Η καρδιά μας

Άσκηση και καρδιά

Άρης Χαραλαμπάκης, Καρδιολόγος, 

Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών

Κατά τους υπολογισμούς των υπηρεσιών Υγείας των Η.Π.Α μόνο το 22% στον ενήλικα πληθυσμό ασκούνται αρκετά. Το 25% δεν ασκείται καθόλου και το 53% δεν ασκείται αρκετά. Στις οδηγίες της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας (American Heart Association) η έλλειψη άσκησης αναφέρεται ως προδιαθεσικός παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Από πολλά χρόνια έχει καταδειχθεί η μικρότερη επιβίωση των ατόμων που δεν ασκούνται.

Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του στη γη, ο άνθρωπος ήταν υποχρεωμένος να διαθέτει αξιόλογη φυσική ικανότητα, για να μπορεί να αντεπεξέρχεται στις ανάγκες για προσπορισμό τροφής και την αντιμετώπιση των πολλαπλών κινδύνων που τον απειλούσαν. Στην σύγχρονη εποχή, πολλά επαγγέλματα καθήλωσαν τον άνθρωπο επί πολλές ώρες καθημερινά σε ένα γραφείο, πράγμα το οποίο δημιούργησε αφ’ ενός μέν έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, αφ’ ετέρου δε αυξημένο εργασιακό stress. Φυσικό ήταν να επέλθει μια ελαττωμένη δυνατότητα των ατόμων να καταβάλουν ποσότητα φυσικού έργου ανάλογη της προβλεπόμενης από την ηλικία και το φύλο τους. Εκτός εάν φροντίζουν να αντιρροπήσουν με την άθληση.

Η βελτίωση που επιφέρει η άσκηση στην επιβίωση έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με την συχνότητα και την έντασή της, μπορεί δε να φθάσει, όπως καταδεικνύεται από πολλές μελέτες, στην μείωση του καρδιαγγειακού θανάτου μέχρι και 23%. Εξ άλλου στα ασκούμενα άτομα, εάν εκδηλωθεί στεφανιαία νόσος (ΣΝ), αυτή είναι πιο ήπια και μπορούν εν συνεχεία τα άτομα αυτά να ενταχθούν σε προγράμματα αποκατάστασης με μεγαλύτερη επιτυχία και ευκολία.

Η συμβολή της άσκησης΄

 στην μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση βελτιώνει κυρίως διάφορους παράγοντες κινδύνου, όπως τα λιπίδια ορού, την αρτηριακή πίεση, τους παράγοντες ρεολογικούς και πήξεως, την ψυχική υγεία κ.λπ.. Καταδεικνύεται όμως ότι έχει και ανεξάρτητη ευεργετική δράση αυτή καθ’ εαυτή. Σε δυο σπουδαίες μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό JΑMΑ και αφορούσαν μεγάλο αριθμό του γενικού πληθυσμού κατεδείχθη η μεγάλη σημασία της άσκησης στην μείωση των οξέων εμφραγμάτων και των εξ αυτών θανάτων. Η μία διάρκειας 8 ετών αφορούσε 10.224 άνδρες και 3.120 γυναίκες και η άλλη 7 ετών σε 40.417 γυναίκες μετά την κλιμακτήριο. Βρέθηκε αντίστροφη συσχέτιση μεταξύ φυσικής δραστηριότητας και γενικής θνητότητας και όχι μόνο για ΣΝ. Τούτο σημαίνει ότι η άσκηση δεν προφυλάσσει μόνο από τα στεφανιαία αλλά και από άλλες παθήσεις (καρκίνος).

Ας εξετάσουμε όμως, καθέναν ξεχωριστά, τους παράγοντες που επηρεάζονται θετικά από την άσκηση:

Λιπίδια ορού: 30 λεπτά άσκησης 3 έως 7 φορές εβδομαδιαίως σε ένταση που αυξάνει την καρδιακή συχνότητα κατά 75% της μεγίστης μειώνει τα λιπίδια του πλάσματος. Κυρίως τα τριγλυκερίδια και την LDL και λιγότερο την ολική χοληστερόλη. Αυξάνει δε την καλή χοληστερόλη HDL της οποίας ο ρόλος είναι αντιαθηρωματογόνος. Είναι ενδιαφέρον ότι οι μεταβολές αυτές είναι ανάλογες του ποσού της άσκησης εβδομαδιαίως. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε παρατηρήθηκαν διαβαθμίσεις ωφέλειας ακόμη και σε αθλητές μεγάλων αποστάσεων ανάλογα με τις αποστάσεις που τρέχουν.

