελιστές μας περιγράφουν με αρκετά προσεκτικό τρόπο τα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο του Πάθους.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς είναι αυτός που παρουσιάζει αναλυτικότερα την προετοιμασία του τελευταίου Δείπνου κάνοντας χρήση της θεολογικής και αφηγηματικής του δεινότητας. Έτσι, στο κεφάλαιο 22 του Ευαγγελίου του Λουκά, αρχίζει πρακτικά η διήγηση του Πάθους. Ο Ευαγγελιστής θέλει να αναδείξει από την μια, την πτώση του ανθρώπου, με την προδοσία του Ιούδα και από την άλλη την ανακαίνιση του, με την βοήθεια και την μετάνοια των μαθητών και ιδιαίτερα του Πέτρου. Έτσι, από την μία βλέπουμε τον σατανά, ο οποίος συνεχίζει να ασκεί επιρροή στον πτωτικό άνθρωπο, ακόμη και μπροστά στην παρουσία του Θεανθρώπου και από την άλλη βλέπουμε τον άνθρωπο που μπορεί να σωθεί πάντα κάτω από το φως και την βοήθεια του Θεού. Επομένως, όπως αναφέρει συγκεκριμένα ο Λουκάς:
| Λκ. 22:3-6 3 Εἰσῆλθεν δὲ σατανᾶς εἰς Ἰούδαν τὸν καλούμενον Ἰσκαριώτην, ὄντα ἐκτοῦ ἀριθμοῦ τῶν δώδεκα·4 καὶ ἀπελθὼν συνελάλησεν τοῖς ἀρχιερεῦσιν καὶ στρατηγοῖς τὸ πῶς αὐτοῖς παραδῷ αὐτόν.5 καὶ ἐχάρησαν καὶ συνέθεντο αὐτῷ ἀργύριον δοῦναι. 6 καὶ ἐξωμολόγησεν, καὶ ἐζήτει εὐκαιρίαν τοῦ παραδοῦναι αὐτὸν ἄτερ ὄχλου αὐτοῖς. |
Οι Υμνογράφοι με βάση τα χωρία που προλέγουν και αποκαλύπτουν την προδοσία του Ιούδα, συνέθεσαν διάφορα έργα με τα οποία ερμηνεύουν με τον δικό τους τρόπο την κατάσταση που επικρατεί τις ημέρες πριν την προδοσία και την Σταύρωση. Τηνπάλη, δηλαδή, μεταξύ του πτωτικού ανθρώπου που είναι υπόδουλος στην σατανική ενέργεια και του ανθρώπου που στρέφετε προς τον Κύριο ζητώντας βοήθεια. Μια βοήθεια που ο ελεήμων Κύριος την προσφέρει με την θυσία του πάνω στον Σταυρό και με την Ανάσταση.
Γι’ αυτό στα αντίφωνα που διαβάζονται μεταξύ τον Ευαγγελίων κατά την Μεγάλη Πέμπτη, βλέπουμε ότι σε κάθε στοίχο σχεδόν υπάρχει μια διπλή εικόνα. Από την μια των ανθρώπων που πίστεψαν, ακολούθησαν και σταδιακά κατάλαβαν τον Χριστό μέχρι το τέλος και από την άλλη τον σκοτισμένο νου του Ιούδα, ο οποίος παρόλο που έζησε όσα έζησαν οι υπόλοιποι Δώδεκα, εθελοτυφλεί και ετοιμάζει την προδοσία για να λάβει αντίτιμο.
Μ. Τρίτη Εσπέρα: Καθίσματα: 2Ἰούδας ὁ δόλιος φιλαργυρίας ἐρῶν προδοῦναί σε, Κύριε, τὸν θησαυρὸν τῆς ζωῆς, δολίως ἐμελέτησεν. Ὅθεν καὶ παροινήσας τρέχει πρὸς Ἰουδαίους, λέγει τοῖς παρανόμοις· Τί μοι θέλετε δοῦναι κἀγὼ παραδώσω ὑμῖν εἰς τὸ σταυρῶσαι αὐτόν; Κανόνας (Κοσμά ΕπισκόπουΜαϊουμα): Ωδή θ’: Τροπάρια: 1Ἀγνώμων φανείς καὶ πονηρὸς ζηλότυπος δῶρον ἀξιόθεον λογοπραγεῖ, δι’ οὗ ὀφειλέσιον ἐλύθη ἁμαρτημάτων, καπηλεύων ὁ δεινὸς Ἰούδας τὴν φιλόθεον χάριν. Φεῖσαι τῶν ψυχῶν ἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός, καὶ σῶσον ἡμᾶς. 2Λέγει πορευθεὶς τοῖς παρανόμοις ἄρχουσι· Τί μοι δοῦναι θέλετε κᾀγὼ Χριστὸν