Πατριαρχική Απόδειξις

 Πατριαρχική Απόδειξις επί τοις Χριστουγέννοις (2024)

 

+ Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ – ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ 

ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ

ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΧΑΡΙΝ, ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ 

ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ

Τιμιώτατοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι καί τέκνα ἐν Κυρίῳ εὐλογημένα,

Ἄνωθεν εὐδοκίᾳ ἐφθάσαμεν καί ἐφέτος εἰς τήν πανέορτον ἡμέραν τῆς κατά σάρκα Γεννήσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, τοῦ ἐλθόντος εἰς τήν γῆν καί συναναστραφέντος ἡμῖν «δι᾿ ἄφατον φιλανθρωπίαν». Τιμῶμεν ἐν ψαλμοῖς καί ὕμνοις καί ἐν χαρᾷ ἀνεκλαλήτῳ τό μέγα μυστήριον τῆς Ἐνανθρωπήσεως, τό «πάντων καινῶν καινότατον, τό μόνον καινόν ὑπό τόν ἥλιον»[1], διά τοῦ ὁποίου διανοίγεται εἰς τόν ἄνθρωπον ἡ ὁδός τῆς κατά χάριν θεώσεως καί ἀνακαινίζεται ἡ σύμπασα κτίσις. Τά Χριστούγεννα δέν εἶναι βίωσις συναισθηματισμῶν, οἱ ὁποῖοι «γρήγορα ἔρχονται καί ἀκόμη ταχύτερα παρέρχονται». Εἶναι ὑπαρξιακή μετοχή εἰς τό ὅλον γεγονός τῆς Θείας Οἰκονομίας. Καθώς μαρτυρεῖ ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος[2], ἡ ἡγεσία τοῦ κόσμου ἠθέλησεν ἐξ ἀρχῆς νά ἀφανίσῃ τό Θεῖον Βρέφος. Διά τούς πιστούς, ὁμοῦ μέ τό «Χριστός γεννᾶται» τῆς ἑορτῆς τῆς Σαρκώσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ Πατρός καί τούς πενθίμους κώδωνας τοῦ  Πάθους, συνηχεῖ πάντοτε τό «Χριστός Ἀνέστη», τό εὐάγ-γελον μήνυμα τῆς νίκης κατά τοῦ θανάτου καί τῆς προσδοκίας τῆς κοινῆς ἀναστάσεως.

Τό «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καί ἐπί γῆς εἰρήνη» ἀκούεται καί πάλιν εἰς ἕνα πλήρη βιαιοτήτων, κοινωνικῆς ἀδικίας καί καταρρακώσεως τῆς ἀνθρωπίνης ἀξιοπρεπείας κόσμον. Ἡ ἐκπληκτική πρόοδος τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας δέν φθάνει εἰς τό βάθος τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος εἶναι πάντοτε περισσότερον ἀπό αὐτό πού δύναται νά συλλάβῃ ἡ ἐπιστήμη καί ἀπό αὐτό εἰς τό ὁποῖον ἀποβλέπει ἡ πρόοδος τῆς τεχνολογίας. Δέν γεφυρώνεται ἐπιστημονικῶς τό χάσμα μεταξύ οὐρανοῦ  καί γῆς εἰς τό εἶναι τοῦ ἀνθρώπου.

Σήμερον ἠχεῖ ὁ λόγος περί τοῦ «μετανθρώπου» καί ἐγκωμιάζεται ἡ τεχνητή νοημοσύνη. Βεβαίως, τό ὄνειρον ἑνός «ὑπερανθρώπου» δέν εἶναι καινοφανές. Ἡ ἰδέα τοῦ «μετανθρώπου» στηρίζεται εἰς τήν τεχνολογικήν πρόοδον καί εἰς τόν ἐξοπλισμόν του μέ πρωτοφανῆ εἰς τήν ἀνθρωπίνην ἐμπειρίαν καί ἱστορίαν μέσα, διά τῶν ὁποίων θά δυνηθῇ νά ὑπερβῇ τό μέχρι σήμερον ἰσχύον ἀνθρώπινον μέτρον. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι τεχνοφοβική. Προσεγγίζει τήν ἐπιστημονικήν γνῶσιν ὡς «θεόσδοτον δῶρον εἰς τόν ἄνθρωπον», χωρίς ὅμως νά ἀγνοῇ ἤ νά ἀποσιωπᾷ τούς κινδύνους τοῦ ἐπιστημονισμοῦ. Εἰς τήν Ἐγκύκλιον τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας (Κρήτη, 2016), τονίζεται ἡ συμβολή τοῦ Χριστιανισμοῦ καί «εἰς τήν ὑγιᾶ ἀνάπτυξιν τοῦ θύραθεν πολιτισμοῦ», ἀφοῦ ὁ Θεός «ἔθεσε τόν ἄνθρωπον οἰκονόμον τῆς θείας δημιουργίας καί συνεργόν Αὐτοῦ ἐν τῷ κόσμῳ». Ἐν συνεχείᾳ, σημειοῦται μετ᾿ ἐμφάσεως: «Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἔναντι τοῦ συγχρόνου ῾ἀνθρωποθεοῦ᾽, προβάλλει τόν ῾Θεάνθρωπον᾽ ὡς ἔσχατον μέτρον πάντων: ῾Οὐκ ἄνθρωπον ἀποθεωθέντα λέγομεν, ἀλλά Θεόν ἐνανθρωπήσαντα᾽(Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, Γ΄, 2 PG 94, 988)»[3].

Ἡ ἀπάντησις εἰς τό κρίσιμον ἐρώτημα, πῶς ἄχρι τῆς ἐσχάτης «ὀγδόης ἡμέρας», μέ τόν τιτανισμόν καί τόν προμηθεϊσμόν τοῦ τεχνολογικοῦ πολιτισμοῦ, τῶν μετεξελίξεων καί τῶν μεταπτώσεών του, ἐν μέσῳ ἀνθρωποθεϊστικῶν μετανθρωπισμῶν ἤ ὑπερανθρωπισμῶν, θά διασωθῇ ὁ «πολιτισμός τοῦ προσώπου», ὁ σεβασμός τῆς ἱερότητος καί ἡ ἀνάδειξις τῆς ὡραιότητός του, ἐδόθη ἅπαξ καί διά παντός ἐν τῷ μυστηρίῳ τῆς Θεανθρωπινότητος. Ὁ Θεός Λόγος ἐγένετο σάρξ, ἡ «ἀλήθεια ἦλθε» καί «παρέδραμεν ἡ σκιά. Εἰς τό διηνεκές τό ἀληθεύειν διά τόν ἄνθρωπον θά συνδέεται μέ τήν σχέσιν του μέ τόν Θεόν, ὡς ἀπάντησις εἰς τήν κάθοδον τοῦ Θεοῦ πρός αὐτόν καί ὡς ἀναμονή καί ὑπάντησις τοῦ ἐρχομένου Κυρίου τῆς δόξης. Ἡ ζῶσα αὐτή πίστις στηρίζει τόν ἀγῶνα τοῦ ἀνθρώπου νά ἀνταποκριθῇ εἰς τάς ἀντιφάσεις καί τάς προκλήσεις τοῦ ἐπιγείου βίου του, εἰς τήν «ἐπ᾿ ἄρτῳ» ζωήν[4], εἰς τήν ἐπιβίωσιν καί τήν κοινωνικήν καί πολιτισμικήν ἀνάπτυξιν. Τίποτε ὅμως εἰς τήν ζωήν μας δέν εὐδοκιμεῖ ἄνευ ἀναφορᾶς εἰς τόν Θεόν, μέ ὁρίζοντα τήν «πληρότητα ζωῆς, τήν πληρότητα χαρᾶς καί τήν πληρότητα γνώσεως» τῆς Βασιλείας Του[5].   

Τά Χριστούγεννα εἶναι εὐκαιρία διά νά συνειδητοποιήσωμεν τό μυστήριον τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ καί τό μέγα θαῦμα τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Χριστός κρούει τήν θύραν τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας, ὅμως μόνον ὁ ἴδιος ὁ ἐλευθερίᾳ τετιμημένος ἄνθρωπος δύναται νά τήν ἀνοίξῃ. «Ἀσφαλῶς, χωρίς Αὐτόν, χωρίς τόν Χριστόν», γράφει ὁ μακαριστός π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, «ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε. Κι ὅμως, ὑπάρχει κάτι πού μόνο ἀπό τόν ἄνθρωπο μπορεῖ νά γίνει – τό νά ἀνταποκριθεῖ στήν κλήση τοῦ Θεοῦ καί νά ῾δεχθεῖ᾽ τόν Χριστόν»[6].

Διά τοῦ «Ναί» εἰς τήν ἄνωθεν κλῆσιν ὁ Χριστός ἀποκαλύπτεται ὡς «τό φῶς τό ἀληθινόν»[7], ὡς «ἡ ὁδός, ἡ ἀλήθεια καί ἡ ζωή»[8], ὡς ἡ ἀπάντησις εἰς τά ἔσχατα ἐρωτήματα καί τάς ἀναζητήσεις τοῦ νοός, εἰς τούς καρδιακούς πόθους καί τάς ἐλπίδας τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί εἰς τό πόθεν καί πρός τί τῆς δημιουργίας. Εἰς τόν Χριστόν ἀνήκομεν, ἐν Αὐτῷ εἶναι ἡνωμένα τά πάντα. Ὁ Χριστός εἶναι «τό Α καί τό Ω, ὁ πρῶτος καί ὁ ἔσχατος, ἀρχή καί τέλος»[9]. Ἐν τῇ ἑκουσίᾳ σαρκώσει Του «δι᾿ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν», ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος «οὐκ ἀνθρώπων ᾤκησεν ἕνα, ἀλλ᾿ ἀνθρώπου φύσιν τῇ ἑαυτοῦ περιέθηκεν ὑποστάσει»[10], θεμελιώσας τοιουτοτρόπως τόν κοινόν αἰώνιον προορισμόν καί τήν ἑνότητα τῆς ἀνθρωπότητος. Δέν ἀπελευθερώνει ἕνα λαόν, ἀλλά σύμπαν τό γένος τῶν ἀνθρώπων, δέν τέμνει σωστικῶς μόνον τήν ἱστορίαν, ἀλλά καινοποιεῖ τήν κτίσιν πᾶσαν. Ὁμοῦ μετά τῆς ἱστορίας, ἰσχύει καί διά τά σύμπαντα ὁριστικῶς καί καθοριστικῶς τό «πρό Χριστοῦ» καί τό «μετά Χριστόν». Καθ᾿ ὅλην τήν ἐν τῷ κόσμῳ, ἐν τῇ ἱστορίᾳ καί δι᾿ αὐτῆς πρός τά Ἔσχατα, πρός τήν ἀνέσπερον ἡμέραν τῆς ἐπουρανίου Βασιλείας τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πορείαν της, ἡ «οὐκ ἐκ τοῦ κόσμου» Ἐκκλησία μαρτυρεῖ περί τῆς ἀληθείας, ἐπιτελοῦσα τό ἁγιαστικόν καί πνευματικόν αὐτῆς ἔργον «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς». 

Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Κλίνοντες εὐσεβοφρόνως τό γόνυ ἐνώπιον τῆς βρεφοκρατούσης Θεομήτορος καί προσκυνοῦντες ἐν ταπεινώσει τόν τήν ἡμετέραν μορφήν ἀναλαβόντα «ἐν ἀρχῇ  Λόγον», εὐχόμεθα πᾶσιν ὑμῖν εὐλογημένον Ἅγιον Δωδεκαήμερον, αἴσιον δέ, ὑγιηρόν, εἰρηνικόν, εὔκαρπον ἐν ἔργοις ἀγαθοῖς, πλήρη πνευματικῆς εὐφροσύνης καί θείων δωρημάτων τόν νέον ἐνιαυτόν τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου, κατά τόν ὁποῖον σύμπας ὁ χριστιανικός κόσμος συνεορτάζει καί τιμᾷ τήν 1700ήν ἐπέτειον τῆς Α’ ἐν Νικαίᾳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.      

Χριστούγεννα 2024

† Ὁ Κωνσταντινουπόλεως

διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν

——————————————–

1. Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, PG 94, 984.

2. Ματθ. α’, 18 – β’, 1-23.

3. Ἐγκύκλιος, § 10.

4. Βλ. Ματθ. δ΄, 4.

5. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, Πιστεύω, ἐκδ. Ἀκρίτα, Ἀθήνα 1991, σ. 129.

6. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Δημιουργία καί ἀπολύτρωση, ἐκδ. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 17.

7. Ἰωάν. α’, 9.

8. Ἰωάν. ιδ΄, 6.

9. Ἀποκ. κβ΄, 13.

10. Νικολάου Καβάσιλα, Ἑπτά ἀνέκδοτοι λόγοι, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 108.

Φωτό: Νίκος Παπαχρήστου

ΠΗΓΗ: https://ec-patr.org/%cf%80%ce%b1%cf%84%cf%81%ce%b9%ce%b1%cf%81%cf%87%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b1%cf%80%cf%8c%ce%b4%ce%b5%ce%b9%ce%be%ce%b9%cf%82-%ce%b5%cf%80%ce%af-%cf%84%ce%bf%ce%b9%cf%82-%cf%87%cf%81%ce%b9%cf%83%cf%84-4/

Νάξιοι Μελιστές: (Ψαλτικό Εορτοδρόμιο) Η κατά σάρκα Γέννησις του Κυ...

Νάξιοι Μελιστές: (Ψαλτικό Εορτοδρόμιο) Η κατά σάρκα Γέννησις του Κυ...: Οι Ακολουθίες των Μεγάλων Ωρών, τού Εσπερινού μετά της Θείας Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου, τού Μεσονυκτικού, τού Όρθρου και τής Θείας Λειτου...

Ο Εμμανουήλ

                                                           Ο Εμμανουήλ

Πρωτοπρεσβύτερος Σπυρίδων Λόντος, υπ. Διδάκτωρ Θεολογίας

22 Δεκεμβρίου 2024

Ο ευαγγελιστής Ματθαίος χρησιμοποίησε στο ευαγγέλιο του πολλούς τίτλους για το πρόσωπο του Ιησού που προέρχονται από την Παλαιά Διαθήκη: Χριστός, Υιός Δαβίδ, Υιός Αβραάμ, Εμμανουήλ, Βασιλέας, Κύριος, Υιός του ανθρώπου, Υιός του Θεού, Διδάσκαλος. Ετσι, απευθυνόμενος κυρίως σε χριστιανούς πουακολουθούσαν προηγουμένως την ιουδαϊκή πίστη,παρουσιάζει τον Ιησού ως την συνέχεια της Θείας παρουσίας στον κόσμο και την εκπλήρωση των μεσσιανικών προσδοκιών περί του ερχόμενου Βασιλέα της Παλαιάς Διαθήκης, του σωτήρα όλων των ανθρώπων.

Το μοναδικό χωρίο της Καινής Διαθήκης που αναφέρεται στον Εμμανουήλ βρίσκεται στο Ευαγγέλιο του: «Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστιν μεθερμηνευόμενον ¨Μεθ’ ἡμῶν ὁ Θεός¨» (Ματθ. 1,23). Το χωρίο δανείζεται ο ευαγγελιστής απο τον προφήτη Ησαϊα: «Ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ» (Ησ. 7,14). Ο προφήτης υπόσχεται την έλευση ενός χρισμένου απο το Θεό βασιλιά-ελευθερωτή του καταπιεσμένου λαού. Το παιδί που θα γεννηθεί απο μια παρθένο, θα εμφανιστεί σε μια περίοδο εθνικής συμφοράςκαι θα διαλύσει τα δύο βασίλεια. Στο μέλλον όμως θα λυτρώσει τον λαό και απο τις αμαρτίες του.Ο ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύοντας το χωρίο αναφέρει ότι θα δούν τον Θεό οι άνθρωποι, Αυτόν που πάντοτε ήταν μαζί τους[1], ενώ ο Ευσέβειος Καισαρείας σημειώνει ότι στο χωρίο του Ησαϊα «σημειώνεται» ο μέλλων γεννηθείς Εμμανουήλ[2].

Η θεολογική ερμηνεία του χωρίου είναι ότι ο Εμμανουήλ-Ιησούς είναι ο Δαβιδικός Μεσσίας που ανέμενε ο λαός γιατη σωτηρία του. Η γενεαλογική καταγωγή του  Ιωσήφτουμνήστορος, νομιμοποιεί την καταγωγή του παιδίου απο τη βασιλική γενιά του Δαβίδ.Ο κατ’ εξοχήν βασιλικός οίκος στον Ισραήλ ήταν εκείνος του Δαβίδ και αργότερα η έκφραση «υιός Δαβίδ» γίνεται συνώνυμο του όρου «Μεσσίας».Ο αναµενόµενος ηγέτης θα κατάγεται από τη γενιά αυτή, ως «ράβδος ἐκ τῆς ρίζης ᾿Ιεσσαί» (Ησ. 11,1), θα καθοδηγείται από το Πνεύµα του Θεού, και θα επιβάλει τη δικαιοσύνη και την ειρήνη. O άγγελος Κυρίου διαβεβαιώνει τον Ιωσήφ ότι το παιδίον που θα γεννηθεί θα«σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν» (Ματθ. 1,21). Εδωσε πλέον ο Θεός το «σημεῖον».Ο Ιωσήφ πειθαρχεί στο θεϊκό σχέδιο και υιοθετεί το παιδί. Δια της ενανθρωπήσεως του Χριστού «παρῆλθεν ἡ σκιὰ τοῦ νόμου, τῆς χάριτος ἐλθούσης».Η υπόσχεση της Παλαιάς Διαθήκης γιαυτόν τον ερχόμενο Θείο βασιλιά εκπληρώθηκε στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού.

Ο Ματθαίος πλαισιώνει και να αναπτύσσει σκόπιμα το Ευαγγέλιό του γύρω από το όνομα Εμμανουήλ[3]. Ξεκινά και τελειώνει το ευαγγέλιό με την υπόσχεση της συνεχούς παρουσίας του Χριστού με το λαό του. Ο γεννηθείς Εμμανουήλ, το όνομα του οποίου σημαίνει «ο Θεός μαζί μας», ειναι ο ίδιος ο Θεός, που βρίσκεται μαζί μας «πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ.28,20). Ο Χριστός, που έχει κάθε «ἐξουσία ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς» (Ματθ. 28,18)  αναθέτει αργότερα στους μαθητές την παγκόσμια ιεραποστολή και επαγγέλεται ότι θα είναι πάντα μαζί τους, μέχρι το εσχατολογικό τέλος του κόσμου[4]. Για τους πρώτους χριστιανούς ο Μεσσίας είναι ο Υιός του Θεού που συμπεριέβαλε στις σωτηριώδεις συνέπειες του θανάτου Του όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως εθνοφυλετικής προέλευσης, κοινωνικής τάξης, θρησκευτικής πίστης και ιδεολογικής ταυτότητας[5]. Ο ίδιος ο Θεός έρχεται στον κόσμο διά του σαρκωθέντος Λόγου και αναλαμβάνει την βασιλεία των λαών[6].Ο Εμμανουήλ είναι η «σκηνὴ τοῦ Θεοῦ μετὰ τῶν ἀνθρώπων» (Αποκ.21,3), αυτός που «σκήνωσε» ανάμεσά μας και εμείς γίναμε λαός Του.

Οι χριστιανοί, τα μέλη της Εκκλησίας Του, ας επιρρίψουμε κάθε μέριμνά μας στον Εμμανουήλ, γιατί Αυτός που είναι μαζί μας νοιάζεται για τα πάντα. Αυτός «καταρτίσει ὑμᾶς, στηρίξει, σθενώσει, θεμελιώσει» (Α΄Πετρ.5,10). Αυτός «ὁ Θεὸς τῆς εἰρήνης ἁγιάσαι ὑμᾶς ὁλοτελεῖς» (Α΄Θεσσ. 5,23).

                                                                                            Ευλογημένα Χριστούγεννα

 

Παραπομπές:

[1]P.G. 57,57.

[2] P.G. 24,135.

[3] D.D. KUPP, Matthew’s Emmanuel: Divine Presence and God’s People in the First

Gospel, Cambridge University Press, 1996, 219.

[4][4]Χ. Καρακόλης,«Η διήγηση της τελευταίας επιφάνειας του Ιησού στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (28,16-20). Μορφή, αφηγηματική λειτουργία και θεολογικές προεκτάσεις σε αναφορά προς τη διήγηση του περιπάτου του Ιησού επί της θαλάσσης», στοΑγία Γραφή και αρχαίος κόσμος. Τιμητικό αφιέρωμα στον ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Λ. Γαλάνη. Εκδ. Πουρναράς, Θεσσ/κη2010, 226.

[5]Χ.Καρακόλης, «Το καινοφανές του πρωτοχριστιανικού Μεσσιανισμού», στο Η Μεσσιανική ιδέα και οι μεταμορφώσεις της, Πρακτικά Συνεδρίου Ιδρύματος Αρτος Ζωής, Αθήνα 26 και 27 Νοεμβρίου 2010,εκδ. Αρτος Ζωής, Αθήνα 2011, 56.

[6]‘ο.π.,71.

 

«Περί όνου σκιάς»

 Τι σημαίνει η φράση «περί όνου σκιάς» και από πού προέρχεται

 

Οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις αποτελούν έναν ανεκτίμητο θησαυρό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Είναι σαν μικρές κάψουλες χρόνου, που περιέχουν μέσα τους συμπυκνωμένη τη σοφία και την εμπειρία πολλών γενεών.

Οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις αποτελούν έναν εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο για να μεταδοθούν από γενιά σε γενιά σημαντικές αξίες, ηθικές αρχές και πρακτικές συμβουλές για τη ζωή. Είναι διαχρονικές, καθώς αν και δημιουργήθηκαν σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, διατηρούν τη σημασία τους ακόμη και σήμερα, καθώς οι ανθρώπινες εμπειρίες και τα προβλήματα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ίδια.

Ουσιαστικά είναι η πολιτισμική ταυτότητα ενός λαού και αποτελούν πλούτο γνώσης και εμπειρίας. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας και να αναπτύξουμε κριτική σκέψη, ενώ η εύστοχη χρήση τους σε μια συζήτηση μπορεί να δώσει χιούμορ, ζωντάνια και έμφαση στα λεγόμενά μας.

Μάθε πώς βγήκε η φράση «περί όνου σκιάς»

Πολλές φορές ακούμε τη φράση «περί όνου σκιάς». Γιατί όμως τη λέμε και από πού προέρχεται; Την χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να πούμε ότι τσακωθήκαμε με κάποιο για το τίποτα, χωρίς λόγο ή όταν κάποιος ασχολείται με ασήμαντα και σαχλά πράγματα αντί για σοβαρές υποθέσεις.

Ο Δημοσθένης (4ος αιώνας π. Χ.) φαίνεται ότι είναι υπεύθυνος για τη διάδοσή της φράσης, σύμφωνα με το mixanitouxronou.gr. Μια μέρα που ο Δημοσθένης αγόρευε στην εκκλησία του Δήμου για ένα σοβαρό πρόβλημα που αφορούσε την Αθήνα. Ωστόσο πρόσεξε ότι οι συμπολίτες του αδιαφορούσαν. Πολλοί δεν έκρυβαν τη βαρεμάρα τους, ενώ κάποιοι είχαν αρχίσει να χασμουριούνται.

Τότε ο Δημοσθένης διέκοψε την αγόρευσή του και είπε στους Αθηναίους ότι αντί για το σοβαρό κρατικό ζήτημα θα τους διηγούνταν μια αστεία ιστορία. Ο σπουδαίος ρήτορας τότε άρχισε να τους λέει πως κάποιος αποφάσισε να πάει από την Αθήνα στα Μέγαρα.

Στον δρόμο νοίκιασε ένα γάιδαρο από έναν αγωγιάτη για να μην περπατήσει σε όλη τη διαδρομή. Ο αγωγιάτης περπατούσε δίπλα στο γάιδαρό του και τον ενοικιαστή. Όταν είχε φθάσει μεσημέρι και έκανε ζέστη, ο ταξιδιώτης αποφάσισε να κάνει μία στάση και να ξεκουραστεί. Στην περιοχή δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο για να καλυφθεί στη σκιά του. Έτσι αποφάσισε να ξαπλώσει στη σκιά του γαϊδάρου.

Τότε ο αγωγιάτης τον εμπόδισε να το κάνει. Ο ταξιδιώτης ξαφνιασμένος τον ρώτησε: «Γιατί άνθρωπε μου; Δεν νοίκιασα το γάιδαρο για όλη μέρα;». «Ναι», του απάντησε ο αγωγιάτης, «αλλά για να σε μεταφέρει, όχι για να σου δίνει τη σκιά του!». Οι δύο άνδρες ξεκίνησαν να καβγαδίζουν για το ποιος είχε δίκιο. Γύρισαν στην Αθήνα, όπου αλληλομηνύθηκαν και κατέληξαν στα δικαστήρια.

Στο σημείο αυτό ο Δημοσθένης σταμάτησε την αφήγησή του. Οι Αθηναίοι που παρακολουθούσαν με μεγάλο ενδιαφέρον την ιστορία άρχισαν να του φωνάζουν να τους πει ποια ήταν η απόφαση της δίκης για τη «γαϊδουροσκιά».

Ο Δημοσθένης τότε τους χλεύασε λέγοντας τους ότι ενδιαφέρονταν για τη σκιά ενός γαϊδάρου («περί όνου σκιάς») παρά για ένα ζήτημα ζωής και θανάτου για την πόλη τους, όπως αυτό για το οποίο τους μιλούσε προηγουμένως και εκείνοι αδιαφορούσαν!

Έτσι η έκφραση «περί όνου σκιάς» αναφέρεται σε κάποιο που ασχολείται με ασήμαντα ή ακόμη και σαχλά πράγματα αντί για σοβαρές υποθέσεις.

Η αναφορά του Δημοσθένη σχετίζεται και με τις «Σφήκες» του Αριστοφάνη όπου υπάρχει η φράση αυτή. Ο Δημοσθένης δεν επινόησε την ιστορία με τη σκιά του γαϊδάρου, αφού ο Αριστοφάνης πέθανε περίπου την ίδια χρονιά (384 π. Χ.) που γεννήθηκε ο Δημοσθένης. Είναι πιθανό όμως, ότι ο ρήτορας έβγαλε μία δική του εκδοχή από μία ιστορία που ήταν ήδη γνωστή.

Συνοψίζοντας, οι παροιμίες και οι λαϊκές ρήσεις αποτελούν ανεκτίμητο θησαυρό γνώσης και σοφίας. Είναι ο καθρέφτης του λαϊκού μας πνεύματος, αποτυπώνοντας την κοσμοθεωρία, τις αξίες και την καθημερινότητα των προγόνων μας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να τις μεταλαμπαδεύουμε στις επόμενες γενιές.

Πηγή: FOXreport.gr

Εκδήλωση της “Χριστιανικής” προς τιμήν του του Nικολάι Μπερντιάγιεφ

Ειλητάρια και Σιγίλλια στη Βιβλιοθήκη της Μονής Πάτμου.

ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΗΣ ΛΙΒΑΝΟΣ 2016 ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ

΄΄ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ΄΄

"Πάτερ ἡμῶν..."

Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Γεώργιος Μπαμπινιώτης

Καλά Χριστούγεννα" φίλες και φίλοι.

Δίνω σήμερα ένα κείμενό μου για την "Κυριακή προσευχή", που μού ζητούν εκλεκτοί φίλοι μου, όπως το έχω αναλύσει γλωσσολογικά και περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου "Η γλώσσα μας: 180 κείμενα για την γλώσσα" (Κέντρο Λεξικολογίας, 2020, σελ. 670).

Κατά το κείμενο τού Ευαγγελίου, την παραδίδει ο ίδιος ο Κύριος στους ανθρώπους (εξ ου και «κυριακή» προσευχή), λέγοντας «οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς» και συνοδεύοντάς την με ένα πολύ διδακτικό ηθικό αλλά και γλωσσικό σχόλιο:

«Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε, ὥσπερ οἱ ἐθνικοί. Δοκοῦσι γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται. Μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε αὐτοῖς· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν» (Ματθ. 6, 7-9).

Εξ ορισμού ως προσευχή, ως κείμενο ευχών και αιτημάτων / παρακλήσεων, το κείμενο τής κυριακής προσευχής (γνωστό και ως «Πάτερ ἡμῶν») λειτουργεί με έναν κεντρικό μηχανισμό τής γλώσσας, την τροπικότητα. Είναι ο μηχανισμός τής γλώσσας που, άλλοτε γραμματικοποιημένος (με τη μορφή των εγκλίσεων τής προστακτικής, τής υποτακτικής και τής ευκτικής, όπως συμβαίνει στην Αρχαία Ελληνική) και άλλοτε λεξικοποιημένος (με «δείκτες τροπικότητας», όπως τα ας, να και θα στη Νέα Ελληνική), χρησιμοποιείται από τον ομιλητή τής Ελληνικής για επικοινωνιακές ανάγκες όπως η έκφραση επιθυμίας, ευχής, παράκλησης, προτροπής, προσταγής, απαγόρευσης, απειλής κ.τ.ό.

Το κείμενο τής κυριακής προσευχής είναι υπόδειγμα λιτότητας, περιεκτικότητας και ευθυβολίας. Περιλαμβάνει: α) μία επίκληση προς τον Θεό, εκφρασμένη με την πτώση τής επίκλησης, την κλητική, με την οποία και αρχίζει: Πάτερ ἡμῶν…, β) τρεις ευχές / επιθυμίες, εκφρασμένες με τριτοπρόσωπους μονολεκτικούς τύπους τής κατ’ εξοχήν τροπικής έγκλισης, τής προστακτικής: ἁγιασθήτω – ἐλθέτω – γενηθήτω…, γ) τρία αιτήματα / παρακλήσεις, εκφρασμένα με τους κατ’ εξοχήν τύπους τής προστακτικής, τους τύπους τού β’ προσώπου: δὸς – ἄφες – μὴ εἰσενέγκῃς, ἀλλὰ ῥῦσαι…

Κάθε ευχή και κάθε αίτημα εξειδικεύεται (η εξειδίκευση αποτελεί άλλον έναν κεντρικό μηχανισμό τής γλώσσας) με τα πιο άμεσα και απαραίτητα στοιχεία. Συγκεκριμένα:

Οι τρεις ευχές με ένα ομοιόμορφο ονοματικό υποκείμενο:

1. ἁγιασθήτω ⟶ τὸ ὄνομά σου

2. ἐλθέτω ⟶ ἡ βασιλεία σου

3. γενηθήτω ⟶ τὸ θέλημά σου

Τα τρία αιτήματα με δύο συμπληρώματα (προσώπου και πράγματος) στο κάθε ρήμα τους:

1. δὸς ⟶ ἡμῖν τὸν ἄρτον

2. ἄφες ⟶ ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν

3. μὴ είσενέγκῃς ⟶ ἡμᾶς εἰς πειρασμὸν – ἀλλὰ ῥῦσαι ⟶ ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ

(εἰς πειρασμὸν και ἀπὸ τοῦ πονηροῦ: εμπρόθετα συμπληρώματα / αντικείμενα).

Περαιτέρω, λιτή πάντοτε, εξειδίκευση γίνεται με ελάχιστες αναφορές τόπου, χρόνου και τρόπου:

1. πάτερ ἡμῶν – ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς (εξειδίκευση τόπου)

2. γενηθήτω τὸ θέλημά σου – ὡς ἐν οὐρανῶ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς (εξειδίκευση τόπου)

3. δὸς ἡμῖν – σήμερον τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον (εξειδίκευση χρόνου)

4. ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν – ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν (εξειδίκευση τρόπου).

Το περιεχόμενο τού κειμένου κλιμακώνεται νοηματικά: Προηγούνται οι ευχές και ακολουθούν τα αιτήματα. Ξεκινάει με ό,τι αναφέρεται στον ίδιο τον Θεό, για να περάσει μετά στα αιτήματα. Και εδώ υπάρχει κλιμάκωση, από τα υλικά στα πνευματικά αιτήματα: τα προς το ζην – άφεση αμαρτιών – προστασία από τον πειρασμό. Γλωσσικά σε όλο το κείμενο κυριαρχεί και προβάλλεται το ρήμα:

ἁγιασθήτω – ἐλθέτω – γενηθήτω

δὸς – ἄφες – μὴ εἰσενέγκῃς – ῥῦσαι

Κυριαρχούν και προτάσσονται οι ευχές και τα αιτήματα. Η εξειδίκευσή τους επιτάσσεται, τα υποκείμενα δηλαδή και τα αντικείμενά τους (με εξαίρεση το αντικείμενο τού δὸς).

Συμπέρασμα. Το κείμενο τής κυριακής προσευχής είναι κείμενο που θα μπορούσε, με επικοινωνιακά – γλωσσικά κριτήρια, να χαρακτηριστεί «ιδανικό». Είναι λιτό, γιατί περιορίζεται σε βασικές πληροφοριακές δομές (επίκληση – ευχές – αιτήματα), σε εξίσου βασικές εξειδικευτικές πληροφορίες (ονοματικά υποκείμενα στις ευχές – διπλά ονοματικά συμπληρώματα στα αιτήματα) και σε ελάχιστες εξειδικεύσεις χρόνου, τόπου και τρόπου. Με εντυπωσιακή οικονομία γλωσσικών μέσων –στο κείμενο χρησιμοποιείται μόνο προστακτική (με εξαίρεση τη μοναδική διαπιστωτική ρηματική δήλωση, την οριστική ἀφίεμεν)– επιτυγχάνεται ουσιαστική, καίρια και γνήσια μορφή επικοινωνίας, χωρίς ρητορείες, επιτηδεύσεις και περιττό λεκτικό φόρτο. Η συμμετρία και η έντονα αισθητή επανάληψη των ίδιων συντακτικών και μορφολογικών δομών (το γνωστό φαινόμενο τού παραλληλισμού), που φάνηκε –ελπίζω– έστω και αμυδρά στη σύντομη ανάλυσή μας, εξασφαλίζει στο κείμενο τής κυριακής προσευχής αίσθηση ρυθμού και μέτρου (που δεν θίξαμε εδώ), γεγονός που οδηγεί στην εύκολη πρόσληψη και μνημονική ανάκληση τού κειμένου. Πρόκειται για θαυμαστό, τέλειο στην απλότητα και τη βαθύτητά του κείμενο, που δείχνει ανάγλυφα την εκφραστική δύναμη, στην οποία μπορεί να φθάσει η γλώσσα τού ανθρώπου, απόρροια τής ιδιότητας που μοιράζεται «κατά χάριν» ο άνθρωπος με τον Θεό, απόρροια τού πνεύματος.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ

Γλωσσική ανάλυση

Βασική γλωσσική δομή Γλωσσική εξειδίκευση

επίκληση Πάτερ ἡμῶν ΤΟΠΟΣ: ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς

ευχές

1. ἁγιασθήτω Υποκ. (άρθρο – ουσ. - αντων.) τὸ ὄνομά σου

2. ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου

3. γενηθήτω τὸ θέλημά σου

ΤΡΟΠΟΣ: ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς

αιτήματα

1. δὸς ΑΝΤΙΚ. (δύο) ἡμῖν – τὸν ἄρτον ἡμῶν

ΧΡΟΝΟΣ: τὸν ἐπιούσιον – σήμερον

2. ἄφες ΑΝΤΙΚ. (δύο) ἡμῖν – τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν

ΤΡΟΠΟΣ: ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν

3. μὴ εἰσενέγκῃς – ῥῦσαι ΑΝΤΙΚ. (δύο) ἡμᾶς εἰς πειρασμόν – ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:

οικονομία ⟶ μόνο προστακτική

συμμετρία – ρυθμός – ευκολομνημόνευτος λόγος – παραλληλισμός:

3 ευχές / 3 προστακτικές – 3 αιτήματα / 3 προστακτικές

λιτότητα: βασικές δομές – ελάχιστη εξειδίκευση (τόπου – χρόνου – τρόπου):

Ρήμα: 3 + 3 προστακτικές (β΄ ενικό πρόσωπο)

Υποκείμενο: άρθρο + ουσιαστικό + κτητική (π.χ. τὸ ὄνομά σου)

Αντικείμενο: 2 συμπληρώματα: αντωνυμία + κτητική (επίταξη: ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν) – επίθετο + άρθρο + κτητική (πρόταξη: τὸν ἄρτον … δὸς ἡμῖν)

Εξειδίκευση: 1 εμπρόθετο (ἐν τοῖς οὐρανοῖς) – 1 επίρρημα (σήμερον) – 2 προτάσεις (ὡς ἐν οὐρανῷ … ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν…).

ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/profile.php?id=100014819679993