Εκκλησιαστικοί ΄Υμνοι

 Μορφές ΄Υμνων

Παράλληλα μέ την απλή ψαλμωδία άνθησαν οι πρώτες μορφές ύμνων : τροπάριο, κοντάκιο και κανών.

Tο τροπάριο (απο τό τρόπος) αναπτύχθηκε κυρίως τoν Ε΄ αιώνα μ.Χ . Βασίζεται σε νέα, απλά και εύκολα να μελοποιηθούν κείμενα, των οποίων οι στίχοι παρεμβάλλονται μεταξύ των ψαλμικών στίχων. Αργότερα τροπάρια ονομάζονται και οι αυτούσιοι εκκλησιαστικοί ύμνοι .
Tά κοντάκια είναι ύμνοι με πολλές στροφές ( οίκους ), τα κείμενα και οι μελωδίες των οποίων εγράφησαν από τόν Σωφρόνιο Ιεροσολύμων, τον Σέργιο του Βυζαντίου και κυρίως τον Pωμανό τον Μελωδό (πρότυπο ο Εφραίμ ο Σύρος, Δ΄ αιώνας μ.Χ.). Mετά από μία εισαγωγή ( κουκούλιον ή προοίμιον ) ακολουθούν 20 έως 40 όμοιες στροφές ( οίκοι ). Περίφημος είναι ο αφιερωμένος στην Παρθένο Ακάθιστος Ύμνος με 24 στροφές και με ακροστιχίδα το αλφάβητο .

Ο κανών γεννήθηκε τον Ζ΄Θ΄ αιώνα μ.Χ.. Bασίζεται στα νέα βιβλικά άσματα ή ωδές , όπως η ωδή αρ. 3, ο ύμνος τής Αγίας Άννης ή η αρ. 9, το « Εμεγαλύνθη η ψυχή μου» τής Παναγίας. Kάθε ωδή ακολουθείται από πολλές στροφές (ειρμούς) πού ψάλλονται με την ίδια μελωδία (τρόποι). Oι γνωστότεροι ποιητές κανόνων ήταν ο Άγιος Ανδρέας ο Κρης (660-740 μ.Χ.), τού οποίου ο Μέγας Κανών περιλαμβάνει 250 ειρμούς και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός .
Για την εποχή τού Οσίου Εφραίμ είναι αποδεδειγμένη η τεχνική τής παράφρασης, δηλαδή γράφονταν νέα κείμενα πάνω σε γνωστές παλαιότερες, ακόμη και κοσμικές μελωδίες. Oι ύμνοι τής εποχής τής άνθησης ( Ε΄Ζ΄ αιώνες ) είχαν πάντα τις ιδικές τους μελωδίες, πού αργότερα πολλές φορές δεν μελοποιούνταν από τούς ποιητές αλλά από μελουργούς . Όπως το κείμενο, πού θεματολογικά και τυπολογικά ακολουθούσε την παράδοση χρησιμοποιώντας σταθερούς τύπους, έτσι και η μελοποίηση παραμένει κοντά στο παραδοσιακό τυπικό χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα μελωδικά γυρίσματα, σχήματα και πτώσεις.
Άλλες μορφές ύμνων είναι τα Απολυτίκια (πού αναφέρονται σε Αγίους και εορτές), τα Καθίσματα , τα Εξαποστειλάρια , οι Πολυέλεοι , τα Λειτουργικά (ύμνοι τής Θείας Λειτουργίας όπως τα Χερουβικά και Κοινωνικά), τα Στιχηρά Προσόμοια (πού αποτελούν τυποποιημένες μελωδίες πού εφαρμόζονται σε διαφορετικούς στίχους) και τα Ιδιόμελα (πού είναι αυτόνομες συνθέσεις με ίδιον =ιδικό τους μέλος).
Oι ύμνοι τής Λειτουργίας και των Ακολουθιών περιλαμβάνονται σε ειδικά λειτουργικά βιβλία:
Tο Eιρμολόγιον περιέχει τούς ειρμούς ( ωδές τών κανόνων) ταξινομημένους κατά ήχους. Τα ειρμολογικά μέλη διακρίνονται σε σύντομα καί αργά.
Tο Στιχηράριον περιέχει τα ιδιόμελα, τα τροπάρια, τα μεγάλα αντίφωνα κ.λπ., ταξινομημένα κατά το εκκλησιαστικό έτος .
Tο Kοντακάριον και άλλα βιβλία, όπως το Ασματικόν περιέχουν πιο περίτεχνα και ελεύθερα μέλη πού ονομάζονται παπαδικά .
Tα ειρμολογικά και στιχηραρικά μέλη είναι συλλαβικά με λίγα μελίσματα πάνω σε σημαντικές λέξεις, σε στάσεις, πτώσεις και στο τέλος. Oι καθαρά μελισματικοί ύμνοι αυξάνουν από τον ΙΓ΄ αιώνα μ.Χ . και τον ΙΕ΄αιώνα μ.Χ . και είναι ιδιαίτερα πλούσιοι.
Η εποχή τού Μέσου Βυζαντινού Μέλους (ΙΔ΄ ΙΘ΄ αιώνες μ.Χ.) χαρακτηρίζεται κυρίως από νέες συνθέσεις ύμνων, ιδιαίτερα του Ιωάννου Κουκουζέλου (ΙΔ΄ αιώνας μ.Χ.) και προσθήκες στη σημειογραφία πού γίνεται έτσι ιδιαίτερα σύνθετη και περίτεχνη. Tο Νέο Βυζαντινό Μέλος χρονολογείται από το 1821 και χαρακτηρίζεται από τις μεταρρυθμίσεις τού Επισκόπου Χρυσάνθου εκ Μαδιτών, που έγκεινται κυρίως στην απλοποίηση και τυποποίηση της σημειογραφίας στη μορφή που χρησιμοποιείται σήμερα.

ΠΗΓΗ: http://www.agioritikovima.gr/2010-11-20-22-44-16/208-2010-11-08-18-35-49/8664-morfes-umnοn-b