ὑμῖν τὸν ζητούμενον τοῖς θέλουσι παραδώσω; οἰκειότητα Χριστοῦ Ἰούδας ἀντωσάμενος χρυσοῦ. Φεῖσαι τῶν ψυχῶν ἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός, καὶ σῶσον ἡμᾶς. 3Ὢ πηρωτικῆςφιλαργυρίας, ἄσπονδε! λήθηςὅθενἔτυχες, ὅτι ψυχῆςοὐδ’ ὃς ἰσοστάσιος ὁ κόσμος, ὡςἐδιδάχθης· ἀπογνώσειγὰρσαυτόνἐβρόχισαςἀνάψας, προδότα. Φεῖσαιτῶνψυχῶνἡμῶν, Χριστὲ ὁ Θεός, καὶ σῶσονἡμᾶς. Μ. Τετάρτη Εσπέρα: Τροπάριο: Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταὶ ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ δείπνου ἐφωτίζοντο, τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβὴς φιλαργυρίαν νοσήσας ἐσκοτίζετο καὶ ἀνόμοις κριταῖς σὲ τὸν δίκαιον κριτὴν παραδίδωσι. Βλέπε, χρημάτων ἐραστά, τὸν διὰ ταῦτα ἀγχόνῃ χρησάμενον, φεῦγε ἀκόρεστον ψυχὴν τὴν διδασκάλῳ τοιαῦτα τολμήσασαν. Ὁ περὶπάντας ἀγαθός, Κύριε, δόξα σοι. Μ. Πέμπτη Εσπέρα: Πρώτη Τριάδα Αντιφώνων (Α-Γ) Μετά το Α΄ Ευαγγέλιο: Αντίφωνο Β΄: 1Ἔδρα με λέγων ὁ Ἰούδας τοῖς παρανόμοις γραμματεῦσι· Τί μοι θέλετε δοῦναι κἀγὼ ὑμῖν παραδώσω αὐτόν; ἐν μέσῳ δὲ τῶν συμφωνούντων αὐτὸς εἱστήκεις ἀοράτως συμφωνούμενος. Καρδιογνῶστα, φεῖσαι τῶν ψυχῶν ἡμῶν. |
Συνεχίζοντας λοιπόν, τις προετοιμασίες του Πάσχα και ενώ ο Ιούδας έρχεται σε επαφή με τους ιερείς για την προδοσία του Χριστού, ταυτόχρονα, ο Χριστός στέλνει τους μαθητές του να ετοιμάσουν το δείπνο. Η προετοιμασία συμπεριλαμβάνει την αγορά του αμνού, όπως και την εύρεση του τόπου όπου θα γινόταν το δείπνο. Ο Χριστός αναφέρει τον τρόπο με τον οποίο θα έβρισκαν οι μαθητές τον τόπο, δηλαδή εάν ακολουθούσαν τον άνθρωπο με την υδρία (στάμνα):
Λκ. 22:8-13 8 καὶ ἀπέστειλεν Πέτρον καὶ Ἰωάννην εἰπών· πορευθέντες ἑτοιμάσατε ἡμῖν τὸ πάσχα ἵνα φάγωμεν.9 οἱδὲ εἶπαν αὐτῷ· ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμεν;10 ὁ δὲ εἶπεν αὐτοῖς· ἰδοὺ εἰσελθόντων ὑμῶν εἰς τὴν πόλιν συναντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων· ἀκολουθήσατε αὐτῷ εἰς τὴν οἰκίαν εἰς ἣν εἰσπορεύεται,11 καὶ ἐρεῖτε τῷ οἰκοδεσπότῃ τῆς οἰκίας· λέγει σοι ὁ διδάσκαλος· ποῦ ἐστιν τὸ κατάλυμα ὅπου τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου φάγω;12 κἀκεῖνος ὑμῖν δείξει ἀνάγαιον μέγα ἐστρωμένον· ἐκεῖ ἑτοιμάσατε.13 ἀπελθόντες δὲ εὗρον καθὼς εἰρήκεια ὐτοῖς καὶ ἡτοίμασαν τὸ πάσχα. |
Οι Υμνογράφοι ενέταξαν στην ερμηνευτική τους προσέγγιση την προετοιμασία του Μυστικού Δείπνου σε ένα γενικότερο πλαίσιο προετοιμασία όλων των πιστών. Όπως και οι μαθητές προετοίμασαν και προετοιμάστηκαν με υπακοή για το Μυστικό Δείπνο, έτσι και οι πιστοί κατά την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας προετοιμάζονται για να είναι μάρτυρες των Παθών, της Αναίμακτης Θυσίας και να δεχθούν τον Αναστημένο Χριστό μέσα τους. Έτσι, βλέπουμε να παράγονται εξαιρετικοί ύμνοι, οι οποίοι συνοδεύουν αρμονικά τα γεγονότα των ημερών.