Αρτηριακή πίεση: Η τακτική σωματική άσκηση εξασκεί μια μικρή αλλά στατιστικά σημαντική μείωση της αρτηριακής πίεσης, μέχρι 10mmHg περίπου την συστολική και διαστολική. Αποδίδεται στην μείωση παραγωγής νορεπινεφρίνης και την αντιστρεσσογόνο δράση της. Στις ήπιες μορφές υπέρτασης (160 συστολική-100 διαστολική) η άσκηση μαζί με την μείωση του αλατιού, του σωματικού βάρους και του καπνίσματος προτείνονται αρχικά για ένα διάστημα 3 έως 6 μηνών και εάν δεν αποδώσουν, τότε καταλήγουμε στην φαρμακευτική αντιμετώπιση.

Η επίδραση της άσκησης στη φυσική λειτουργία του οργανισμού

Δράση στους παράγοντες πήξεως:Η μείωση της γλοιότητος του πλάσματος που επιφέρει η άσκηση, προάγει την ροή στα στεφανιαία αγγεία. Μαζί δε με την μείωση του ινωδογόνου και της συγκολλητικότητας των αιμοπεταλίων συντελεί στην πρόληψη των οξέων στεφανιαίων επεισοδίων. Εν τούτοις πρέπει να τονιστεί ότι η απότομη καταβολή σωματικής άσκησης μεγάλης έντασης μπορεί να επιφέρει οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου δρώντας αντίθετα, δηλαδή μπορεί να αυξήσει την συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων και να πυροδοτήσει τον μηχανισμό δημιουργίας θρόμβου σε συνδυασμό και με άλλους ισχαιμικούς παράγοντες.

Σταθεροποίηση του νευροφυτικού συστήματος 

και του ψυχισμού: 

Η σωματική άσκηση εξασθενεί τον τόνο του συμπαθητικού συστήματος ενισχύοντας την παρασυμπαθητική συνιστώσα. Τούτο έχει σημασία καθ’ όσον πολλά οξέα στεφανιαία επεισόδια σχετίζονται με την αύξηση της συμπαθητικής συνιστώσας, η οποία επίσης έχει να κάνει και με ταχυκαρδίες, αρρυθμίες και την υπέρταση.

Όσον αφορά την ψυχική υγεία, η άσκηση προσφέρει ευεξία, αισιοδοξία, αίσθημα αυτοεκτίμησης, αυτοελέγχου και μιάς εσωτερικής πληρότητας. Τα αθλούμενα άτομα, σε οποιαδήποτε ηλικία, έχουν λιγότερο άγχος και κατάθλιψη. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τους στεφανιαίους ασθενείς, μεγάλο ποσοστό των οποίων υποφέρει από κατάθλιψη, φοβίες και άγχος.

Αγγεία. Τόνος και ενδοθήλιο:Η σωματική άσκηση ασκεί σημαντική επίδραση στον τόνο των αγγείων, την δύναμη δηλαδή με την οποία συσπώνται. Αλλά κυρίως στο ενδοθήλιο, την λεπτή στοιβάδα κυττάρων που επαλείφει το εσωτερικό των αγγείων. Συμβάλλει στην καλή λειτουργία του ενδοθηλίου του οποίου η σημασία κατεδείχθη περίτρανα την τελευταία δεκαετία. Βρέθηκε ότι το ενδοθήλιο είναι ένας μεγάλος ενδοκρινής αδένας, ο οποίος εκκρίνει πολλές ουσίες εκ των οποίων άλλες οδηγούν σε σύσπαση και άλλες σε διαστολή των αγγείων. Από τις αγγειοδιασταλτικές και αντιθρομβωτικές ουσίες κυριότερες είναι το μονοξείδιο του αζώτου (ΝΟ), το οποίο και αυξάνει με την χρόνια σωματική άσκηση.

Ασκηση και στεφανιαία νόσος: Η άσκηση στην ΣΝ αποτελεί απαραίτητη θεραπευτική στρατηγική και η παράλειψή της αποτελεί θεραπευτικό σφάλμα. Ο στεφανιαίος ασθενής συνέχεται από έναν ενδόμυχο φόβο ότι η τρωθείσα καρδιά του δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθει σε άσκηση. Η παγκόσμια όμως πρακτική και βιβλιογραφία μιλάει περί του αντιθέτου. Οι στεφανιαίοι ασθενείς που ασκούνται ευεργετούνται πολλαπλώς: καλύτερη ανοχή στην κόπωση, σταδιακή βελτίωση των συμπτωμάτων τους , ελάττωση LDL και αύξηση HDL, ελάττωση της αρτηριακής πίεσης. Διευκολύνονται δε στην διακοπή του καπνίσματος και στην καταπολέμηση του άγχους. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στην ελάττωση της θνητότητας και θνησιμότητας.

Η φυσική άσκηση στην καρδιακή ανεπάρκεια

Στην καρδιακή ανεπάρκεια, συχνότατη νόσο των μεγάλων ηλικιών, ο καρδιακός μυς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του οργανισμού, να αντλήσει δηλαδή και να εξωθήσει επαρκή ποσότητα αίματος στα διάφορα όργανα. Παλαιότερα πιστευόταν ότι οι άρρωστοι με καρδιακή κάμψη δεν έπρεπε να υποβάλλονται σε καμιά σωματική καταπόνηση. Πολλές όμως μελέτες των τελευταίων ετών κατέδειξαν τις θετικές επιπτώσεις της άσκησης τόσο στην ανοχή των ασθενών αυτών στην κόπωση όσο και στην παραβεβλαμένη αιμάτωση των σκελετικών μυών. Στις βαριές καταστάσεις εξάλλου εφαρμόζονται τροποποιημένες μέθοδοι άσκησης, όπως τμηματική άσκηση ορισμένων μόνο μυϊκών ομάδων, βραχεία άσκηση επαναλαμβανόμενη πολλές φορές ή εκλεκτική άσκηση των αναπνευστικών μυών.

Αρχή φόρμας

        Τέλος φόρμας

Οφέλη και κίνδυνοι από τη σωματική άσκηση

Διάρκεια άσκησης και ένταση: Είναι ενδιαφέρον να υπολογισθεί η διάρκεια και η ένταση της άσκησης ανά εβδομάδα, η οποία επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα. Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει ότι 30 λεπτά άσκησης ημερησίως ή τουλάχιστον 3-4 φορές εβδομαδιαίως είναι απαραίτητα. Εκεί που έχει επέλθει σημαντική μεταβολή των απόψεων είναι ότι δεν είναι απαραίτητη η συνεχής άσκηση των 30 λεπτών, ούτε η πολύ μεγάλη ένταση (>85% της μεγίστης) για να επιτύχει τα αποτελέσματα αυτά. Έτσι έχει υπεισέλθει η έννοια της ελαφρότερης, συχνά επαναλαμβανόμενης άσκησης κατά την διάρκεια της ημέρας. Η συνεχής προσπάθεια καταβολής μικρότερων ποσών άσκησης καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας έχει το ίδιο ευεργετικό αποτέλεσμα με μία καταβολή μεγάλης άσκησης 30 λεπτών συνεχώς. Η άνοδος κλιμάκων, βραχείς αλλά συχνοί περίπατοι με γρήγορο βήμα έχουν το ίδιο συνολικό αποτέλεσμα με ορισμένες περιόδους άσκησης ανά εβδομάδα.

Σε περιπτώσεις που υπάρχουν προδιαθεσικοί παράγοντες στεφανιαίας νόσου, καθώς και για άτομα άνω των 40 ετών που αθλούνται για πρώτη φορά, είναι απαραίτητο το test κοπώσεως.

Όσον αφορά στην ένταση της άσκησης θα πρέπει να εξατομικεύεται. Είναι συνάρτηση της ηλικίας, του φύλου και της φυσικής κατάστασης. Υπολογίζεται πρακτικά με την επιτυγχανόμενη καρδιακή συχνότητα, τις σφύξεις δηλαδή ανά λεπτό. Για να βρεθεί η μέγιστη προβλεπόμενη καρδιακή συχνότητα, αφαιρείται από το 220 η ηλικία. Μία μέτρια άσκηση είναι καλή όταν φθάνει στο 70-80% της μεγίστης. Έτσι για ένα άτομο 50 ετών η μέγιστη καρδιακή συχνότητα θεωρείται το 220-50=170 σφύξεις. Το 70% της μεγίστης είναι 120 σφύξεις και το 80% είναι 136 σφύξεις.

Μορφή άσκησης: Όσον αφορά στην μορφή της άσκησης, εάν δηλαδή θα πρέπει να είναι δυναμική, (βάδισμα, τρέξιμο, κολύμπι, ποδήλατο, τέννις κ.λπ.) ή στατική (άρση βαρών, ελατήρια, διάφορες τονικές ασκήσεις ενδυνάμωσης μυών), η βιβλιογραφία τείνει προς την πλευρά της δυναμικής άσκησης. Αν και τελευταία νεότερες μελέτες καταδεικνύουν ότι η στατική άσκηση δεν είναι βλαπτική και επιπρόσθετα ενδυναμώνει τους μύς του άνω σώματος, καθιστώντας το άτομο ικανό να αντεπεξέρχεται καλύτερα στις καθημερινές καταπονήσεις από άρση βαρέων αντικειμένων.

Κίνδυνοι άσκησης – ασφάλεια: Στα υγιή άτομα που αθλούνται ο κίνδυνος αιφνιδίου θανάτου είναι αμελητέος έως ανύπαρκτος, εάν προηγηθεί μία σωστή καρδιολογική εκτίμηση. Ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα και ένα υπερηχογράφημα καρδιάς είναι αρκετά στις περισσότερες περιπτώσεις να καλύψουν τον προαθλητικό έλεγχο. Σε λίγες μόνο περιπτώσεις όταν αναφερθούν συμπτώματα ή εάν υπάρχουν πολλοί προδιαθεσικοί παράγοντες ΣΝ σε ένα άτομο (κάπνισμα, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία, παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό κ.λπ.), θα απαιτηθεί δοκιμασία κοπώσεως. Το test κοπώσεως θεωρείται επίσης απαραίτητο για άτομα άνω των 40 ετών, που αποφασίζουν να αθληθούν για πρώτη φορά.

Στα νέα άτομα και στους αθλητές είναι απαραίτητο το υπερηχογράφημα καρδιάς, για να αποκλειστεί βασικά μία νόσος, η οποία ευθύνεται για το 50% των θανάτων που συμβαίνουν: η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια, κατά την οποία τα τοιχώματα της καρδιάς είναι παχύτερα από το κανονικό και δημιουργούν, σε ορισμένες περιπτώσεις απόφραξη στο σημείο που περνάει το αίμα προς την αορτή. Όπως, επίσης, να αποκλειστούν βαλβιδοπάθειες, κυρίως της αορτικής βαλβίδας, αλλά και ορισμένες σύμπλοκες αρρυθμίες και διαταραχές αγωγιμότητας.

Με την πρόοδο της καρδιολογίας και της καρδιοχειρουργικής έχει δημιουργηθεί ένας πληθυσμός νέων με συγγενείς καρδιοπάθειες που διορθώθηκαν επιτυχώς. Παλαιότερα υπήρχαν αυστηρές απαγορεύσεις στα άτομα αυτά για άσκηση. Σήμερα, μετά από κατάλληλη καρδιολογική εκτίμηση, επιτρέπεται η άθληση στα άτομα αυτά, καθώς και η στράτευσή τους ως βοηθητικών.

Τέλος οι στεφανιαίοι άρρωστοι (χρόνια στηθάγχη, μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου ή by pass) μπορούν και πρέπει να ασκούνται συστηματικά καθ’ όσον έχει δειχτεί από μεγάλες μελέτες ότι ο κίνδυνος στεφανιαίου επεισοδίου ή αιφνιδίου θανάτου είναι πολύ μικρός όταν κυρίως ελέγχονται τακτικά από τον καρδιολόγο τους. Σε ορισμένες ομάδες ασθενών με βαρειά δυσλειτουργία αριστερής κοιλίας, σύνθετες αρρυθμίες, υπόταση κατά την κόπωση ή σημαντική ισχαιμία, εφαρμόζονται ειδικές προφυλάξεις και τροποποιημένα πρωτόκολλα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι και στους υγιείς και στους στεφανιαίους ασθενείς, όσο τακτικότερη είναι η σωματική άσκηση τόσο μεγαλύτερη προστατευτική δράση ασκεί στο καρδιαγγειακό σύστημα και στην υγεία γενικότερα.

Οι Έλληνες είμαστε προνομιούχοι έναντι άλλων λαών. Εάν στο υπέροχο ελληνικό κλίμα και την φύση και την υγιεινή μεσογειακή δίαιτα (ελαιόλαδο, ψάρι, λαχανικά, φρούτα και δυο ποτηράκια κρασί) φροντίσουμε και την άσκησή μας, θα εναρμονιστούμε κάλλιστα με το αρχαίο ρητό: «Το προφυλάσσειν κάλλιον του θεραπεύειν». Είναι μία ευκαιρία τώρα, εν όψει και της μεγάλης τιμής που έχει η Ελλάδα να φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, αναβιώνοντας παγκόσμια το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και τη ρώμη.

Παρατήρηση: Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος Νο 13 (Δεκέμβριος 2003 – Μάρτιος 2004)  του περιοδικού «ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ».

 ΠΗΓΗ:http://www.pemptousia.gr/