Ἀπόστολος Παῦλος

Η ‘’θηριομαχία ἐν Ἐφέσῳ’’

 τοῦ ἀποστόλου Παύλου

Μόσχος Γκουτζιούδη

 

Η εισήγηση του επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ στο Β Αγιολογικό Συνέδριο της Σμύρνης με θέμα: Οι απαρχές του Χριστιανισμού στην Ιωνία και οι βιβλικοί άγιοι (7-9/02/2016)

Το Α΄ Κορ. 15:32 αποτελεί τη μοναδική αναφορά σε κάποια πάλη του Παύλου με θηρία. Πουθενά αλλού στις αδιαμφισβήτητες ή στις δευτεροπαύλειες επιστολές ή ακόμη στις Πράξεις δεν αναφέρεται κάποιο σχετικό περιστατικό. Η φράση του Παύλου «εἰ κατὰ ἄνθρωπον ἐθηριομάχησα ἐν Ἐφέσῳ» εξακολουθεί μέχρι σήμερα να προκαλεί τους ερευνητές να διαπιστώσουν αν αυτή χρησιμοποιείται με μεταφορική ή κυριολεκτική σημασία.

Οι ερευνητές συνηθίζουν να σημειώνουν ότι η αναφορά του αποστόλου Παύλου σε κάποια θηριομαχία στην Έφεσο θα πρέπει να ληφθεί με μεταφορική σημασία σε σύνδεση με τους κινδύνους και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε εκεί, αφού στη λίστα με τα παθήματα του αποστόλου, τα οποία αναφέρονται στο Β΄ Κορ. 11:23-29 δεν γίνεται καμία μνεία πάλης με θηρία. Στο Β’ Κορ. 1:8 υπάρχει μία νύξη σε κάποιο μεγάλο κίνδυνο, μοναδικό στο είδος του που φαίνεται ότι ο Παύλος αντιμετώπισε στην Έφεσο. Ίσως ακόμη και όσα λέγονται στο Β΄ Κορ. 6:9 να αποτελούν κάποια σχετική ένδειξη. Ασφαλώς όμως, τίποτα δεν μπορεί να υποστηριχθεί με βεβαιότητα.

Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι το ρήμα «θηριομαχέω» δηλώνει πάλη με άγρια ζώα. Τις περισσότερες φορές η θηριομαχία αυτή κατανοείται ως η πάλη ενός ανθρώπου με κάποιο άγριο θηλαστικό σε δημόσιο θέαμα στην αρένα. Ως θηριομαχία όμως, κατανοείται επίσης και η ποικιλότροπη αντιμετώπιση των μεγάλων αρπακτικών θηλαστικών από τους κτηνοτρόφους προκειμένου να διασώσουν τα κοπάδια των ζώων τους. Το «θηριομάχης» ή «θηριομάχος» είναι το αντίστοιχο του λατινικού «bestiarius» και αφορά πάντα αυτόν που μάχεται με τα θηρία στην αρένα ενός σταδίου. Στην Κ.Δ. το ρήμα χρησιμοποιείται μόνο εδώ, αλλά αργότερα απαντά στις επιστολές του Ιγνατίου Αντιοχείας και στο Μαρτύριο Πολυκάρπου. Ο τύπος «ἐθηριομάχησα» απαντάται μόνο σε μεταγενέστερα χριστιανικά κείμενα εκκλησιαστικών συγγραφέων, τα οποία όλα παραθέτουν τη φράση του Παύλου. Ο τεχνικός αυτός όρος αποδίδεται και στην Θέκλα τρεις φορές στο απόκρυφο κείμενο Πράξεις Παύλου και Θέκλας και αποτελεί έτσι τη μοναδική περίπτωση που το συγκεκριμένο ρήμα συνδέεται με γυναικείο πρόσωπο.