Μ. Τετάρτη: Κανόνας (Κοσμά Επισκόπου Mαϊούμα) Ωδή ΣΤ’: Οίκος: Τῇ μυστικῇ ἐν φόβῳ τραπέζῃ προσεγγίσαντες πάντες καθαραῖς ταῖς ψυχαῖς τὸν ἄρτον ὑποδεξώμεθα συμπαραμένοντες τῷ Δεσπότῃ, ἵνα ἴδωμεν τοὺς πόδας πῶς ἀπονίπτει τῶν μαθητῶν καὶ ἐκμάσσει τῷ λεντίῳ καὶ ποιήσωμεν, ὥσπερ κατείδομεν, ἀλλήλοις ὑποταγέντες καὶ ἀλλήλων τοὺς πόδας ἐκπλύνοντες· αὐτὸς γὰρ ὁ Χριστὸς οὕτως ἐκέλευσε τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς, ὡς προέφησεν· ἀλλ’ οὐκ ἤκουσεν Ἰούδας ὁ δοῦλος καὶ δόλιος. Ωδή θ: Ο Ειρμός: Ξενίας δεσποτικῆς καὶ ἀθανάτου τραπέζης ἐν ὑπερῴῳ τόπῳ ταῖς ὑψηλαῖς φρεσί, πιστοί, δεῦτε ἀπολαύσωμεν ἐπαναβεβηκότα λόγον ἐκ τοῦ Λόγου μαθόντες, ὃν μεγαλύνομεν. Τροπάρια: 1Ἄπιτε τοῖς μαθηταῖς, ὁ Λόγος ἔφη, τὸ Πάσχα ἐν ὑπερώῳ τόπῳ, ᾧ νοῦς ἐνίδρυται, οἷς μυσταγωγῷ σκευάσατε ἀζύμῳ ἀληθείας λόγῳ, τὸ στερρὸν δὲ τῆς χάριτος μεγαλύνατε. Απόστιχα: 5 Μυσταγωγῶν σου, Κύριε, τοὺς μαθητὰς ἐδίδασκες λέγων· Ὦ φίλοι, ὁρᾶτε, μηδεὶς ὑμᾶς χωρίσει μου φόβος· εἰ γὰρ πάσχω, ἀλλ’ ὑπὲρ τοῦ κόσμου· μὴ οὖν σκανδαλίζεσθε ἐν ἐμοί· οὐ γὰρ ἦλθον διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχήν μου λύτρον ὑπὲρ τοῦ κόσμου. Εἰ οὖν ὑμεῖς φίλοι μού ἐστε, ἐμὲ μιμεῖσθε· ὁ θέλων πρῶτος εἶναι ἔστω ἔσχατος, ὁ δεσπότης ὡς ὁ διάκονος· μείνατε ἐν ἐμοί, ἵνα βότρυν φέρητε· ἐγὼ γάρ εἰμι τῆς ζωῆς ἡ ἄμπελος. |
Καταλήγοντας σε αυτό το σημείο μπορούμε να καταλάβουμε την ερμηνευτική προσέγγιση και πρόσληψη των Υμνογράφων. Έτσι, έχουμε την ιδιαίτερη έμφαση στο πρόσωπο του Ιούδα, ο οποίος προδίδει τον δάσκαλο του. Αυτή η έμφαση τόσο στα Ευαγγέλια, όσο και στο υμνογραφικό έργο δεν γίνεται για να αναδειχθεί αυτή η συμπεριφορά, αλλά για να αποφευχθεί, όπως και να αναδειχθεί το σωστό πρότυπο των μαθητών. Το πρότυπο υπομονής, υπακοής, διακονίας και χάρης που μπορεί να λάβει ο άνθρωπος και να μεταπλάσει μια άρνηση σε μετάνοια.
Όπως θα δούμε στην συνέχεια ο Ευαγγελιστής Λουκάς παρουσιάζει την σύγκριση του Ιούδα και των υπόλοιπων μαθητών, όχι απλά για να φανερώσει ένα δίπολο, αλλά για να παρουσιάσει την τελειότητα και την ολότητα που βρίσκεται στο πρόσωπο του Χριστού. Διότι, παρόλο που οι μαθητές ήταν σε καλύτερη θέση από τον Ιούδα, ακόμη και αυτοί φοβήθηκαν δείλιασαν και εγκατέλειψαν τον Κύριο στην ύστατη στιγμή του Πάθους. Δείχνοντας έτσι, την κτιστότητα του ανθρώπου, μια κτιστότητα που οι μαθητές κατανοούν και παρόλο που εγκαταλείπουν τον Χριστό, αυτός δεν τους εγκαταλείπει και στέλνει, μετά την Ανάσταση του, το Άγιο Πνεύμα για να τους καθοδηγεί μέχρι το τέλος των αιώνων.
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
Παραπομπή:
[1]Gadamer, et al., Truth and method (London: Bloomsbury, 2013).ΚαιDostal, The Cambridge companion to Gadamer (Cambridge ; New York, NY: Cambridge University Press, 2002).Σελ. 6 κ.ε
ΠΗΓΗ: https://www.pemptousia.gr/2021/04/o-rolos-ton-mathiton-stin-proetimasia-tou-mistikou-dipnou-ipo-to-prisma-tis-imnologikis-paradosis/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου