Τό εὔκολο σχολεῖο

Τό εὔκολο σχολεῖο εἶναι κοινωνικό ἔγκλημα*

Σχοινᾶς Φώτιος

Τό περασμένο Φεβρουάριο (σημ. Φεβρουάριο τοῦ 2005) οἱ μαθητές τῆς Γαλλίας ἔκαναν μαζικές διαδηλώσεις μέ ποῖο αἴτημα λέτε; Ὅσο κι ἄν φαίνεται ἀπίστευτο καί πρωτάκουστο μέ τό ἑξῆς κύριο αἴτημα: νά μήν μειωθοῦν τά ἐξεταζόμενα μαθήματα, ὅπως προτίθεται νά κάνει ἡ κεντροδεξιά κυβέρνηση τῆς Γαλλίας, στό Μπακαλορεά. Καταχωρίζουμε τό σχετικό ἄρθρο τοῦ Μιχάλη Μητσοῦ ἀπό τά Νέα: «Οι μαθητές, λέει ο πρώην υπουργός Παιδείας της Γαλλίας, Λυκ Φερρύ, είναι σαν την οδοντόπαστα. Όταν βγει από το σωληνάριο, δεν μπορείς να την ξαναβάλεις μέσα. Και οι Γάλλοι μαθητές έχουν βγει για άλλη μια φορά από το σωληνάριο. Προχθές το βράδυ, εκατό χιλιάδες από αυτούς διαδήλωσαν σε όλη τη Γαλλία φωνάζοντας τα παραδοσιακά συνθήματα, με αλλαγμένο μονάχα το όνομα του υπουργού Παιδείας: “Φιγιόν, να ᾿ξερες, τη μεταρρύθμισή σου πού τη βάζουμε” ή “Φιγιόν, τελείωσες, η νεολαία είναι στους δρόμους”. Τα πανό που κρατούσαν ήταν πιο πολιτικά: “Φιλελεύθερα σχολεία σημαίνει άνισα σχολεία” ή “Το κράτος δε θα βγάλει λεφτά από τη παιδεία”.

Πολλοί από τους περαστικούς, ιδίως εκείνοι πού είχαν λάβει μέρος στις διαδηλώσεις του ᾿68, τους χειροκροτούσαν με ενθουσιασμό. Άλλοι κουνούσαν το κεφάλι τους, μην μπορώντας να κατανοήσουν το βασικό αίτημα των μαθητών: να συνεχίσουν να δίνουν κάθε Ιούνιο όλες τις εξετάσεις που προβλέπει το Μπακαλορεά για την εισαγωγή στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι εξετάσεις αυτές, στις οποίες υποβάλλονται κάθε χρόνο κάπου 620.000 μαθητές, αφορούν από οκτώ έως δώδεκα μαθήματα. Και ο υπουργός Παιδείας Φρανσουά Φιγιόν θέλει να τις μειώσει, δίνοντας μεγαλύτερο βάρος στη συνεχή αξιολόγηση των μαθητών. Με άλλα λόγια, η κεντροδεξιά κυβέρνηση θέλει να ελαφρύνει ένα εκπαιδευτικό σύστημα ηλικίας δύο αιώνων και οι αριστεροί μαθητές και δάσκαλοι αντιδρούν, υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση  και την παγκοσμιοποίηση της κρατικής εκπαίδευσης.

Το βασικό επιχείρημα εκείνων που αντιδρούν στη μεταρρύθμιση είναι ότι η κατάργηση των εξετάσεων, ή έστω ορισμένων από αυτές, θα επιτρέψει στους εργοδότες να διαλέγουν αποφοίτους από Λύκεια των πλουσίων περιοχών. Με τον τρόπο αυτό θα ενθαρρυνθεί ο ελιτισμός και θα δημιουργηθεί ένα σχολικό σύστημα δύο ταχυτήτων. “Δεν δεχόμαστε να γίνουν οι μαθητές κρέας για τα αφεντικά”, λέει χαρακτηριστικά ο 17χρονος Μανουέλ από το Lyceé Sophie Germain του Παρισιού. Κι αν το λεξιλόγιο αυτό είναι κάπως ξεπερασμένο, το βέβαιο είναι ότι η κυβέρνηση έχει θορυβηθεί. Οι περικοπές πόρων και μαθημάτων, αλλά και οι πρόσφατες επιχειρήσεις της αστυνομίας έξω από ορισμένα σχολικά συγκροτήματα, έχουν προκαλέσει την δυσαρέσκεια ολόκληρης της εκπαιδευτικής κοινότητας και πολλοί φοβούνται ότι οι αντιδράσεις της μπορεί να “μολύνουν” το δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί σε λίγους μήνες για το ευρωπαϊκό Σύνταγμα.

Ο υπουργός Παιδείας απαντά ότι δεν μπορεί να δεχθεί τα μεγάλα ποσοστά αποτυχίας που παρατηρούνται τελευταία στα γαλλικά σχολεία, για παράδειγμα στο μάθημα της Ορθογραφίας. Αλλά η Μοντ του συνιστά ψυχραιμία. Ακόμη και ο Προυστ και ο Φλωμπέρ έκαναν σωρεία ορθογραφικών λαθών σε νεαρή ηλικία, επισημαίνει η καλή εφημερίδα –δημοσιεύοντας για του λόγου το αληθές μερικά πρώιμα κείμενα των δύο συγγραφέων...». (Μιχάλη Μητσού, εφημερίδα Τα Νέα, 12/2/2005).

Οἱ Γάλλοι μαθητές συνειδητοποίησαν τοῦτο τό ἁπλό καί αὐτονόητο: τό “εὔκολο σχολεῖο” εὐνοεῖ τούς οἰκονομικά ἰσχυρούς καί αἴρει δραματικά ὑπέρ τῶν πλουσίων τό θεμελιῶδες αἴτημα κάθε δημοκρατικῆς κοινωνίας, τήν ἰσότητα τῶν εὐκαιριῶν. Ἐδῶ στήν Ἑλλάδα μέ προεξάρχουσες τίς “σοσιαλιστικές” κυβερνήσεις, συναινοῦντος καί τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, καθιερώθηκαν ἀπαράδεκτες καί ἐγκληματικές διευκολύνσεις στούς Ἕλληνες μαθητές (ἀλλά καί στούς φοιτητές, μεταπτυχιακούς καί ὑποψήφιους διδάκτορες) μέ ἀποτέλεσμα τό Ἑλληνικό σχολεῖο, ἀλλά καί τά Ἑλληνικά Πανεπιστήμια νά μοιράζουν – κυριολεκτικά – τά ἀπολυτήρια, πτυχία καί διδακτορικά. Ἄμεσο ἀποτέλεσμα εἶναι ὄχι μόνο, ὡς εἰκός καί αὐτονοήτως, ἡ ἀμάθεια, ἀλλ᾿ ἀκόμη τό Ἑλληνικό ἐκπαιδευτικό σύστημα νά παράγει ἀνέργους καί νά μή λειτουργεῖ πλέον ὡς παράγοντας ἀνοδικῆς κοινωνικῆς τροχιᾶς καί ἀναδιανομῆς τοῦ εἰσοδήματος. Ἀπόρροια τούτων εἶναι νά εὐνοοῦνται οἱ οἰκονομικά ἰσχυροί πού μποροῦν νά ἰδιοποιηθοῦν ἀπό ἀλλοῦ ἀνωτέρας ποιότητος παιδεία καί νά δυσχεραίνεται ἔτι περαιτέρω ἡ θέση τῶν οἰκονομικά μή προνομιούχων καί νά διαιωνίζεται τό χαμηλό κοινωνικό καί οἰκονομικό τους status.

Δυστυχῶς στήν Ἐλλάδα ἡ ἰσότητα τῶν εὐκαιριῶν θεωρήθηκε – καί προωθήθηκε θεσμοθετημένα – ὡς ἰσότητα ἐπιδόσεων μέ ἀποτέλεσμα τήν κάθετη πτώση τοῦ ἐπιπέδου τῶν παρεχομένων σπουδῶν, τήν ἰσοπεδωτική ἐξίσωση ἱκανῶν καί ἀνίκανων, ἐπιμελῶν καί ἀμελῶν, φιλοπόνων καί φυγοπόνων, ταλαντούχων καί ἀταλάντων, τήν ἀποσκοράκιση τῆς ἀξιοκρατίας καί τήν ἀνάδειξη τῆς κομματικοκρατίας ὡς τοῦ καθοριστικοῦ παράγοντα κοινωνικῆς ἀναδείξεως. Ἐν τέλει ἐν ὀνόματι τῆς ἰσότητος τῶν εὐκαιριῶν καταργήθηκε αὐτή ἡ ἰσότητα τῶν εὐκαιριῶν. Εἶναι ἆραγε τυχαῖο ὅτι στήν Ἐλλάδα ἔχουμε τήν μεγαλύτερη ψαλίδα μεταξύ πτωχῶν καί πλουσίων στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση;

Οἱ ὑπέρμαχοι τοῦ εὔκολου σχολείου δυστυχῶς λησμονοῦν τοῦτο τό ἁπλό, αὐτονόητο καί συνάμα δραματικά ἀναπόδραστο: ἄν δέν λειτουργήσει ἡ κοινωνική κρισάρα μέσα στό σχολεῖο μέ τούς ὅρους καί τά κριτήρια πού θέτει τό ἴδιο τό σχολεῖο, θά λειτουργήσει ἐξάπαντος ἔξω ἀπό τό σχολεῖο μέ ὅρους καί κριτήρια μή ἐλέγξιμους ἀπό τούς μαθητές καί ἐν  γένει τούς ἐμπλεκόμενους  στούς ἐκπαιδευτικούς θεσμούς. Τοῦτο λειτουργεῖ μοιραῖα εἰς βάρος τῶν ἐπιμελῶν καί ἱκανῶν, ἀλλά ταυτόχρονα καί εἰς βάρος τῶν κοινωνικά καί οἰκονομικά ἀσθενῶν.

Εἶναι παρήγορο ὅτι οἱ Γάλλοι μαθητές ἀφυπνίζονται καί ἀντιδροῦν στήν ὑποβάθμιση τῶν σπουδῶν τους, ἡ ὁποία δρομολογεῖται μέσω τῆς “διευκολύνσεώς” των. Ἡ σύγχρονη ἐκπαίδευση εἶναι, ὅπως χαρακτηριστικῶς ἔχει γραφεῖ καί τεκμηριωμένα ἀναλυθεῖ, «ἡ  ἐκπαίδευση τῆς ἀμάθειας» (Βλ. τό βιβλίο τοῦ Ζάν Κλώντ Μισεά, Ἡ  ἐκπαίδευση τῆς ἀμάθειας, μετάφραση Ἄγγελος Ἐλεφάντης, Βιβλιόραμα, Ἀθήνα 2002). Τό σύγχρονο, μαζικό, δημοκρατικό σχολεῖο εἶναι κυριολεκτικῶς εἰπεῖν τό σχολεῖο τῆς ἀμάθειας καί – ἐπίπλέον σημειωθήτω – τοῦ χαβαλέ! Ἀδυνατεῖ (ἴσως δέ δέν θέλει ἀκόμη, ἀφοῦ ἔτσι εἶναι σχεδιασμένο) νά μορφώσει ἐπαρκῶς τό σύγχρονο παιδί. Ἡ λειτουργία τῆς σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οἰκονομίας δέν χρειάζεται μορφωμένους πολῖτες. Ἕνα 2% τοῦ συχρόνου ἀνθρώπινου δυναμικοῦ, πού  κατέχει μία ὑψηλότατη στάθμη παιδείας, ἀρκεῖ γιά νά λειτουργήσει ἀποτελεσματικά τό παγκόσμιο σύστημα τῆς οἰκονομίας. Ἔτσι ὄντως ὑπάρχει μία μικρή ἐπιστημονική, τεχνική καί διαχειριστική ἐλίτ πού τῆς προσφέρεται tittytainment διά στόματος τοῦ  Ζ. Μπρεζίσκι – tittytainment σημαίνει διασκέδαση καί στήθη – tits εἶναι τά στήθη τῆς γυναίκας στήν ἀμερικάνικη ἀργκό - κάτι ἀνάλογο τοῦ «ἄρτος καί θεάματα», ἀλλά μέ σαφῆ σεξουαλικά ὑπονοούμενα (Ζάν Κλώντ Μισεά, ἔν. ἀν., σελ.36- 37).

Ἐάν θέλουμε παιδεία πού νά ἐξυπηρετεῖ τά συμφέροντα τῆς κοινωνίας στήν ὁλότητά της καί ὄχι μιᾶς μικρῆς, οἰκονομικά κυρίαρχης, μερίδας της πρέπει νά τήν καταστήσουμε ποιοτικότερη, ἀλλά καί ἀπαιτητικότερη. Ἡ ἀναβάθμισή της προϋποθέτει ἀπαραβάτως, ἄν μή τήν διαβόητη ἐντατικοποίηση, τοὐλάχιστον τήν λειτουργία ὁρισμένων κριτηρίων πού νά ἐγγυῶνται ἀντικειμενικά καί ἀδιαμφισβήτητα τήν ποιότητά καί τό ἐπίπεδό της.

Ἐπίσης θέλω νά σχολιάσω ἐν ἄκρᾳ συντομίᾳ καί ἕνα συναφές θέμα πού προκύπτει ἀπό τό ἀνωτέρω σημείωμα τοῦ κ. Μ. Μητσοῦ: ὁ ὑπουργός Παιδείας τῆς Γαλλίας, ἐπειδή παρατηροῦνται μεγάλα ποσοστά ἀποτυχίας στό μάθημα τῆς ὀρθογραφίας, γιά νά μή φανεῖ προφανῶς ἡ γύμνια τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος, καταργεῖ τίς ἐξετάσεις. Τό ἴδιο κάνουμε καί ἐδῶ στήν Ἑλλάδα· ἤ ἄν δέν καταργοῦμε τίς ἐξετάσεις, τίς ἁπλοποιοῦμε σέ βαθμό ἀπαξιώσεώς τους θέτοντας γελοῖα θέματα πρός ἐξέταση, ἀκριβῶς γιά νά μή φανεῖ παγκοίνως ἡ ἀποτυχία καί ἀναποτελεσματικότητα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ μας ζητήματος. Δυστυχῶς τό ἴδιο κάνει καί μερίδα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Διοικήσεως καί ὁρισμένη μερίδα τῆς θεολογικῆς διανοήσεως: ἐπειδή οἱ νέοι δέν κατανοοῦν τήν Ἐκκλησιαστική γλῶσσα τῶν ἱερῶν λειτουργικῶν κειμένων τήν ἁπλοποιοῦμε, ἀπονευρώνοντας, ὑποβαθμίζοντάς, ἀποϊεροποιώντας την καί – ἐνίοτε – διαστρεβλώνοντας τό νοηματικό περιεχόμενο τοῦ πρωτοτύπου της.  Ἡ τακτική αὐτή τῆς Πολιτείας καί (μερίδος εὐτυχῶς) τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὀλέθρια: ἀντί νά προσπαθήσουμε νά ἀνεβάσουμε τούς νέους σ᾿ ἕνα ὑψηλό παιδευτικό ἐπίπεδο προσαρμόζουμε αὐτό στά μέτρα τῶν νέων – καί αὐτό θεωρεῖται “προοδευτικότητα”  καί “δημοκρατικότητα” ὅσον ἀφορᾶ τήν Πολιτεία καί ὅσον ἀφορᾶ τήν Ἐκκλησία ἐπιβεβλημένη ποιμαντική οἰκονομία καί φιλάνθρωπη συγκατάβαση πρός τούς νέους! Ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει ὅταν εἴμαστε ἄρρωστοι καί ζητᾶ ὁ γιατρός νά κάνουμε ἐξετάσεις ἤ νά μήν κάνουμε καθόλου τίς ἀπαραίτητες ἐξετάσεις, γιά νά διαπιστωθεῖ ἡ κατάσταση τοῦ ὀργανισμοῦ μας εἴτε νά προσαρμόζουμε τίς φυσιολογικές τιμές στίς δικές μας νοσώδεις τιμές!

Θά κλείσω μέ ὁρισμένες ἀπόψεις τοῦ Ἰωάννη Συκουτρῆ πού, μολονότι ἐγράφησαν πρό ὀγδόντα περίπου χρόνων, καί ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνονται ἀντιδραστικές, ἐν τούτοις διατηροῦν τήν ἐπικαιρότητά καί τήν ἀφοπλιστική ἰσχύ τους: «Καί ὅμως, ἀποκρούων ὡς ἀναληθῆ τήν μομφήν ταύτην, θά ἐχαιρέτιζα μετά ἰδιαιτέρας χαρᾶς κάθε μέτρον – καί οἰκονομικόν ἔστω – πού θά ἔδιδεν εἰς τήν μέσην καί ἀνωτάτην μας ἐκπαίδευσιν χαρακτῆρα ἀριστοκρατικώτερον. Θ᾿ ἀπήλλατε τό γυμνάσιον καί τό Πανεπιστήμιον ἀπό τόν ἄχρηστον ὄχλον τῶν μετριοτήτων, τάς ὁποίας ἡ εὐκολία τῆς σπουδῆς ἡ οἰκονομική ἀποσπᾷ ἀπό τά ἐπαγγέλματα τῶν πατέρων των, εἰς τά ὁποῖα χρησιμώτεροι θά ἦσαν πρός τήν ἐθνικήν ὁλότητα. Ἀφ᾿ ἑτέρου δέ θά ἐδημιούργει ὑλικούς πόρους πρός πλουτισμόν καί τελειοτέραν διαρρύθμισιν τῶν διδακτηρίων καί τῶν διδακτικῶν μέσων καί πρός πληρεστέραν ὑλικήν ἐνίσχυσιν ἀληθινά ἰδιοφυῶν ἀπόρων σπουδαστῶν. Τά οἰκονομικά ταῦτα μέτρα – σιωπηρῶς ἐφαρμοσθέντα εἰς τά γυμνάσια τοῦ ὑποδούλου ἑλληνισμοῦ μέ ἄριστα ἀποτελέσματα –  δέ θά ἔθιγον βεβαίως ἀριθμόν τινα πλουσίων ἀνικανοτήτων. Ἀλλά κέρδος θά ἦτο νά περιορισθοῦν αὗται, ἔστω καί κατά τόν ἀριθμόν – τόν πολύ μεγαλύτερον – τῶν ἀπορωτέρων, τούς ὁποίους ἄλλωστε κατόπιν δέν θά συντηρῇ τοῦ πατρός τό βαλάντιον ἤ ἡ κληρονομία, ἀλλ᾿ ὁ ἀτυχής δημόσιος προϋπολογισμός. Διότι ἄλλο ἀπό θεσιθήρας καί δημοσίους ὑπαλλήλους δέν εἶναι ἱκανοί νά γίνουν».( Tadeuz Zielinski, Ἡμεῖς καί οἱ ἀρχαῖοι, μετάφραση καί ἐπιλεγόμενα Ἰωάννου Συκουτρῆ, ἐκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 217-218).

πηγή: Aντίφωνο, *δημοσιεύθηκε στήν ἐφημερίδα Χριστιανική τόν Μάϊο τοῦ 2005