Η φράση «κατὰ ἄνθρωπον» που προηγείται, δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την ερμηνεία του Α΄ Κορ. 15:32 αλλά και τη μετάφραση. Η έκδοση της ΕΒΕ έχει αποδώσει το πρώτο μισό του στίχου ως «αν ήταν ανθρώπινα τα κίνητρα της πάλης μου με τα θηρία στην ΄Εφεσο, ποιο ήταν το κέρδος μου;». Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ερμηνευτές πατέρες βρήκαν πιο ενδιαφέρουσα τη φράση του «φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν», η οποία παραπέμπεται πιθανότατα από το Ησ. 22:13 στο Α΄ Κορ. 15:32β από το «εἰ κατὰ ἄνθρωπον ἐθηριομάχησα ἐν Ἐφέσῳ» και έτσι οι περισσότεροι δεν σχολιάζουν την περίπτωση της θηριομαχίας του Παύλου. Από την άλλη, έχει υποστηριχθεί ότι για τη δυσκολία στην απόδοση και ερμηνεία των στίχων 15:31-32 ευθύνεται η φράση «ἣν ἔχω ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν» στο 15:31γ, την οποία συχνά αρκετοί ερευνητές θεωρούν παρεμβολή. Η παρεμβολή αυτή συνήθως δικαιολογείται ως προσπάθεια εναρμόνισης της πληροφορίας του στίχου 32α με το Β΄ Τιμ. 4:17. Χωρίς το 15:31γ δίνεται η εντύπωση ότι οι Κορίνθιοι είναι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο απόστολος θηριομάχησε στην Έφεσο.

Αν ο Παύλος είχε κυριολεκτικά παλέψει με θηρία ως θύμα που ρίχτηκε σε αυτά, θα υπήρχε περίπτωση να γλυτώσει και να βγει από την αρένα ζωντανός; Ο Ιγνάτιος Αντιοχείας φαίνεται πως γνωρίζει περιπτώσεις, στις οποίες τα θηρία αρνούνταν για διάφορους λόγους να επιτεθούν στα θύματα, αν και μπορεί να αναφέρεται στην περίπτωση του Δανιήλ ή του Διονύσου. Πιθανότερο όμως είναι να πρόκειται για προφορική διάδοση σχετικών περιστατικών της εποχής του, στα οποία τα θύματα ήταν και χριστιανοί. Αργότερα στις Πράξεις Παύλου και Θέκλας έχουμε παρόμοια περίπτωση. Η Θέκλα ρίχνεται στα θηρία και μάλιστα σε πολλά και διαφόρων ειδών, αφού δεν κατασπαράζεται από αυτά.

Το Α΄ Κορ. 15:32 θα πρέπει να κατανοηθεί ως υποθετική διατύπωση χωρίς να αποκοπεί από τη συνάφειά του. Στόχος του Παύλου εδώ είναι να αποδείξει την ύπαρξη της αληθινής ζωής και όχι της πρόσκαιρης, καθώς το θέμα της ενότητας είναι η ανάσταση. Ο Παύλος δεν υπήρξε θηριομάχος στην κυριολεξία. Το Α΄ Κορ. 15:32 όμως εξακολουθεί να ταλανίζει τους ερμηνευτές της επιστολής. Και ενώ η μεταφορική του κατανόηση προτιμάται από τους περισσότερους ερμηνευτές σε σύνδεση με το περιστατικό του αργυροχόου Δημητρίου στο Πραξ. 19:24-41, δεν λείπουν και εκείνοι που προτιμούν μία κυριολεκτική ερμηνεία, συνδέοντας μάλιστα συχνά το Α΄ Κορ. 15:32 με την πληροφορία του Β΄ Τιμ. 4:17 «καὶ ἐρρύσθην ἐκ στόματος λέοντος». Μερικοί από τους αρχαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, ήδη από τον 2^ο αι. μ.Χ., προτιμούν επίσης μια κυριολεκτική ερμηνεία. Ωστόσο το παραπάνω χωρίο επικαλούνται συχνά όσοι ερμηνευτές προτιμούν τη μεταφορική χρήση της φράσης «εἰ κατὰ ἄνθρωπον ἐθηριομάχησα ἐν Ἐφέσῳ» από τον Παύλο. Ο Ιγνάτιος Αντιοχείας για παράδειγμα στο πρὸς Ρωμαίους 5:1 φαίνεται ότι χρησιμοποιεί την ίδια γλώσσα με μεταφορική σημασία, όπως προδίδει η ενεστωτική χρήση του ρήματος, αφού παρουσιάζει το στρατιωτικό τάγμα για το οποίο κάνει λόγο σαν να πρόκειται για δέκα λεοπαρδάλεις. Προφανώς έχει υπόψη του το συγκεκριμένο στίχο από την Α΄ Κορινθίους. Ο Τερτυλλιανός από την άλλη, δέχεται τη μεταφορική χρήση της φράσης και θεωρεί ότι με τη μεταφορά αυτή ο Παύλος αναφέρεται στους χειρότερους και πιο επικίνδυνους εχθρούς του κατά τη διαμονή του στην Έφεσο. Η εικόνα της θηριομαχίας λειτουργεί έτσι με μεγάλη επιτυχία, αφού εκφράζει το μέγεθος του κινδύνου που αντιμετωπίζει οποιοσδήποτε δεχτεί την επίθεση ενός σαρκοφάγου θηλαστικού.

Τα άγρια ζώα χρησιμοποιούνταν από τους Ρωμαίους με δύο τρόπους στην αρένα. Συνεπώς θα πρέπει να εξετάσουμε το υπόβαθρο του Α΄ Κορ. 15:32 εκτενέστερα και να δούμε ποια περίπτωση δημόσιας θηριομαχίας ταιριάζει με τη συνάφεια του στίχου. Τα άγρια θηλαστικά και όχι μόνο, αφού συλλαμβάνονταν από ειδικούς κυνηγούς μεταφέρονταν στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, καθώς και σε άλλες μεγαλουπόλεις και στη συνέχεια είτε εξοντώνονταν μαζικά στην αρένα (venationes) από επαγγελματίες θηριομάχους, είτε χρησιμοποιούνταν για να επιτεθούν και να κατασπαράξουν τους κατάδικους (damnatio ad bestias).

Η θεαματική εξόντωση μεγάλων άγριων ζώων στην αρένα διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς εξωτικά ζώα μεταφέρονταν από τις επαρχίες στην πρωτεύουσα. Το επιγραφικό υλικό που έχει διασωθεί μαρτυρεί ότι η σύλληψη και η μεταφορά των άγριων ζώων για την αρένα εκτείνονταν από τη Βρετανία μέχρι την περιοχή του Ευφράτη. Ήδη το 186 π.Χ. μαρτυρείται ένα τέτοιο θέαμα με λιοντάρια και πάνθηρες. Τα ζώα συλλαμβάνονταν με διάφορα μέσα από ειδικούς κυνηγούς, οι οποίοι ανήκαν στο ρωμαϊκό στρατό και είχαν αυτήν την αρμοδιότητα (venatores imunnes) και όχι από εμπόρους ζώων. Οι στρατιώτες αυτοί απαλλάσσονταν από άλλα καθήκοντα και εξειδικεύονταν στο κυνήγι των άγριων ζώων. Σε παπύρους που έχουν διασωθεί από την Αίγυπτο λέγεται ότι από την ευρύτερη περιοχή της εξάγονταν χιλιάδες άγρια ζώα για τις ρωμαϊκές αρένες.

Για τις θηριομαχίες χρησιμοποιούνταν κυρίως άγρια ζώα (bestiae) αλλά ακόμη και οικόσιτα, όπως για παράδειγμα ταύροι, τα οποία εκτελούνταν από ειδικούς επαγγελματίες μονομάχους ή ακριβέστερα θηριομάχους (bestiarii). Οι Ρωμαίοι ευθύνονται, όσο και αν αυτό ακούγεται απίστευτο, για την εξαφάνιση ορισμένων ειδών από τη Βόρειο Αφρική εξαιτίας αυτής της παράνοιας. Ασφαλώς υπήρχαν και φωνές διαμαρτυρίας, οι οποίες θα έβλεπαν στα θεάματα αυτά την ωμότητα της βαρβαρότητας και όχι κάποια ψυχαγωγία. Ο Κικέρωνας, ο Πλούταρχος και ο Πορφύριος αποτελούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Οι υπόλοιποι όμως συγγραφείς υποστήριζαν τέτοιες μορφές ψυχαγωγίας. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και μία άλλη παράμετρο. Η Κόρινθος λόγω του ρωμαϊκού της πληθυσμού την εποχή του Παύλου είχε γίνει το κέντρο τέτοιων θεαμάτων στην Ελλάδα. Η απώλεια των νεκρών ζώων δεν ενοχλούσε κανέναν και τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει τα θεάματα αυτά. Δεν υπήρχαν στην αρχαιότητα οι σημερινές οικολογικές ανησυχίες για τη διατήρηση της ισορροπίας στη φύση και ο φόβος της εξαφάνισης κάποιων ειδών της πανίδας.

Μπορούμε τώρα να επιστρέψουμε στην περίπτωση της θηριομαχίας του Παύλου. Το γεγονός ότι ένα περιστατικό, στο οποίο πρωταγωνιστούν ο Παύλος και ένα λιοντάρι, περιγράφεται στο απόκρυφο κείμενο του 2^ου αι. μ.Χ. Πράξεις Παύλου να λαμβάνει χώρα στην Έφεσο, αποτελεί ασφαλώς επίδραση του Α΄ Κορ. 15:32. Η θρυλική αυτή ιστορία έχει ως εξής: Στη διάρκεια μιας περιοδείας του Παύλου στην Παλαιστίνη ένα λιοντάρι πλησίασε τον απόστολο καθώς προσευχόταν, ξάπλωσε στα πόδια του και ζήτησε να βαπτιστεί. Αργότερα ο Παύλος συλλαμβάνεται στην Έφεσο και αποφασίζεται από την τοπική αρχή να ριχτεί στα θηρία. Το λιοντάρι που αντιμετωπίζει είναι εκείνο της Παλαιστίνης, το οποίο είχε πρόσφατα συλληφθεί και αναγνωρίζοντας τον απόστολο, αρνείται να του επιτεθεί. Στο τέλος το λιοντάρι και ο Παύλος σώζονται με θαυμαστό τρόπο και βγαίνουν από την αρένα. Αξίζει να αναφέρουμε τώρα ότι λίγο αργότερα ο Ιππόλυτος κατά τον 3^ο αι. μ.Χ. αναφέρεται στη θαυματουργική διάσωση του Παύλου από ένα λιοντάρι στην Έφεσο. Αυτό γίνεται βέβαια, καθώς σχολιάζει το βιβλίο του Δανιήλ και αναφέρεται πιθανώς στο περιστατικό που μας είναι γνωστό από τις Πράξεις Παύλου. Οι Πράξεις Τίτου κάνουν και αυτές όμως λόγο για κάποια θηριομαχία του Παύλου. Δεν είναι τυχαία ασφαλώς η σύνδεση με το Δν. 6, αφού εκεί έχουμε τη μοναδική περίπτωση στην Αγία Γραφή να σώζεται κάποιος, ενώ έχει ριχτεί στα λιοντάρια. Το περιστατικό με τον Παύλο και το λιοντάρι περιγράφεται εκτενέστερα από τον Νικηφόρο Κάλλιστο στην εκκλησιαστική του ιστορία κατά τον 14^ο αι. μ.Χ. Πρόκειται όμως για φανταστικό περιστατικό και όχι για πραγματικό και συνεπώς δεν μπορούμε να στηριχτούμε στα παραπάνω κείμενα ως απόδειξη μιας παράδοσης που ήταν γνωστή στους συντάκτες των αποκρύφων πράξεων.

Στο απόκρυφο Πράξεις Παύλου και Θέκλας περιγράφεται ένα άλλο σχετικό περιστατικό στο Ικόνιο. Στο κείμενο αυτό το περιστατικό με τη λέαινα στην αρένα μοιάζει με εκείνο του Παύλου και του λιονταριού και αποδεικνύει ότι κατά τον 2^ο και 3^ο αι. μ.Χ. κυκλοφορούσαν διάφορες τέτοιες διηγήσεις, στις οποίες υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση ενός προσώπου με ένα λιοντάρι. Εδώ η Θέκλα καταδικάζεται σε θάνατο και μάλιστα αποφασίζεται να ριχτεί στα θηρία στην αρένα (damnatio ad bestias).

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τώρα να δούμε αν τέτοιου είδους θηριομαχίες διεξάγονταν πράγματι σε χώρους της αρχαίας Κορίνθου ή της Εφέσου κατά την εποχή που μας ενδιαφέρει. Η συνδρομή της αρχαιολογικής μαρτυρίας αποτελεί στην περίπτωση αυτή επιτακτική ανάγκη. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Εφέσου εκτίθενται διάφορες ανάγλυφες στήλες με σκηνές μονομαχιών. Μία από αυτές απεικονίζει λιοντάρια στην αρένα και σε κλουβιά. Οπλισμός επίσης έχει διασωθεί που χρησιμοποιούσαν κυρίως μονομάχοι γιατί όχι όμως και θηριομάχοι. Στην Έφεσο γνωρίζουμε πως υπήρχε αμφιθέατρο για τέτοια θεάματα, ενώ ο υψηλός τοίχος που χωρίζει το κοίλο του Θεάτρου της από την ορχήστρα μπορεί να φανερώνει αρχιτεκτονική προσαρμογή για τέτοια θεάματα.

Η περίπτωση της Κορίνθου έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Η αρχαιολογική ανασκαφή στο θέατρο της αρχαίας Κορίνθου έφερε στο φως το 1925 τοιχογραφίες με σκηνές μονομάχων από το σοβατισμένο τοίχο ύψους 1,70 μέτρων, ο οποίος χώριζε την ορχήστρα από τις κερκίδες των θεατών. Σε δύο αρκετά κατεστραμμένες τοιχογραφίες στα αριστερά και δεξιά του ανοίγματος της κεντρικής κλίμακας του κοίλου απεικονίζονται δύο πρόσωπα, πιθανότατα μονομάχοι, να αντιμετωπίζουν την επίθεση ενός λιονταριού στην κάθε σκηνή. Προφανώς το κίτρινο χρώμα του κάτω μέρους της σκηνής δηλώνει την άμμο της αρένας. Κάτω ακριβώς από τη μία τοιχογραφία βρέθηκε η εξής επιγραφή: ὁ λεο[ν]το ἀναγνοὺς λείχει σωτῆρ[α τ]ὸν ὑπὸ ταῦρον. Οι αρχαιολόγοι που ανακάλυψαν την επιγραφή θεωρούν ότι χαράχθηκε κατά τον 1^ο αι. μ.Χ. από κάποιον που γνώριζε τη δημοφιλή διήγηση με τον Ανδροκλή και το λιοντάρι, αν και θα υπήρχαν σίγουρα και άλλα παρόμοια περιστατικά, τα οποία θα γνώριζαν εκείνη την εποχή ευρύτατη διάδοση. Το θέατρο της Κορίνθου αναδιαμορφώθηκε από τους Ρωμαίους κατά το χρονικό διάστημα 25 π.Χ.-25 μ.Χ. για να μετατραπεί σε αμφιθέατρο. Έτσι αυξήθηκε το ύψος του τοίχου της ορχήστρας ως 3 μέτρα και εξαφανίστηκαν οι πρώτες σειρές των θεατών για να μετατραπεί η ορχήστρα σε αρένα. Αυτό έγινε για να εξασφαλιστεί πλέον η ασφάλεια των θεατών από τα άγρια ζώα κατά τις θηριομαχίες.

Στον παραπάνω τοίχο είχαν κατασκευαστεί επίσης τέσσερις μικροί θάλαμοι (1Χ3 μέτρα ο καθένας). Οι κατασκευές αυτές αποδεικνύουν ότι άγρια ζώα εκτελούνταν στην αρένα από ειδικούς εκτελεστές, καθώς είναι σύγχρονες με τις τοιχογραφίες. Οι αρχαιολόγοι είναι πεπεισμένοι πλέον με τη μελέτη αντίστοιχων κατασκευών και παραστάσεων σε όλο τον μεσογειακό κόσμο ότι οι θάλαμοι αυτοί δεν χρησιμοποιούνταν ως κλουβιά για την προσωρινή κράτηση των ζώων αλλά ως καταφύγια των εκτελεστών τους, αν τα πράγματα δεν εξελίσσονταν ομαλά κατά την αντιμετώπιση των άγριων ζώων στην αρένα.

Με αφορμή λοιπόν αυτές τις τοιχογραφίες θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι ο Παύλος στο Α΄ Κορ. 15:32 χρησιμοποιεί μεταφορική γλώσσα αναφερόμενος στον εαυτό του σαν να πρόκειται για επαγγελματία θηριομάχο (bestiarius) που εξοντώνει τα θηρία σε δημόσια θέα. Ως θηρία παρουσιάζονται ασφαλώς οι αντίπαλοί του στην Έφεσο. Η παραπάνω επιγραφή όμως, δεν συνδέει έναν θηριομάχο με το λιοντάρι που τον γλείφει. Το λιοντάρι δεν προχωρά σε μια τέτοια ενέργεια λόγω της επικράτησης του θηριομάχου κατά τη μάχη αλλά αντίθετα γιατί αναγνωρίζει κάτι σε αυτόν.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει ν’ ανατρέξουμε στη διασημότερη διήγηση της αρχαιότητας, στην οποία πρωταγωνιστούν ένας άνδρας και ένα λιοντάρι. Η ιστορία με τον Ανδροκλή και το λιοντάρι περιέχεται στα Αἰγυπτιακὰ του Απίωνα. Το έργο αυτό ανάγεται στον 1^ο αι. μ.Χ. και λίγο αργότερα κατά τον 2^ο αι. συναντούμε και πάλι την ιστορία αυτή στις Αττικές Νύχτες (Noctes Atticae) του Αύλου Γέλλιου, ενώ στην ελληνική γραμματεία περιέχεται στο Περὶ Ζῴων Ἰδιότητος του Αιλιανού. Επόμενο ήταν κάποιοι ερευνητές να βρίσκουν στο Α΄ Κορ. 15:32 κάποια επίδραση αυτής της διήγησης. Τώρα ασφαλώς συζητάμε για τη δεύτερη περίπτωση των θεαμάτων, δηλαδή τα θηρία ως εκτελεστές των καταδίκων. Αυτή η δημοφιλής ιστορία σύμφωνα με κάποιους ερευνητές επηρέασε τη δημιουργία μιας αντίστοιχης για τον Παύλο από τους χριστιανούς της Κορίνθου, η οποία αργότερα έγινε γνωστή στο συντάκτη της Β΄ προς Τιμόθεον επιστολής, στον Ιγνάτιο και τον Ιππόλυτο. Αν προχωρήσουμε λίγο παραπέρα την υπόθεση αυτή, τότε το περιστατικό με τον Παύλο και το λιοντάρι στις Πράξεις Παύλου δεν θα ήταν υπερβολή να δεχτούμε ότι αποτελεί μια εκχριστιανισμένη εκδοχή της ιστορίας του Ανδροκλή με το λιοντάρι.

Οι ειδικοί θεωρούν ότι η σκηνή της τοιχογραφίας στην Αρχαία Κόρινθο εικονίζει επαγγελματίες κυνηγούς ή μονομάχους (venatores ή bestiarii), οι οποίοι θηριομαχούν σε δημόσια θέα για λόγους ψυχαγωγίας. Δεν πρόκειται δηλαδή για κατάδικους που ρίχνονταν στα θηρία ως θύματα. Η αρχαιολογική αυτή μαρτυρία δεν μπορεί ασφαλώς να αξιοποιηθεί, αλλά φαίνεται ότι ευνοεί τη μεταφορική χρήση του Α΄ Κορ. 15:32. Ο Παύλος δεν υπήρξε θύμα των θηρίων, αλλά χρησιμοποιεί μεταφορικά την εικόνα του επαγγελματία κυνηγού ή θηριομάχου που εξοντώνει τα άγρια θηρία στην αρένα. Με άλλα λόγια η μεταφορά εδώ είναι αντίστοιχη με εκείνη του αθλητή στο Α΄ Κορ. 9:26. Μπορεί λοιπόν οι αγώνες κατά τα Ίσθμια ή οι τοιχογραφίες που υπήρχαν στα δημόσια κτήρια της αγοράς και ήταν γνωστά στα μέλη της κοινότητας της Κορίνθου να χρησιμοποιήθηκαν από τον Παύλο, προκειμένου να γίνει καλύτερα αντιληπτό το περιεχόμενο των λόγων του. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε τα θηρία με τα οποία ο Παύλος πάλεψε στην Έφεσο είναι είτε οι ιουδαΐζοντες, είτε οι αργυροχόοι ή ακόμη κάποια αυτοκρατορική διοικητική αρχή ή κάποιοι μάγοι και γητευτές.

Μπορούμε να δούμε και ένα άλλο ενδεχόμενο προκειμένου να ερμηνευτεί σωστά το Α΄ Κορ. 15:32. Οι ερευνητές έχουν επίσης παρατηρήσει ότι η ευρύτερη ενότητα Α΄ Κορ. 15:29-34 έχει ομοιότητες στη μορφή με την κυνική-στωική διατριβή. Ο σκοπός αυτού του φιλολογικού είδους είναι ηθικοπλαστικός. Ήδη από τον Πλάτωνα τα πάθη και οι επιθυμίες περιγράφονται ως άγρια θηρία που επιτίθενται στον άνθρωπο. Στα πατερικά συγγράμματα αργότερα, η ιδέα αυτή θα αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο. Αν λοιπόν προτιμήσουμε μια τέτοια ερμηνεία του Α΄ Κορ. 15:32, τότε ο Παύλος θηριομαχεί εναντίον ενός φιλελεύθερου τρόπου ζωής. Αυτό ενισχύεται από την παράθεση στο υπόλοιπο του στίχου της φράσης «φάγωμεν καὶ πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν». Η ιδέα αυτή αποτελούσε και τρόπο ζωής για τους επικούρειους φιλοσόφους, οι οποίοι αρνούνταν την ύπαρξη μέλλουσας ζωής. Οι κυνικοί από την άλλη, ήταν αντίθετοι με μία τέτοια στάση ζωής έχοντας τον Ηρακλή ως πρότυπο θηριομάχου κατά του ηδονισμού. Είναι επίσης πιθανό με βάση τις πληροφορίες των Πράξεων (19:11-41) ότι ο Παύλος ήρθε αντιμέτωπος στην Έφεσο με την ειδωλολατρία, τους εξορκισμούς και τη μαγεία, αυτά να αποτελούν μεταφορικά τα θηρία που αντιμετώπισε.

Ας επιμείνουμε λίγο ακόμη στη δεύτερη χρήση των ζώων (damnatio ad bestias) ως πιθανό υπόβαθρο του Α΄ Κορ. 15:32. Σε αυτήν την περίπτωση η αντίληψη που κυριαρχούσε ήταν ότι στους χειρότερους εγκληματίες αξίζει ο χειρότερος θάνατος. Τα θεάματα αυτά ήταν πολύ συχνά στη Ρώμη και σπανιότερα στις ρωμαϊκές επαρχίες και ακολουθούσαν συχνά τις πρωινές θηριομαχίες. Τέτοια όμως θεάματα λάμβαναν χώρα και στις μεγαλουπόλεις των επαρχιών και δεν περιορίζονταν μόνο στην πρωτεύουσα. Την εποχή του Παύλου δεν έχουμε μαρτυρίες από κείμενα ότι χριστιανοί ρίχνονταν στα θηρία. Αργότερα όμως υπάρχουν σποραδικές αναφορές και κυρίως παραστάσεις σε ψηφιδωτά δάπεδα από τη Β. Αφρική με θύματα στα οποία επιτίθενται άγρια ζώα στην αρένα.

Οι θεατές δεν συμπονούσαν τα θύματα, ούτε και σε αυτή την περίπτωση, αλλά απεναντίας θεωρούσαν τα θηρία ως όργανα απόδοσης δικαιοσύνης. Για το κοινό τα θύματα των άγριων ζώων είχαν διαπράξει σοβαρά αδικήματα και το θέαμα αυτό δεν ήταν παρά η εφαρμογή της νόμιμης εκτέλεσής τους. Αυτό θα αλλάξει αργότερα στον χριστιανισμό με τα μαρτύρια. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις στις οποίες άγρια ζώα χρησιμοποιούνται για να εκτελεστούν οι κατάδικοι είναι τα μαρτύρια της Βλανδίνας στη Λυών κατά τον 2^ο αι. μ.Χ. και της Περπέτουας κατά τις αρχές του 3^ου αι. μ.Χ. στην Καρχηδόνα. Στις περιπτώσεις αυτές η εκτέλεση με τη συνδρομή των θηρίων αντιστρέφει το καθιερωμένο ιδεολογικό σκηνικό. Οι μάρτυρες τώρα δεν είναι κατάδικοι και τα ζώα δεν εκπροσωπούν το νόμο και την τάξη, αλλά αντίθετα οι χριστιανοί αρνούνται να προσαρμοστούν με το κοινωνικό κατεστημένο και επιδιώκουν να εξέλθουν από αυτό αντιμετωπίζοντας τη χειρότερη θηριομορφική εκδοχή του.

Η δεύτερη πρόταση αντιμετωπίζει μια δυσκολία. Λόγω της ιδιότητας του Ρωμαίου πολίτη, ο Παύλος δεν θα μπορούσε να ριχτεί στα θηρία, εκτός αν την είχε χάσει. Υπάρχουν όμως και περιστατικά, στα οποία Ρωμαίοι πολίτες ρίχνονται στα θηρία. Ο Ευσέβιος πολύ αργότερα αναφέρει πως κάποιος Άτταλος είχε ρωμαϊκή υπηκοότητα αλλά αυτό δεν εμπόδισε τον αυτοκράτορα να τον ρίξει στα θηρία (᾿Εκκλησιαστικῆ Ἱστορία, 5, 1, 50, 8). Προφανώς ο κανόνας γνώριζε και εξαιρέσεις.

Μετά από όλα τα παραπάνω προτιμούμε τη μεταφορική κατανόηση του Α΄ Κορ. 15:32 αλλά με την πρώτη περίπτωση της χρήσης των θηρίων στην αρένα για να εκτελεστούν, προσφέροντας αγωνιστικό θέαμα και όχι για να καταβροχθίσουν τους κατάδικους που ρίχνονταν σε αυτά. Ο Παύλος λοιπόν δεν παρουσιάζει εδώ τον εαυτό του ως θύμα προς βορά των θηρίων αλλά ως ικανό θηριομάχο, ο οποίος απειλήθηκε θανάσιμα στην Έφεσο, καθώς αντιμετώπισε θηρία. Η εικόνα είναι ασφαλώς μεταφορική αλλά κατορθώνει με τη χρήση των θηρίων να μεταφέρει στους Κορινθίους με επιτυχία το μέγεθος της εχθρικής απειλής που αντιμετώπισε ο Παύλος.

ΠΗΓΗ: http://blogs.auth.gr/moschosg/