Η ψαλτική τέχνη και οι κατά τόπους ψάλτες αποτελούν σημείο πολιτισμικού ενδιαφέροντος της Πεμπτουσίας. Στα πλαίσια αυτά, συνομιλεί με μαΐστορες και ιεροψάλτες προσπαθώντας να εμβαθύνει σε θέματα ψαλτικού ύφους και ήθους, της ψαλτικής ως θεωρίας και τέχνης αλλά και της ψαλτικής ως πολιτισμικής έκφρασης.
Η αποκλειστική συνέντευξη από τον Πρόεδρο του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Αργολίδος, καθηγητή βυζαντινής μουσικής και ένα εκ των έγκριτων Πρωτοψαλτών του Ναυπλίου είναι μια ακόμα ευκαιρία σπουδής σε θέματα ψαλτικής πρακτικής.
Πεμπτουσία: Θα μπορούσατε να μιλήσετε για τα βήματά σας στη ψαλτική, για πρόσωπα και γεγονότα που σας σημάδεψαν στη ψαλτική σας σταδιοδρομία;
Γεώργιος Δαρλάσης: Τα πρόσωπα που σημάδεψαν την ιεροψαλτική μου σταδιοδρομία ήταν αρχικά ο θείος μου Ευάγγελος Δεμοίρος (+2000) που καταγόταν από το Ανυφί Ναυπλίου ο οποίος υπήρξε ο πρώτος μου δάσκαλος στη βυζαντινή μουσική, μαθητής του Άρχοντος πρωτοψάλτου Αθανασίου Καραμάνη και πρωτοψάλτης σε διαφόρους ναούς της Αργολίδας. Στη συνέχεια ακούγοντας από ραδιοφώνου αλλά και από διάφορες φωνοταινίες τον Αθανάσιο Καραμάνη άρχισε να αναπτύσσεται περισσότερο ο ενθουσιασμός και ο ζήλος για μάθηση της βυζαντινής μουσικής.
Κατόπιν συνδέθηκα με τον πρωτοψάλτη του Αγ. Πέτρου Άργους Αλέξανδρο Μπιτζή, όπου συνέχισα μαθήματα βυζαντινής μουσικής και συμμετείχα ως βοηθός τακτικά στο αναλόγιο του. Μαθήματα βυζαντινής μουσικής παρακολούθησα και στον πρωτοψάλτη και καθηγητή του Δημοτικού Ωδείου Άργους Παναγιώτη Κωστόπουλο. Έλαβα πτυχίο βυζαντινής Μουσικής του Εθνικού Ωδείου Αθηνών με καθηγητή τον πρωτοψάλτη Χρήστο Χατζηνικολάου και δίπλωμα βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής από τη σχολή βυζαντινής μουσικής «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» με καθηγητή τον Δημήτριο Γερονικολό.
Π.: Θα θέλατε να μας πείτε για την έννοια του ύφους στην ψαλτική; ποια η ειδοποιός διαφορά από άλλες μορφές φωνητικής μουσικής; πόσο συνδέεται με το ήθος; είναι στοιχεία που διδάσκονται;
Γ.Δ.: Το ύφος της βυζαντινής μουσικής είναι σήμερα θα έλεγα πολύ παρεξηγημένο. Θα αναφερθώ όπως μας το μεταφέρει ο Σταμάτης Παπαμανωλάκης στο βιβλίο του «Οι ψάλτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου»: «Ύφος είναι σεμνότης και μεγαλοπρέπεια ηγεμονική ή μυστικοπαθής εκτέλεσις όπου δει, ο ενδεδειγμένος χρόνος, η ορθή απαγγελία, ο τονισμός των λέξεων και αυτή ακόμη η σωματική στάσις του ψάλλοντος»
Ενδεικτικά και από τους μεγάλους θεωρητικούς σας αναφέρω ότι, στο έργο του Κυριακού Φιλοξένους «Θεωρητικόν στοιχειώδες της μουσικής» Θεσσαλονίκη 1992 διαβάζουμε: «Ύφος εστίν η καλή και τακτική έμμετρος σύνθεσις των μουσικών χαρακτήρων ή της γραφής των μουσικών φωνών του μέλους»
Η ψαλτική τέχνη που εκφράζεται διά της βυζαντινής μουσικής έχει μια ιδιαιτερότητα που την εκφράζουν οι ιεροψάλτες ο Πρωτοψάλτης και ο Λαμπαδάριος μαζί με του βοηθούς τους, οι οποίοι είναι φορείς μιας συνεχούς και αδιάκοπης παραδόσεως. Εκείνο που έχει σημασία είναι όχι τόσο να ευχαριστείται το εκκλησίασμα, αλλά να δημιουργείται μια κατανυκτική ατμόσφαιρα μέσα στο ναό ώστε να δύναται ο πιστός να προσευχηθεί. Επίσης, στοιχείο που πρέπει να τονισθεί είναι ότι ορισμένοι ύμνοι που είναι καθιερωμένοι από παλιά να ψάλλονται έτσι, συνεχίζουν και ψάλλονται κατά τον ίδιο και αμετάβλητο τρόπο, κάτι που δεν μπορεί να το συναντήσει κανείς έξω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, σε άλλες εκκλησίες. Το μουσικό ήθος μπορούμε να πούμε γενικά, είναι αναπόσπαστο στοιχείο του ύφους και αντιθέτως.
Ένα ακόμα στοιχείο που απαιτεί προσοχής είναι το προσωπικό ήθος του κάθε ιεροψάλτη. Δεν μπορεί να είναι κάποιος ερμηνευτής των εκκλησιαστικών ύμνων και να διάγει βίον απρεπή και μη εκκλησιαστικό ή να κάνει διάφορες κινήσεις και σχόλια επί το αναλογίου που δεν συνάδουν σε χώρο λατρείας.
Το ύφος όσο και το ήθος δεν διδάσκονται. Το ύφος μεταδίδεται, μόνο με την ακοή. Αυτό αναφέρει και ο Άγγελος Βουδούρης που λέγει: «Η μουσική τέχνη κάτω από την νέαν γραφή, απαιτεί την δια ζώσης φωνής διδασκαλίαν». Ο δε Κωνσταντίνος Πρίγγος στον πρόλογο του της Μουσικής Κυψέλης, χαρακτηρίζει το ύφος το πατριαρχικό «σεμνό, απέριττο, μυστικοπαθές», και για την μετάδοσή του όπως τόνιζε και ο ίδιος: «… διότι σε σας αν τα πω και τ’ ακούσετε, θα τα λέτε μεθαύριο σαν κι εμένα».
Π.: Θεωρείτε σημαντικό το ρεπερτόριο, τις μελοποιήσεις παλαιοτέρων, ποια η αξία των μαθημάτων που ψάλλονται αιώνες τώρα στην Εκκλησία; τι εννοούμε κλασσικό μάθημα;
Γ.Δ.: Οι μελοποιήσεις παλαιοτέρων δασκάλων και τα μαθήματα που ψάλλονται αιώνες τώρα στην Εκκλησία αποτελούν την «Πατριαρχική Παράδοση» είναι τα μαθήματα και οι γραμμές εκείνες που αυστηρά καθιερώθηκαν και διατηρήθηκαν να ψάλλωνται έτσι μέσα στον Πατριαρχικό Ναό. Έτσι όταν ψάλλει ο Πρωτοψάλτης και ο Λαμπαδάριος τις γραμμές αυτές, οι μελωδίες που βγαίνουν από το στόμα τους είναι τα ΔΟΓΜΑΤΑ της Βυζαντινής Μουσικής που ταυτίζονται «ύ φ ο ς π α τ ρ ι α ρ χ ι κ ό» και «π α τ ρ ι α ρ χ ι κ ή π α ρ ά δ ο σ η». Είναι αυτά που εννοούμε τα κλασικά μαθήματα και φυσικά είναι σημαντικό το ρεπερτόριο αυτό. Πολλοί σήμερα καθηγητές-πρωτοψάλτες και μουσικολόγοι συνθέτουν νέα μαθήματα εκκλησιαστικών ύμνων, δεν πρέπει όμως να αλλοιώνεται το ύφος που παραλάβαμε δια μέσου των αιώνων από το Πατριαρχείο. Πρέπει να είναι γραμμένα αυστηρά πάνω στις γραμμές των κλασικών μαθημάτων.
Π.: Ποια η άποψή σας για τη βυζαντινή μουσική σήμερα; ξέφυγε από τον κίνδυνο του εκδυτικισμού ή των εξωτερικών ανατολικών επιδράσεων;
Γ.Δ.: Η βυζαντινή μουσική σήμερα «πάσχει» θα έλεγα σε πολλές περιπτώσεις. Υπάρχουν ιεροψάλτες που επειδή διάβασαν κάποτε τον εξάψαλμο ή τον προοιμιακό και έψαλαν το «Ταις Πρεσβείαις τη Θεοτόκου…» αυτοανακηρύχθηκαν ιεροψάλτες και σ’ αυτό τους ενθαρρύνουν δυστυχώς και ιερείς.
Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος της ερωτήσεως έχω να πώ ότι, ο δυτικός λεγόμενος πολιτισμός έχει διαβρώσει τα πάντα και ιδιαίτερα τις παραδόσεις μας. Οι νέοι μας σήμερα δεν προσέρχονται με ευκολία στο αναλόγιο, αλλά μετά δυσκολίας και όσοι προσέρχονται είναι άλλο τόσο δύσκολο να παραμείνουν μέχρι τέλους. Επίσης o δυτικός τρόπος ζωής έχει διαβρώσει και αντικαταστήσει τον ελληνικό και παραδοσιακό τρόπο ζωής και βλέπουμε σήμερα ψάλτες να τραγουδάνε ψάλλοντας και τραγουδιστές να ψάλλουν τραγουδώντας, επειδή δήθεν είναι της μόδας. Έτσι εξαναγκάζονται πολλοί πιστοί να πηγαίνουν σε άλλο ενοριακό ναό ή να καταφεύγουν ακόμη και στα μοναστήρια που ναι μεν το ύφος δεν είναι το Πατριαρχικό δεν παύει όμως να είναι αυστηρά εκκλησιαστικό. Η επίσημος εκκλησία πολλές φορές μένει αδιάφορη για το αν καλλιεργείτε ή όχι η βυζαντινή μουσική, πολλές φορές η ίδια η εκκλησία δεν ενδιαφέρεται να βγάλει νέους και ταλαντούχους ιεροψάλτες να πλαισιώσουν τα αναλόγια.
Ο ψάλτης σήμερα δεν έχει την ψαλτική σαν έργο αλλά σαν πάρεργο.Οι δύσκολες συνθήκες της καθημερινής ζωής, οι όλο και αυξανόμενες ανάγκες και οι μικρές ή και ανύπαρκτες πολλές φορές παροχές της ψαλτικής τέχνης αναγκάζουν τους ψάλτες να αφιερώνουν όλο και λιγότερες ώρες μελέτης και εκμάθησης της μουσικής και να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από αυτήν.
Η πλειοψηφία σήμερα των ιεροψαλτών είναι ηλικίας άνω των 65 ετών και σε πολλά χωριά ψάλλουν υπερήλικες με όλα τα επακόλουθα. Σε άλλα χωριά δεν υπάρχουν καθόλου ψάλτες και αναγκάζονται οι ιερείς και βάζουν όποιον βρουν άνδρα ή γυναίκα έστω να τα διαβάζει όπως- όπως αντί να τα ψάλλει. Πρέπει όλοι οι αρμόδιοι να αποδυθούν σε αγώνα για την εξεύρεση λύσεων και προσέλκυση νέων στα αναλόγια, γεγονός που σήμερα δεν συμβαίνει. Και αυτά αν θέλουν να έχουν μέλλον τόσο η μουσική μας παράδοση όσο και η συμμετοχή των πιστών στις διάφορες ιερές ακολουθίες.
Η βυζαντινή μουσική, σαν άκουσμα ξεχωρίζει από άλλες μουσικές και από την ευρωπαϊκή πρωτίστως γιατί δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ώστε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του λόγου, επενδύοντας τον με μουσική, ώστε να γίνει πιο ευχάριστος, χωρίς να τον καταστρέφει. Αντιθέτως στην ευρωπαϊκή μουσική κυριαρχεί η μουσική, που επενδύεται με λόγο και φυσικό επόμενο να καταστρέφεται ο λόγος. Επίσης στη βυζαντινή μουσική τονίζεται πάντα η λέξη και δεν παρατονίζεται, όπως μπορεί να συμβεί στην Ευρωπαϊκή Μουσική.
Π.: Ποιες οι συμβουλές σας στους νεωτέρους; τι να προσέξουν; τι να ακολουθήσουν; ποια στοιχεία συνθέτουν τον τέλειο ψάλτη
Γ.Δ.: Θέλω να συμβουλεύσω τους νέους, εφόσον αποφάσισαν να γίνουν ψάλτες θα πρέπει να σπουδάσουν την βυζαντινή μουσική σε βάθος χρόνου, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι θα στερηθούν διαφόρων απολαύσεων, θα κουραστούν πολλές φορές διαβάζοντας και ψάλλοντας, θα υποστούν ακόμη και έξοδα, θα χάσουν πολύτιμο χρόνο από τα μαθήματα τους, τις σπουδές τους, την οικογένεια τους. Δεν πρέπει όμως ποτέ να ακούν τις «σύγχρονες σειρήνες» και να εξαναγκάζονται για ευνόητους λόγους να τα παρατούν στη μέση.
Θέλω να τελειώσω λέγοντας ότι για την τέλεια απόδοση της Βυζαντινής Μουσικής από έναν ψάλτη, πρέπει αυτός να συγκεντρώνει τα εξής στοιχεία: Να είναι ηθικός, να διάγει βίο ενάρετο και εγκρατή, να γνωρίζει καλά τη θεωρία και την πράξη της Βυζαντινής Μουσικής, να είναι καλλίφωνος και να έχει ακούσει παλαιότερους καλούς δασκάλους. Ακόμη όταν ψάλλει, καλόν είναι να ηχογραφεί το τι ψάλλει και να τα ακούει στη συνέχεια προσέχοντας τα τυχόν λάθη και ατέλειες, προκειμένου να τα διορθώνει και να έχει έτσι συνεχόμενη εξέλιξη. Θα ήτο πολύ ωφέλιμο, και κυρίως διδακτικό, όπως ο νέος ιεροψάλτης μετά το τέλος εκμάθησης της βυζαντινής μουσικής να παραμείνει στο αναλόγιο για ένα διάστημα κοντά σε ένα πεπειραμένο βυζαντινό πρωτοψάλτη.
Π.: Ευχαριστούμε
Γ.Δ.: Σας ευχαριστώ και γώ για την τιμή που μου κάνατε να μιλήσουμε για τόσο σημαντικά θέματα.
ΠΗΓΗhttp://www.pemptousia.gr/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου